گزارش | «تقویم شاهنشاهی» و پیامدهایی که برای سلطنت محمدرضا پهلوی داشت

گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم- 24 اسفندماه سال 1354 مجلس سنا و مجلس شورا ملی در جلسه‌ای مشترک اقدام به تغییر ناگهانی تقویم ایران از هجری شمسی به شاهنشاهی کردند و مقرر شد که تاج‌گذاری کوروش هخامنشی در سال 599 قبل از میلاد، مبدأ سال خورشیدی و سرآغاز تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران قرار بگیرد.

محمدرضا پهلوی در نطق افتتاحیه مجلس دوره 24 که اکثر نمایندگان آن را اعضای حزب رستاخیز تشکیل می‌دادند، در راستای برنامه‌های قبلی خود درصدد احیای تاریخ پیش از اسلام و امپراتوری شاهان ایرانی، چنین گفت: "تاریخ طولانی کشور ما شاهد هجوم‌های فراوان خارجی و به‌کرات نیز شاهد اشغال موقتی کشور از طرف بیگانگان بوده که طبعا هر اشغالی باآنکه سرانجام به غلبه معنوی و فرهنگی ایران منجر شده، یادگارها و آثار شومی نیز مخصوصا در زمینه فکری و روحی برجای گذاشته است که با ماهیت و اصالت واقعی و روح و فرهنگ ایرانی هماهنگ نیست."

این از بین بردن آثار تمدن اسلامی و برجسته کردن مظاهر فرهنگی پیش از اسلام، نه تنها از سمت طبقات مذهبی جامعه و روحانیون مورد نقد قرار می‌گرفت بلکه ملی گراها نیز معتقد بودند این اقدامات بیش از آنکه جنبه میهن‌پرستی داشته باشد، مخفی شدن شاه و ضعف‌هایش در پشت نقاب پادشاهان بزرگ آن زمان مانند کوروش بود. علی دشتی نویسنده و از اعضای مجلس سنا در دوران محمدرضا پهلوی در مجموعه یادداشت‌هایش درباره سلسله پهلوی که در کتاب عوامل سقوط منتشر شده، می‌نویسد: "در تاریخ ایران با همه انقلابات و تحولات گوناگون و غیرمترقبه آن، شاهی بدین ضعف نفس و بدین مایه عقده داشتن، آن‌هم عقده خودنمایی و خودستایی وجود ندارد!"

نطق شاه در افتتاحیه مجلس بیست و چهارم این سمت‌وسو را به نمایندگان حزب رستاخیز می‌داد که برنامه‌های دین زدایی را با سرعت بیشتری پی بگیرند لذا در پایان سال 54، مجلس سنا و شورای ملی در یک اجلاس مشترک تصویب کردند که مبدأ تاریخ از هجری شمسی به شاهنشاهی تغییر کند و همه مردم و سازمان‌های دولتی و ملی باید تاریخ جدید را بکار ببرند.

نکته عجیب این تقویم نوظهور (استفاده از چنین مبدأ و تقویمی در تاریخ ایران سابقه نداشته است) این بود که مجلسیان تصمیم گرفتند برای شخص شاه نیز مقامی قائل باشند لذا سال 1320 شمسی (آغاز سلطنت محمدرضاشاه) را با سال 2500 شاهنشاهی تطبیق دادند تا مدت‌زمان سلطنت وی در ذهن هم به‌سادگی جای بگرد و 2 رقم آخر تقویم، طول سلطنت محمدرضا شاه باشد.

جنبه مضحک این اقدام آنجا بود که پیشتر سال 1350 هجری شمسی را به‌عنوان دوهزار و پانصدمین سال بنیان‌گذاری شاهنشاهی در ایران جشن گرفته بودند اما برای تطبیق تقویم جدید آن را 30 سال به عقب بردند یعنی سال 1320!!

به عقیده مورخان این اقدام محمدرضا پهلوی از بزرگ‌ترین اشتباهات او بود و ضربه مهلکی بر پیکر شاه و رژیم شاهنشاهی وارد کرد. یرواند آبراهامیان در کتاب ایران بین دوانقلاب می‌نویسد: "ایران یک شبه از 1355 هجری شمسی به سال 2535 شاهنشاهی پرید. شایان یادآوری است که در این دوران کمتر رژیمی جسارت کرده است تاریخ مذهبی کشور را کنار بگذارد."

