کمبود دستگاه ایکس ری در گمرکات کشور / 4 میلیون تن کالای اساسی در بنادر مانده اند

آقای علیرضا مقدسی با حضور در برنامه «صف اول» شبکه خبر نکاتی را مطرح کردند. سوال: به نظر می‌رسد رونق گمرک نشان دهنده یک پویایی و بالندگی در کشور است که کالا‌ها صادر و وارد می‌شوند. الآن شما به عنوان سکان دار این ورود و خروج کالا، وضعیت را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آقای مقدسی: در بحث صادرات در چهار ماه نخست امسال بیش از 17 میلیارد دلار صادرات داشتیم. در واردات هم چنین رقمی داشتیم. یعنی در این مدت تراز تقریباً برابری را در بحث صادرات و واردات داشته ایم. سوال: این منهای گاز، نفت و موارد مشابه است یا آن‌ها را هم شامل می‌شود؟ آقای مقدسی: بله صادرات غیرنفتی. صادرات ما بیشتر شامل متانول، محصولات پتروشیمی، پروپیلن، پلی اتیلن و صیفی جات است که به کشور‌های مختلف ازجمله چین، عراق و دیگر کشور‌های همسایه صادر می‌شود. در بحث ترانزیت هم در چهار ماه گذشته حدود 5 میلیون تن ترانزیت کالا داشتیم به سایر کشور‌های دنیا. سوال: یعنی از دالان جنوب - شمال یا برعکسش هم است از شمال به جنوب و جنوب به شمال؟ آقای مقدسی: در کریدور‌های جنوب - شمال و نیز برعکس آن انجام می‌شود. بزرگترین گمرک زمینی ما گمرک بازرگان است که به سمت کشور‌های اروپایی قرار دارد. عبور کامیون‌ها و بحث صادرات و واردات ما از این نقطه انجام می‌شود. بزرگترین مرز ترانزیتی مان هم می‌تواند مرز دوغارون و نیز گمرک بازرگان باشد. سوال: یعنی از شرق به غرب هم فعال است؟ آقای مقدسی: بله از شرق به غرب فعال است و بحث صادرات، واردات و ترانزیت به شکل مطلوب در حال انجام است. سوال: به نظر شما نسبت به مدت مشابه سال گذشته رونق بهتری گرفته؟ آقای مقدسی: با توجه به این که اقلام متعددی از کالا‌ها تولید می‌شود و با توجه به ارزش گذاری کالاها، در مجموع افزایش 20 درصدی مبادلات تجاری در 4 ماه نخست سال داشتیم سوال: یکی از موضوعاتی که گاهی اوقات مطرح می‌شود این است که برخی از کالا‌ها می‌آید و در گمرک رسوب می‌کند یا دپو می‌شود. ریشه این موضوع به چه بر می‌گردد؟ آقای مقدسی: بحث رسوب را عنوان بهتری برایش در نظر بگیرم؛ ماندگاری کالا. این امر به شیوه‌های مختلفی صورت می‌گیرد. کالا‌هایی مانند کالای اساسی که از مبدأ دریایی از کشوری خریداری می‌شود و به سمت بنادر ایران حرکت می‌کند، بحث پرداخت ارز به فروشنده را دارد. باید مدارک و اسناد خریدار را تحویل بدهند که مالکیت آن احصاء شود و نهایتاً بتواند به گمرک اجرایی اظهار کند و پس از آن تشریفات گمرکی انجام شود. بخشی از معطلی‌ها روی این بحث است.

