کیفیت آثار اربعینی در پیچ و خم کتابسازی است
به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو - محمدحسین سلطانی کتابی درباره‌ی اربعین دارید؟ با این پرسش از کتاب فروشی‌های انقلاب با چندین هزار صفحه کتاب مواجه می‌شویم، کتاب‌هایی که در زمینه‌های مختلف به اربعین پرداخته‌اند، برخی از کتب توسط ناشران مطرح کشور منتشر شده‌اند و برخی از نام‌ها نیز ناآشنا هستند، اما نگاه به پشت جلد برخی از این کتب، نام‌هایی توجه خریدار را جلب می‌کند. حضور سازمان‌های...
به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- محمدحسین سلطانی کتابی درباره‌ی اربعین دارید؟ با این پرسش از کتاب فروشی‌های انقلاب با چندین هزار صفحه کتاب مواجه می‌شویم، کتاب‌هایی که در زمینه‌های مختلف به اربعین پرداخته‌اند، برخی از کتب توسط ناشران مطرح کشور منتشر شده‌اند و برخی از نام‌ها نیز ناآشنا هستند، اما نگاه به پشت جلد برخی از این کتب، نام‌هایی توجه خریدار را جلب می‌کند. حضور سازمان‌های دولتی مختلف در پشت جلد، نقطه‌ی مشترک بسیاری از این کتاب‌ها است، کتاب‌هایی که برخی با سفارش این سازمان‌ها منتشر شده‌اند و برخی توسط این سازمان‌ها. البته انبوه سازی در کتب اربعین عظیم تر از چند جلد کتاب در کتاب فروشی است به عنوان مثال نه هزار و ششصد و یک دینی در سال 1395 در کشور منتشر شده که بیش از پنج هزار عنوان از این‌کتاب‌ها چاپ نخست است. اما این کتاب‌ها آیا خواننده‌ای هم دارد؟
برای پاسخ به این پرسش باید به سخن نویسندگان مطرح این حوزه گوش فرا می‌دادیم. به سراغ لیلا مهدوی رفتیم. او نویسنده رمان‌ها و روایت های مذهبی است. مهدوی در پاسخ به اثر این گونه کتاب‌ها بر حوزه‌ی نشر از یک واژه‌ی متفاوت استفاده می‌کند:
" کتاب‌هایی که در واقع کتابسازی شده‌اند، عمر چندانی ندارند و متأسفانه گاهی هم به نشر ضربه می‌زنند؛ چراکه وقتی به راحتی در دسترس می‌گیرند، مخاطبی که اول راه خواندن است در کتاب نگاه می‌کند، آن را ورق می‌زند و بر اساس آن کتاب‌ها که معمولاً کتاب‌های با کیفیتی هم نمی‌شوند، قضاوت کرده و با خودش می‌گوید «خب مثلاً ادبیات دینی قرار است این باشد؟!» و شاید دیگر دنبال ادبیات دینی فاخر یا ادبیات دینی دغدغه‌مند نرود."
واژه‌ی کتابسازی شاید نخ تسبیح برخی از کتب های سازمانی باشد، کتاب هایی که بعضا از نظر تعداد فروش و تعداد چاپ چنین پیامی را به ذهن مخاطب می‌فرستند که گویا این کتب برای مخاطب تولید نشده‌اند، اما دلیل تولید این حجم از کتب چیست؟ این پرسش را مجید معارف، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در گفت و گو با ایکنا پاسخ می‌دهد:
"عده‌ای بر پایه عِرق دینیِ صِرف، و اینکه مردم را هدایت کنند، دست به تألیف و انتشار کتاب‌هایی می‌زنند که عنوان کتابسازی بر آنها صدق می‌کند. به عنوان مثال، نویسنده‌ای هزار حدیث از کتاب‌های گوناگون را با صرف زمان اندک استخراج کرده و عنوان «هزار حدیث» را برای آن می‌گزیند و در مجموعه‌ای منتشر می‌کند که در حقیقت تألیف نبوده و تحقیق بدیعی هم نیست و میتوان آن را مصداق کتابسازی به شمار آورد."
