یادداشت | تلازم اسلام تمدنی و نگاه جهانی

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم، محسن سلگی استاد دانشگاه طی یادداشتی تحت عنوان «تلازم اسلام تمدنی و نگاه جهانی» به بیانات امروز مقام معظم رهبری در دیدار با کارگزاران و دست‌اندرکاران حج پرداخته است:

رهبر حکیم انقلاب اسلامی در دیدار کارگزاران حج بر مضامینی بسیار حیاتی و حیات بخش برای تمدن اسلامی و نیز تمدن بشری دست گذاشتند. برخی از این مضامین از قرار زیر است:

هدف از اجتماع حج ارتقاء امت اسلامی است / این اجتماع باید پیغامی برای مسائل روز دنیای اسلام داشته باشد / اسلام در حج به صورت عملی نشان میدهد که تمایزهای موجود در دنیا مانند تمایز نژادی، جغرافیایی و طبقاتی را قبول ندارد / طوری فرهنگ سازی کنید که تا اسم حج می آید جوان امروزی ما به یاد مفاهیمی چون تمدن سازی، اتحاد جهانی و فرامرزی و رفع تمایز بیفتد / از نگاه جهانی و فراسرزمینی آحاد مسلمان در مسئله حج نباید غفلت کرد.

جمهوری اسلامی ایران پس از تأسیس و پیروزی انقلاب اسلامی با توطئه تحمیل ناسیونالیسم توسط غرب مواجه شد (توضیح این مدعا در طول یادداشت خواهد آمد). ایران که در اثر گفتمان درخشان انقلاب اسلامی رویکردی فرامرزی، تمدنی و جهانی در پیش گرفته بود و اسلام اجتماعی و تمدنی را به عنوان الگو پیشِ روی جهانیان قرار داده بود، ثابت کرد که می توان جهان گرا و جهان روا بود اما از امپریالیسم و ذات یکسان ساز و خودخواهانه و خودمدار لیبرالیسم (جهانی سازی) به دور بود. حتی ثابت کرد که می توان جهان روا بود اما در عین حال تفاوت های فرهنگی و بومی را پذیرفت. از این رو در عین فاتحانه و ایجابی بودن (برون گرایی و جهان وطنی بودن)، یک الگوی مقاومت و بوم گرایی نیز بوده است.

جمهوری اسلامی از آغاز بر اشتراکات تکوینی و تشریعی بشر تأکید کرد و بر این اساس، در برابر حاکمیت سود و سرمایه ایستاد؛ حاکمیتی که منافی ذات مشترک بشر در طول تاریخ و به ویژه منافی و مخالف ذات اجتماعی انسان است.

گفتنی است که قوی ترین خوانش از اجتماعی بودن انسان توسط اسلام و به ویژه اسلام مردمی و اجتماعی - سیاسی ِ حضرت امام خمینی (ره) و سایر رهبران نظری انقلاب اسلامی مطرح شده است. در این گفتمان، حتی مردم نیز مفهوم و دالی است که محصور و محدود به یک مرز و جغرافیا خاص نیست. با نگاهی فلسفی تر، باید گفت اسلام امام راحل و نیز اسلام مورد نظر رهبر انقلاب اسلامی حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، از هرگونه ظاهر گرایی و مادی گرایی مبرا است. یک مصداق ظاهرگرایی و مادی گرایی، تأکید بر رنگ پوست یا نژاد است.

مصداق دیگر آن تکیه مفرط بر جغرافیا و مرز است. اما مبتنی بر اسلام انقلابی، باطن بر ظاهر ترجیح دارد. از این رو، دینامیسم و پویایی استثنایی انقلاب اسلامی منوط به نژاد و حتی مذهب افراد نبوده و هرگز محدود به مرزها هم نشد. حتی وقتی غرب برای مهار این دینامیسم، جنگ هشت ساله را بر ایران تحمیل کرد تا ایران از رویکرد تمدنی و فرامرزی، به درون خزیده و متوجه مرزها و رفتار ناسیونالیسم شود نیز نتوانست جهان گرایی و تمدن سازی انقلاب اسلامی را مهار کند. بلکه بالعکس انقلاب اسلامی به برکت هشت سال دفاع مقدس، توانست منشأ الهام و ارزش سازی و انسان سازی بی نظیری در تاریخ سیاسی معاصر شود.

در جنگ هشت ساله ایران الگویی بی نظیر از دفاع از وطن مبتنی بر عقیده (مرز معنوی) به جای مرز جغرافیایی و مادی را پیش کشید. به زبان ساده، هیچ ملی گرا و باستان گرایی همچون شهدای ارزشی و مؤمن نتوانستند از ایران و وطن دفاع کنند و برای آن جان بدهند.

قابل ذکر است که غرب در تجربه تاریخی جنگ های داخلی خود سعی کرد از ایده ناسیونالیسم به سمت منطقه گرایی و حتی فرامنطقه گرایی نیل کند. شکل گیری اتحادیه اروپا محصول روندی تاریخی است که دغدغه نخستین آن از جنگ های مذهبی اروپا و دغدغه متعاقب آن از جنگ های بین الملل اول و دوم شکل گرفته است. امروز هم غرب می داند که تمدن گرایی رهبر انقلاب اسلامی به معنای اتحاد یافتن کشورهای مسلمان و فراتر از این تشخص و تشکل هر چه بیشتر جبهه آزادی بخش و عدالت خواه و مردمی در سراسر جهان در برابر مدل سرمایه سالاری غربی است.

واضح است که تحکیم ارتباطات اسلامی در منطقه غرب آسیا، مبتنی بر این مبانی نه یک امر شاذ و نامنتظره، که امری ریشه دار و منتظره و نظریه مند است. در عین حال، مناسک حج امسال اهمیت بی نظیر در سالهای اخیر دارد که این اهمیت محصول مدیریت و رهبری ایران در سرکوب داعش و کوتاه کردن هرچه بیشتر دست آمریکا در منطقه است. به نظر می رسد هیچ گاه ایده اسلام تمدنی - به عنوان تکمیل و تکامل اسلام اجتماعی - که اسلامی هم مدنی هم مردمی و هم جهانی و فرامرزی است، به اندازه امروز در جغرافیا و روی زمین بخت تجلی نیافته است.