الآن خوشبختانه دولت مجوز داده 90 درصد کالای اساسی تا اعلام کد رهگیری بانک، به جهت بحث‌های ارزی اش ترخیص شود، تشریفاتش انجام شود. اخیراً هم مجوز داده شد آن 10 درصد باقی مانده هم تشریفات گمرکی اش انجام شود. الآن در بنادر ما حدود 4 میلیون تن کالای اساسی شامل گندم، جو و نهاده‌های دامی موجود است که تشریفات گمرکی اش به سرعت در حال انجام است. همچنین حدود 400 هزار تن هم در اسکله‌ها در حال تخلیه و بارگیری است. حدود 800 میلیون تن کالای اساسی هم در لنگرگاه است که به تدریج وارد اسکله می‌شوند. سوال: یعنی آن دغدغه‌ای که بعد از جنگ اوکراین و روسیه به وجود آمد که امنیت غذایی تهدید می‌شود با توجه به پیش بینی‌هایی که شده و کالا‌هایی که در گمرک در حال تخلیه یا بارگیری به داخل کشور است، این دغدغه برای ما وجود ندارد؟

آقای مقدسی: خوشبختانه با تدابیری که انجام شده، چه وزارت صمت و چه وزارت جهاد کشاورزی با اعتباراتی که دارند، کالا را خریداری می‌کنند. همه موارد پیش بینی و تأمین شده و در حال حاضر هیچ مشکلی وجود ندارد. افزایش 20 درصدی مبادلات تجاری در 4 ماه نخست سالمجری: در مورد واردات کالا همواره این بحث وجود دارد که ممکن است قاچاقی صورت بگیرد یا آن کالایی که اظهار شده با آن کالایی که وارد می‌شود یکی نباشد، ایکس ری الآن در تمام گمرک‌های ما وجود دارد و کامیون‌ها از این طریق رصد می‌شود یا نه؟ ما روی دو بعد پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا متمرکز شدیم. در پیشگیری ابتدا آمدیم شیوه‌ها و ترفند‌های مختلف قاچاقچیان را احصاء کردیم و سپس گلوگاه‌هایی را که به مسأله تشریفات گمرکی آسیب می‌زنند و امکان دارد قوانین و مقررات را دستخوش تغییرات قرار دهند، شناسایی و راهکارهایشان را پیدا کردیم.

طبق قانون امور گمرکی، یک سری موارد تخلف گمرکی محسوب می‌شود و یک سری موضوعات مربوط به قاچاق کالا می‌شود که در ادامه آن ما اصلاح فرایند‌ها را داریم. این اصلاح موجب می‌شود که آن کاستی‌ها برطرف شود و نهایتاً با توجه به سامانه‌هایی که وجود دارد، دخل و تصرف‌ها کاهش پیدا کند. این سامانه‌ها الآن به گونه‌ای است که صاحب کالا به شکل الکترونیکی در هر جا در دفتر کارش کالایش را اظهار می‌کند و امور تشریفات آن انجام می‌شود. نهایتاً در بخش مقابله هم با استفاده از ایکس ری‌ها یعنی دستگاه‌های کنترلی که وجود دارد، پیش می‌رویم.

ما در گمرکات کشورمان حدود 16 دستگاه کنترلی ایکس ری کامیونی و 104 دستگاه ایکس ری پالتی چمدانی داریم. قاعدتاً این مقدار کم است. با توجه به این که میزان قیمت خرید این دستگاه‌ها و نیز هزینه‌های نگهداری و پشتیبانی شان بالا است، بخش خصوصی و سرمایه گذار را داخل موضوع کردیم که آن رصد و مونیتورینگ با خود گمرک به عنوان یک سازمان حاکمیتی باشد.

این ایکس ری‌ها به ما کمک‌های خیلی خوبی کرده. ما در 4 ماه نخست امسال حدود 950 پرونده قاچاق به ارزش حدودا 700 میلیارد تومان در گمرکات کشور تشکیل دادیم. کشفیات مواد مخدرمان هم در 4 ماه نخست سال با کمک ایکس ری‌ها و سگ‌های مواد یاب حدود سه تن است. یکی از دیگر وظایف گمرک که به همین بحث مربوط می‌شود؛ بحث مبارزه با پولشویی است. ما در 4 ماه نخست سال حدود 107 پرونده به مرکز اطلاعات مالی اعلام کردیم که آنجا بقیه تشریفاتش انجام می‌شود و بررسی‌های جدی در این خصوص صورت می‌گیرد. سوال: این ایکس ری‌ها ساخت ایران است؟ آقای مقدسی: ایکس ری‌های اولیه ما خارجی بودند، اما با کمک شرکت‌های دانش بنیان داخلی ایکس ری‌های تولید داخل هم اکنون در دسترس است. این ایکس ری‌ها همان کیفیت ایکس ری‌های خارجی را دارند و به تدریج در حال بهتر شدن هستند. در حال حاضر یکی از ایکس ری‌های تولید داخل ما در گمرک شهید رجایی است که تقریباً 55 درصد مبادلات تجاری ما از طریق این گمرک انجام می‌شود.