مولف واقعی یا مولف غیر واقعی؟
مجید معارف نیز در مصاحبه‌اش به کلید واژه‌ی کتابسازی اشاره می‌کند، کتاب‌های که توسط سازمان ها یا افراد، نه برای جذب مخاطب، بلکه برای جمع‌آوری رزومه تهیه می‌شود. کتاب‌هایی که تعدادشان از تعداد خوانندگانشان مهم‌تر است و زمانی که برای تولید آنها صرف می شود بسیار کمتر از کتاب‌های واقعی این حوزه است. کتاب‌هایی که بنا بر گفته‌ی مجید معارف حاصل سودجویی برخی از کسانی است که مؤلف واقعی نیستند، اما می‌خواهند اسمی به نام مؤلف داشته باشند.
با توجه به مطالب مطرح شده باید تمامی این کتابسازی ها را غرض‌ورزانه و از سر سودجویی بدانیم محمود پوروهاب، نویسنده‌ی کتاب های کودک و نوجوان از منظر محتوایی به این موضوع نگاه می‌کند: "ایراد کار را در بزرگترین آسیب و ضعفی که ادبیات دینی ما را تهدید می‌کند این است که تکراری‌گویی و کلیشه‌گویی در آن زیاد است. اغلب نویسندگان و شاعران ما یا نگاه تازه و نویی به کار ندارند یا از موضوعات، فرم و قالب تکراری استفاده می‌کنند. درحالی که زاویه دید، نگاه، قالب، فرم و مضمونی که ارایه می‌دهیم باید تازه و نو باشد تا بتواند مخاطب را جذب کند." با توجه به گفته‌ی پوروهاب میتوان چنین برداشت کرد که ایراد اصلی انبوه کتب اربعینی نیز در همین موضوع است؛ فراتر از کلیشه نرفتن.
اواسط مرداد ماه دوباره خبری منتشر می‌شود و رئیس کمیته فرهنگی و آموزشی اربعین، در حاشیه کمیته فرهنگ اربعین 20 عنوان کتاب در حوزه اربعین را رونمایی کرد. البته قضاوت کیفیت این آثار مانند سال های گذشته برعهده مخاطب است اما از وضعیت فعلی نشر این کتب میتوان چنین برداشت کرد که نبود نظارت و تعریف کامل برای تألیف دست به دست هم داده و پدیده کتابسازی را به وجود می‌آورد از طرفی هم تا وقتی که چارچوبی برای نشر و تألیف اثری بدیع وجود نداشته باشد و فقط نظارت‌ها بر این محور باشد که محتوا گمراه‌کننده است یا نه. وضع به همین منوال است؛ از این رو اگر تنها ضابطه ما این باشد، ما باید منتظر چنین اتفاقاتی باشیم.
نقد یکی از چاره‌هاست
مرضیه محمدزاده، نویسنده دانشنامه عاشورایی بخشی از راهکار برون رفت از این وضعیت را در نقد می‌بیند" نقد‌های ادبی نیز در زمینه جلوگیری از کتابسازی مؤثر هستند؛ از این رو نقد را نباید همواره به عنوان یک عنصر منفی تلقی کنیم بلکه در شرایطی می‌تواند مثبت، مؤثر و سازنده باشد."
اواسط مرداد ماه دوباره خبری منتشر می‌شود و رئیس کمیته فرهنگی و آموزشی اربعین، در حاشیه کمیته فرهنگ اربعین 20 عنوان کتاب در حوزه اربعین را رونمایی کرد. البته قضاوت کیفیت این آثار مانند سال های گذشته برعهده مخاطب است اما از وضعیت فعلی نشر این کتب میتوان چنین برداشت کرد که نبود نظارت و تعریف کامل برای تألیف دست به دست هم داده و پدیده کتابسازی را به وجود می‌آورد از طرفی هم تا وقتی که چارچوبی برای نشر و تألیف اثری بدیع وجود نداشته باشد و فقط نظارت‌ها بر این محور باشد که محتوا گمراه‌کننده است یا نه. وضع به همین منوال است؛ از این رو اگر تنها ضابطه ما این باشد، ما باید منتظر چنین اتفاقاتی باشیم.