علی دشتی نیز معتقد بود "مشکلات و تبعات ناشی از تغییر تاریخ برای او (شاه) اهمیتی ندارد. او می‌خواهد جانشین خلف و فرزند بلافصل کوروش باشد و حتی به این هم نمی‌اندیشد که پیش از او آن روز که سلسله ساسانیان منقرض گردید تاکنون پادشاهان و امیرانی بسیار بر این سرزمین حکم رانده‌اند لیکن به ذهن هیچ‌یک از آنان نرسیده است که درصدد تغییر تاریخ برآیند و تنها اوست که باید بر اورنگ کوروش کبیر تکیه زند... دراین‌باره تنی از چند از صاحب‌نظران که نگران این اقدام بودند، خواستند او را از این فکر منصرف سازند ولی تلاش آنها ثمری نبخشید."

احسان نراقی از شخصیت های نزدیک به شاه نیز درباره این اقدام می‌نویسد «اقدام دیگری که به شدت به شاه صدمه زد، تغییر تقویم بود... شاه همیشه تمایل داشت که به دوران پیش از اسلام رجوع کند. او می خواست تا با نسبت دادن و مرتبط کردن خود به کوروش از جهان عرب ممتاز گردد و مسلمان بودن ملت ایران را کم رنگ جلوه دهد.»

به گفته بسیاری از مورخان تغییر تقویم هجری شمسی به شاهنشاهی ضربه بدی به پیکره رژیم پهلوی بود

آیت‌الله سید محمد رضا گلپایگانی نخستین مرجع تقلیدی بود که فردای اعلام این خبر (تغییر تقویم) موضع‌گیری کرد. ایشان در نامه‌ای به جعفر شریف امامی که در آن زمان رئیس مجلس سنا بود اقدام ناگهانی دو مجلس شورای ملی و سنا را در تصویب این موضوع توهین بزرگ به اسلام دانست.

امام خمینی (ره) نیز در پیام عید فطر 1355 به کارگیری تاریخ شاهنشاهی را حرام اعلام کرده و فرمودند: «برای تضعیف اسلام و محو اسم آن نغمه شوم تغییر مبدأتاریخ را ساز کردند؛ این تغییر از جنایات بزرگی است که در این عصر به دست این دودمان کثیف واقع شد. بر عموم ملت است که با استعمال این تاریخ جنایتکارانه مخالفت کنند و چون این تغییر، هتک اسلام و مقدمه محو اسلام است، خدای نخواسته، استعمال آن بر عموم، حرام و پشتیبانی از ستمکار و ظالم، مخالف با اسلام عدالتخواه است...»‌.

آن سال‌ها شاه در اوج قدرت خود بود چراکه بسیاری از گروه‌های مسلح دستگیر و اعضای آنها زندانی یا اعدام شده بودند و قیمت نفت به بالاترین حد خود رسیده بود و کشور با فراوانی منابع ارزی روبه‌رو بود. ایده سیاسی شاه در تک حزبی کردن کشور، ظاهرا موفق شده بود و حزب رستاخیز اهرم‌های قدرت را به‌دست داشت.

با اینحال سال 56 و 57 با کاهش فروش نفت و از سویی قدرت گرفتن مبارزان در داخل کشور و بیماری شاه و ضعف او در اداره کشو، رژیم را مجبور به عقب‌نشینی از برنامه‌هایش کرد. سال 57 اعتراضات سراسری در قالب تظاهرات و راهپیمایی‌ها، موجب شد تا محمدرضا شاه برای جلوگیری از انقلاب مسئولیت نخست‌وزیری را با اختیارات تام به جعفر شریف امامی بسپارد. شریف امامی با ایراد چند نطق مخصوصا نطق معروف او که گفت «من شریف امامی 20 روز پیش نیستم» دولت به‌اصطلاح آشتی ملی را تشکیل داد و خود را از خاندان روحانیون معرفی کرد و یکی از اقدامات وی تغییر تقویم شاهنشاهی به شمسی و بستن مراکز فساد و انحلال حزب رستاخیز بود.

این اقدام در حالی صورت می‌گرفت که نام و امضای شریف امامی به‌عنوان رئیس جلسه مشترک مجلس و سنا در سال 54 پای مصوبه تغییر قانون نوشته شده بود و اقدام سال 57 او در بازگرداندن تاریخ به هجری شمسی در چشم مردم تنها یک عوام‌فریبی بود. بعد از کشتار 17 شهریور سال 57 انتقادات به وی بالا گرفت و 14 آبان مجبور به استعفا شد و دولت آشتی ملی شریف امامی تنها 70 روز دوام یافت.

انتهای پیام /