این ایکس ری‌ها هر 30 ثانیه تا یک دقیقه، یک کامیون را اسکن می‌کنند. ما با توجه به فرمایشات حضرت آقا، برای شرکت‌های دانش بنیان دو گونه عمل کردیم. از یک سو برای شرکت‌های دانش بنیان به این علت که جزو فعالان مجاز اقتصادی هستند، تسهیلات 18 گانه‌ای در نظر گرفتیم. از جمله این که انبار‌های اختصاصی به آن‌ها داده شود و کالا‌های تجاری شان در مسیر سبز یعنی مسیر بدون ریسک قرار بگیرد؛ چه در واردات چه در صادرات. البته هفته آینده هفته آینده با معاونت علمی و فناوری در خصوص شرکت‌های دانش بنیان تفاهمنامه‌ای امضا می‌کنیم و طی این تفاهمنامه، تسهیلات خیلی خوب و مناسبی را در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌دهیم. از سوی دیگر ما خریدار محصولات این شرکت‌ها برای گمرک هم هستیم. سوال: یکی از بحث‌ها این است که گاهی اوقات هنوز هم در گمرک مبادی ورودی کشور صف تشکیل می‌شود. نمی‌شود کاری کرد که این صف‌ها برطرف شود و دیگر خیلی راحت‌تر وارد شوند؟ آقای مقدسی: یکی از رویه‌های دیگر که گمرک با آن سر و کار دارد و وظیفه خود می‌داند طبق قانون، بحث رویه مسافری است. ما 29 مرز هوایی داریم و گمرکات ما آنجا مستقر هستند. در این گمرکات هم دستگاه‌های ایکس ری چمدانی را داریم که کار خیلی سریع انجام می‌شود. بعضاً ممکن است چند پرواز با هم همزمان بنشیند، ولی برای همین هم در گمرک فرودگاه حضرت امام دو سالن را در نظر گرفته ایم که باز هم کار به خوبی و به سرعت در حال انجام است. سوال: در حوزه صادرات گاهی اوقات ممکن است قوانینی بنا به دلایلی خیلی سریع عوض شود، این‌ها چه مشکلی برای گمرک ایجاد می‌کند؟ آقای مقدسی: بعضاً به گمرکات اعلام می‌شود که فلان محصول صادر شود، ولی پس از مدتی بسیار کوتاه دوباره بخشنامه‌ای می‌آید و آن را لغو می‌کند. این منجر به این می‌شود که صادرکننده و تولیدکننده نتوانند تصمیم گیری و برنامه ریزی کنند و گمرک هم در تشریفات کاری و اجرایی به مشکل برخورد. افزایش 20 درصدی مبادلات تجاری در 4 ماه نخست سالمجری: یکی از بحث‌هایی که دولت سیزدهم به جد دنبال می‌کند این است که سامانه‌هایی را راه بیندازد که کار‌ها به صورت غیرمستقیم یعنی بدون دخالت افرادپیش برود؛ مثل سامانه جامع تجارت. الآن وضعیت سامانه‌های این گونه‌ای در گمرک چطور است؟ الآن رویه‌های ما به طور کامل تحت سامانه انجام می‌شود و گمرک با سازمان‌ها و نهاد‌هایی که مجوز دهنده اند، ارتباط الکترونیکی دارد و مجوز‌ها از جمله استاندارد و قرنطینه به صورت الکترونیکی اخذ می‌شود. ما با توجه به قانون امور گمرکی و قانون مبارزه با قاچاق کالا که اخیراً اصلاح‌های آن انجام شده و سایر بخشنامه‌ها و مقرراتی که مرتب به روز می‌شود بر آن شدیم که رویه‌های خودمان را بازنگری کنیم و خوشبختانه الآن تقریباً 50 درصد رویه هایمان را به روز کرده ایم. هم اکنون باید سامانه مان را به روز کنیم که این می‌تواند خیلی به سرعت و دقت کمک کند. سوال: الآن سامانه جامع امور گمرکی فعال است؟ آقای مقدسی: بله فعال است و الآن هم به سامانه جامع تجارت متصل است و دیتا‌ها باهم مبادله می‌شوند. فقط بحث به روزکردن این‌ها در برخی رویه‌ها وجود دارد که این هم در چند ماه آینده ان شاء الله رقم می‌خورد. سوال: یعنی قبل از پایان سال این فعالیت صورت خواهد گرفت یا نه؟ آقای مقدسی: بله به امید خدا فکر کنم انجام شود. سوال: چون یکی از سیاست‌ها و راهبرد‌های دولت این است که کمتر افراد با کارکنان روبرو شوند و بلکه از طریق الکترونیکی و از طریق راه دور این اتفاق بیفتد شاید کار را خیلی تسهیل کند اگر این اتفاق بیفتد. آقای مقدسی: گمرک ایران، چون بزرگترین بانک اطلاعات را دارد و مؤثرترین دستگاهی است که درتجارت خارجی دارد فعالیت می‌کند، باید مرتب به روز شود. این یک کار پیچیده است و ممکن است زمان بر باشد، ولی ما الآن تیم‌های متخصصی را گذاشتیم و در همین مدت کوتاه اقدامات خیلی خوبی انجام شده. بر اساس اعلام شورای اجرایی فناوری اطلاعات، گمرک ایران در چند ماه اخیر از رتبه 33 در بحث دولت الکترونیک، با 8 پله ارتقاء به رتبه 25 رسیده است. سوال: گاهی اوقات پرونده‌های گمرکی جنجال ساز می‌شود به دلیل این که بالأخره هر فردی کمابیش یک بار ممکن است با گمرک ارتباط داشته باشد؛ به ویژه کسانی که مسئولیت واردات، صادرات و این‌ها را دارند. پرونده موضوع کره‌های وارداتی سرانجام به کجا رسید؟ آقای مقدسی: پرونده کره یکی از پرونده‌های زیادی است که گمرک بر اساس همان آمار بیش بود ارزش، به آن رسیدگی و آن را پیگیری کرده. ما پرونده‌های مهمتری از لحاظ ارزشی داشتیم منتها نمی‌دانم چرا این پرونده این قدر شاخص شد. پرونده کره 94 اظهارنامه داشت. سوال: مبلغ کلی که مطرح کردید، چقدر بود؟ آقای مقدسی: حدود 60 میلیون دلار. صاحب کالا طبق قانون می‌تواند بیاید به دفتر ستادی ما و اعتراض کند. دفتر ستادی ما به عنوان دفتر متولی تخصصی، نظر گمرک اجرایی را تأمین می‌کند و تأیید می‌کند. فرد دوباره می‌تواند اعتراض کند. بعد از آن به کمیسیون حل اختلافات بدوی گمرکی می‌آید. آنجا هم بررسی‌هایی صورت می‌گیرد. بر اساس نظریه‌ای که دادند، مقداری از این بیش بود ارزش را تأیید کردند و نهایتاً صاحب کالا مجدداً اعتراض می‌کند و به کمیسیون حل اختلافات تجدید نظر گمرکی ارائه می‌شود و آنجا نهایتاً نتیجه می‌شود که مقداری از آن برائت پیدا می‌کند و مقداری هم بحث‌های بیش بود ارزشی اش در نظر گرفته می‌شود. سوال: یعنی به قوه قضائیه ارجاع داده نشد؟ آقای مقدسی: نه، بحث این است که مرجع قضایی یعنی قوه قضائیه دو نفر عضو در آن کمیسیون تجدید نظر اختلافات گمرکی دارد. تازه در دیوان عدالت اداری هم می‌تواند معترض شود و پرونده اش را پیگیری کند. سوال: در مصاحبه‌ای که از شما می‌خواندم، نیروی انسانی را ابرچالش گمرک تلقی کردید. منظورتان از نیروی انسانی چیست؟ آقای مقدسی: گمرک ایران شرح وظایف خیلی گسترده دارد و اگر بخواهد به این وظایفش عمل کند، نهایتاً باید نیروی انسانی متبحر و کافی داشته باشد. ما مرتب شاهد هستیم که برای گمرک منطقه آزاد، منطقه ویژه و بازارچه‌های مرزی ایجاد می‌شود. الآن ما 139 گمرک اصلی داریم و به تبع گمرک اصلی، گمرکاتی هم وجود دارد که در مجموع 239 گمرک می‌شوند. این 239 گمرک نیروی انسانی متناسب می‌خواهد.

ضمن این که مرتب شاهد این هستیم گمرکات ما برای ارائه تسهیلات بیشتر باید شبانه روزی باشد. همکاران پرتلاش ما در گمرکات با حداقل امکانات به صورت شبانه روزی بعضاً حتی دو شیفت و سه شیفت در حال خدمت هستند. حتی در پاسی از شب تا آخرین کامیونی که خارج شود، کار می‌کنند. ابرچالش همین است. نیروی انسانی ما در چند سال گذشته حدود 9 هزار نفر بوده، اما الآن به کمتر از هشت هزار نفر رسیده. کار زیادتر شده و تعداد نیرو کمتر. حدود 10 سال است که مجوز استخدامی به ما تعلق نگرفته. تعدادی از نیرو‌های ما الان بازنشسته هستند، اما نگهشان داشتیم؛ چون نیرو نداریم. یک جایی بازارچه مرزی باز می‌شود ما مجبوریم برویم آنجا خدمت کنیم، ولی واقعاً نیرو نداریم و مجبوریم چند شیفت در نظر بگیریم و این نهایتاً کیفیت کار را پایین می‌آورد. سوال: چون بحث گمرک یک فناوری نوین هم نیاز دارد، آیا با کشور‌های دیگر مبادله آموزشی دارید یا خیر؟ آقای مقدسی: ما عضو سازمان جهانی گمرک WCO هستیم که در بروکسل بلژیک مستقر است. اخیرا هم عضو کمیسیون خط مشی شدیم. افزون بر این جزو گمرکات پیشرو در بحث تجارت خارجی قرار گرفتیم و در دو ماه گذشته توانستیم مجوز مرکز آموزشی منطقه‌ای را از WCO بگیریم. با این مجوزی که گرفتیم این امکان فراهم شده که از کشور‌های همسایه بیایند اینجا در بحث‌های مبارزه با قاچاق کالا، بحث‌های تعرفه‌ای و بحث‌های تشریفات گمرکی آموزش ببینند. اخیراً هم با آکادمی گمرکی روسیه درباره تبادل نیرو صحبت کردیم تا اعضا و همکاران گمرکی تجارب و دانش خود را رد و بدل کنند و دوره‌های آموزشی برگزار شود. سوال: بازارچه‌های مرزی هم زیر پوشش گمرک قرار دارد یا خیر؟ آقای مقدسی: بله بازارچه‌های مرزی هم به این شکل است که تشریفات گمرکی در آنجا با حداقل اسناد انجام می‌شود و زیر نظر گمرک است. رئیس بازارچه‌ها را استانداری معرفی می‌کند، ولی حکم او را رئیس کل گمرک می‌زند. سوال: یک بحث دیگری که وجود دارد این است که آیا گمرک در چارچوب برنامه هفتم توسعه قصدی برای افزایش مبادی ورودی دارد یا خیر؟ آقای مقدسی: برنامه‌های توسعه همیشه به ما این را اعلام کردند که مرتب ما 20 درصد کاهش داشته باشیم، ولی با توجه به شرایطی که وجود داشته و برای این که مبادلات تجاری به شکل خوبی انجام شود، مرز‌هایی باز شده، معبر‌هایی باز شده و گمرکاتی ایجاد شده است. سوال: مهمترین چالشی که گمرک با آن دست به گریبان است مثل نیروی انسانی یا تجهیزات یا موضوعات مختلفی که وجود دارد از دید شما به عنوان کسی که مسئولیت اصلی گمرک را بر عهده دارد چیست؟ آقای مقدسی: علاوه بر کمبود منابع انسانی و امکاناتی که عرض کردم، بحث هماهنگی دستگاه‌هایی که ذی مدخل در تجارت خارجی هستند، یک چالش است. اگر هر کسی موازی کار خودش را بخواهد انجام دهد و تصمیمات تجاری یک جا متمرکز گرفته نشود، گمرکی که به عنوان مجری این سیاست‌های تجاری است و در خط مقدم است، نمی‌تواند وظایفش را به درستی انجام دهد. سوال: الآن ظاهراً 27- 8 دستگاه هستند که باید در حوزه گمرکی و صادرات و واردات همکاری کنند. آیا این‌ها دستگاه‌هایی هستند که به سامانه نپیوسته باشند، یا همکاری لازم را نداشته باشند؟ آقای مقدسی: طبق ماده 12 قانون امور گمرکی، مدیریت واحد مرزی در بحث تجارت خارجی به گمرک واگذار شده است. گمرک باید مدیریت مرز‌ها را داشته باشد و حال آنکه یک سری دستگاه‌ها مجوز دهنده اند. مجری: یعنی شما نیاز به قانون دارید در این زمینه؟ آقای مقدسی: قانون وجود دارد؛ مدیریت واحد مرزی، ولی در عمل اگر این باشد که هر دستگاهی کار خودش را انجام دهد و این هماهنگی وجود نداشته باشد، نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود.