‌استان سمنان سرزمین توأمان جنگل و کویر

با آمدن بهار 401 و کاهش روند همه گیری کروناویروس، امسال برخلاف دو سال اخیر، بسیاری از مردم سفرهای نوروزی را از سر گرفته و می کوشند با رعایت پروتکل های بهداشتی، سفری خاطره انگیز برای خود و خانواده خود رقم بزنند.

به گزارش ایسنا، بسیاری از استان‌های کشور نیز در این ایام سال پذیرای خیل عظیمی از مسافران و گردشگران هستند. استان سمنان نیز باوجود برخورداری از پیشینه‌ی تاریخی غنی، آثار و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوان و متعدد از کویر گرفته تا جنگل و کوهستان، هم‌چنان در ردیف استان‌هایی است که بسیاری از جاذبه‌های آن از چشم گردشگران پنهان مانده است‌.

این استان پهناور دارای افزون بر یک هزار اثر تاریخی شناسایی شده و بیش از 700 اثر آن ثبت شده در فهرست آثار ملی است و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی در این استان وجود دارد.

آنچه در پی می‌آید معرفی مختصر جاذبه‌های بکر و کمتر دیده شده این استان تاریخی است.

موزه‌ی گرمابه‌ِ پهنه

این بنا که از آن بعنوان گرمابه استفاده می‌شود، در مجاورت راسته‌ی بازار قدیم شهر واقع و تاریخ نزدیک به 600 سال را پشت سرگذرانیده است‌. پس از ثبت بنای آن و انجام بازپیرایی، به موزه تغییر کاربری داده شد. در این موزه آثار متعددی از تپه‌ی حصار دامغان و خطیرکوه و تپه خندق سمنان منطقه خرند و... به نمایش گذاشته شده است‌.

مسجد امام

این مسجد یکی از مساجد چهار ایوانی دوره‌ی قاجار و نمونه‌ای کامل از لحاظ معماری این دوران است. مسجد امام در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. عناصر تشکیل‌دهنده‌ی مسجد را ایوان‌های متعدد، شبستان‌های وسیع، حجره‌ها و کاشی‌کاری‌های زیبا و هفت رنگ تشکیل می‌دهد.

مسجد جامع

مسجد جامع سمنان یکی از مساجد بسیار قدیمی کشوراست که سابقه آن به دوره‌ی سلجوقی می‌رسد. این بنا یکی از مساجد تک ایوانی است که دو ورودی دارد هم‌چنین این بنا دارای سه شبستان است. شبستان شرقی ستون‌ها مدور و طاق‌های جناغی و ورودی آن مربوط به دوره‌ی قاجار است. مناره آن حدود 32 متر ارتفاع دارد و با گره‌ی چینی آجری مزین شده هم‌چنین با آیاتی از کلام‌الله مجید به خط کوفی مزین شده است‌. این مسجد واقع در خیابان امام، داخل بازار شیخ علاءالدوله، ضلع غربی تکیه پهنه است.

دروازه ارگ

ارگ دولتی سمنان مجموعه‌ای بزرگ از ابنیه و اماکن مورد نیاز اداره‌ی شهر بوده است که در دوره قاجار بنا شده است. عناصر هویت بخش ارگ قدیم را اماکنی چون تلگرافخانه، قراول‌خانه، آب انبار، حمام، حسینیه و... تشکیل می‌داده است. دروازه‌ی شمالی ارگ سمنان تنها بازمانده دارالحکومه قدیم شهر است. این دروازه، دو نمای شمالی و جنوبی دارد و مکان این دروازه در مرکز شهر سمنان و در خیابان طالقانی واقع است.

شهرستان شاهرود:

مجموعه‌ی بایزید بسطامی

این مجموعه‌ی وسیع، آثاری از دوران سلجوقی به بعد را شامل می‌شود و در کنار آن مرقد و خانقاه متعلق به «ابویزید طیفور بی عیسی بن سروشان بسطام» ملقب به «سلطان العارفین» و از عرفای نامی و مشهور ایران در قرن سوم هجری قمری است. خود مرقد چیزی جز یک قبر ساده در گوشه جنوبی و در مجاورت گنبد و ایوان غازان خان نیست. مجموعه‌ی بایزید بسطامی شامل خانقاه بایزید، رواق صفوی، منار، مسجد بایزید، مسجد بسطام، امامزاده محمد، برج کاشانه، گنبد غازان خان و مدرسه شاهرخیه است.

آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی

بنای آرامگاه این عارف نامی قرن چهارم و پنجم هجری قمری در 34 کیلومتری شمال شهرستان شاهرود و در روستای قلعه نو خرقان قرار دارد و محراب زیبای این بنا که متعلق به دوره ایلخانی است؛ از مهم‌ترین بخش‌های بنای فعلی آرامگاه است.

جنگل ابر

منطقه‌ی ابر در 40 کیلومتری شمال‌شرقی شهرستان شاهرود در جنوب‌غربی شهرستان علی‌آباد گرگان در دامنه های رو به شمال البرز و آبخیزداری ((زرین گل)) قرار دارد. این منطقه که بنام جنگل‌های ابر معروف است در ارتفاعات آن اغلب بصورت چمن‌زار و یا مراتع مشجر و در پائین‌دست آن به جنگل با گونه‌های متنوع دیده می‌شود.

زیست‌کره توران

مجموعه‌ی «توران» از سه قسمت پارک ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه‌ی حفاظت شده تشکیل شده است. این منطقه در قسمت جنوب جاده‌ی «تهران - مشهد» شمالی شرقی دشت کویر، غرب منطقه «خوارتوران» و شرق منطقه «طرود» واقع است. این مجموعه پس از پناهگاه حیات‌وحش «نایبندان» دومین منطقه‌ی بزرگ تحت حفاظت سازمان محیط زیست است.

شهرستان میامی

مجموعه‌ی کاروانسرای میاندشت

مجموعه‌ی کاروانسرای میاندشت شامل سه کاروانسراست که یکی از آنها مربوط به دوره‌ی صفوی و دو کارونسرای دیگر مربوط به دوره قاجار است. کاروانسرای میاندشت با داشتن سه باب انبار، مأمن مناسبی برای کاروانیان بوده است. هر سه کاروانسرا از ویژگی‌های برجسته‌ی معماری دوره‌ی خود برخوردار هستند. چاپارخانه و تلگرافخانه از بناهای تاریخی این مجموعه است‌.

دشت شقایق و آفتابگردان کالپوش

جنگل‌های کالپوش و دیم‌زارهای منطقه‌ی کالپوش در 150 کیلومتری شمال‌شرق شاهرود در حوزه‌ی استحفاظی استان سمنان و آبریز شمالی کشور (حوزه‌ی آبریز سد گلستان) واقعند. این منطقه از نظر اقلیمی جزو مناطق نیمه مرطوب معتدل است. از نظر پوشش گیاهی، همانطورکه از نام منطقه هم بر می‌آید غالب پوشش گیاهی آن جنگلی پهن برگ خزری هستند چون بخشی از جنگل‌های منطقه جزو پارک ملی گلستان محسوب می‌شود.

آرامگاه شیخ حسن جوری رهبر نهضت سربداران

این آرامگاه در 100 کیلومتری میامی در کلاته میر علم روستای فیروزآباد حوالی روستای فرومد واقع است. این آرامگاه که متشکل از یک اتاق 3 در 4 و گنبد مدور روی آن است. در بخش شمالی شهر قدیمی جور قرار دارد و از خشت خام ساخته شده و عاری از هرگونه پیرایه و تشریفات ظاهری است. شیخ حسن جوری از رهبران قیام سربداران و از شاگردان شیخ خلیفه و رهبران سیاسی و مذهبی قرن هفتم هجری بود.

فرومد، آرامگاه بزرگ قطعه سرای پارسی

در مرکز روستای فرومد، ساختمانی سرخ فام به چشم می‌خورد که آرامگاه ابن یمین، شاعر معروف و قطعه‌سرای بزرگ زبان فارسی است. بنای آرامگاه در سال 1353 بازسازی و ساختمان زیبائی در آن محل احداث شد که برخی آن را سمبل کلاه سربداران و گروه دیگر آن را بصورت گلی در حال شکفته شدن می‌دانند. این بنا که با بافت روستا تطابقی ندارد، شش گوش است. سنگ قبر دارای شش ضلع کوچک است که روی آن نوشته شده:«آرامگاه امیرفخرالدین محمد ابن یمین الدین متخلص به ابن یمین، شاعری بوده است دانشمند، دوران زندگی را با کمال مناعت و وارستگی به پایان رسانده است.

شهرستان گرمسار

خانه‌ی تاریخی باقری‌ها 

ساختمان تاریخی باقری یکی از خانه باغ‌های قدیمی و به جا مانده از اواخر دوره قاجار است که در دو طبقه ساخته شده است، سقف این بنای باارزش با تیرهای چوبی پوشیده شده است و شالوده‌ی بنا را خشت خام تشکیل داده که استفاده از آجرهای خطایی با بندکشی گچ و خاک جلوه خاصی به بنا بخشیده که زیبایی ساختمان را دوچندان کرده است.

این ساختمان زیبا در 21 بهمن 89 به موزه و تحت‌عنوان موزه‌ی اقوام بازگشایی تبدیل شده است.

موزه در دو طبقه، دارای 8 تالار نمایش است که در 2 اتاق و سالن ورودی طبقه اول ابزار و اشیا روزمره زندگی این اقوام قرار گرفته است و در 4 اتاق و سرسرای زیبا طبقه‌ی دوم نحوه‌ی پوشش و مشاغل اقوام ساکن در شهرستان نشان داده شده است.

مجموعه‌ی سیاهکوه

در دامنه‌ی شمالی ارتفاعات سیاه کوه در جنوب گرمسار و شمال شرقی دریاچه‌ی نمک و در مسیر باستانی اصفهان، کاشان، خوار، خراسان بناهای متروکی دیده می‌شوند که بومی‌ها به آن قصر می‌گویند. این مجموعه از قصرهای شاه عباس، عین الرشید و حرمسرا تشکیل شده است. این قصرها نمایانگر قدرت معماری و عظمت و شکوه گذشته این دیار بوده و مهم‌ترین و بزرگ‌ترین آنها قصر شاه عباس نام دارد.

جاده سنگفرش

جاده‌ی دست‌ساز سنگ‌فرش که با سنگ‌های تراش‌خورده روی بستر کویر گرمسار ساخته شده، بطول 35 کیلومتر و عرض 5 متر در مسیر شاهراه تاریخی «اصفهان - ساری» در دوره‌ی صفوی برای سهولت رفت و آمد کاروانیان که در این مسیر به باتلاق‌ها و نمکزارهای جنوب گرمسار برخورد می‌کردند، احداث شده است.

معادن نمک گرمسار

در منطقه‌ی سر دره گرمسار تعدادی راه فرعی در دو طرف جاده وجود دارد که به معادن نمک ختم می‌شود. در این منطقه 27 معدن نمک وجود دارد که درجه‌ی خلوص نمک بسیاری از این معادن بالای 98 درصد است. یکی از زیباترین این معادن نمک، معدن نمک کوهدشت کهن و معدن نمک سالار است. این معادن بصورت تونل پیچ در پیچ 5.1 کیلومتری در دل زمین امتداد دارد و دارای قندیل‌های زیبای نمکی است و هر سال نظر شماری از گردشگران را برای بازدید به خود جلب می‌کند.

شهرستان آرادان

قلعه پاده

قلعه‌ی پاده در بخش آرادان قرار گرفته و مدخل ورودی روستای پاده است. این قلعه از دور نمایان است و از قسمت جنوب قلعه یک مدخل ورودی بدون دروازه است که احتمالاً در آن سالیان سال پیش از میان رفته است. این قلعه ارتفاعی حدود 13 تا 14 متر و قطر 9 متر است و در قسمت‌های شرقی و شمالی قطر دیوار به 12 متر می‌رسد. قلعه‌ی پاده یکی از قلعه‌های دوران اشکانیان است.

کاروانسرای ده نمک

این کاروانسرا در 20 کیلومتری شرق آرادان بر سر راه قدیمی و تاریخی جاده‌ی سنگفرش بنا شده است. تاریخ احداث آن مربوط به دوره‌ی صفویه است و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، این کاروانسرا چهار گوش (مربع) است و بنای آن از آجرهای خطائی ساخته شده است و دارای 24 حجره با یک اطاق حدوداً 3 *2 که برای اسکان مسافران در تابستان و زمستان از آن استفاده می‌کرده‌اند است. نکته مهم و قابل توجه اینکه آب مورد نیاز ساکنان این کاروانسرا به‌وسیله‌ی آب انبارهایی که در کنار جاده قرار داشته تأمین می‌شده. این ساختمان جالب و شگفت‌انگیز از شاهکارهای عصر خود است. در ضلع غربی کاروانسرا یک یخچال قدیمی نیز وجود دارد.

روستای نمونه‌ی گردشگری پاده

روستای پاده در 4 کیلومتری شمال‌شرقی شهر آرادان و 16 کیلومتری گرمسار واقع شده است روستای پاده در منطقه‌ی کویری استقرار یافته و اقلیم نیمه‌ی بیابانی دارد. آب و هوای آن در تابستان گرم و در زمستان سرد است. پاده با پیشینه‌ی طولانی، یکی از روستاهای قدیمی استان سمنان است. نام اصلی این روستا در گذشته پائین ده بود که به مرور به پاده تبدیل شده است. امامزاده سلطان ابوسعید، حسینیه، مسجد، قلعه، حمام، آب انبار، حوض آب از مهم‌ترین آثار تاریخی این روستاست.

شهرستان دامغان

برج طغرل

بنای برج طغرل یا مهماندوست بر روی پایه‌ای دایره‌ای شکل قرار گرفته است که دارای 12 ترک طاق‌نمایی است در بالای برج سه ردیف مقرنس کاری بسیار زیبا و استادانه دیده می‌شود که این مقرنس‌ها بر زمینه‌ی استوانه‌ای قرار گرفته است. تبدیل معماری 12 ضلعی به استوانه شیوه کار معماری برج مهماندوست را جزء نمونه‌های استثنایی برج‌های آرامگاهی قرار داده است. کتیبه‌ای به خط کوفی بر گرداگرد این قسمت استوانه‌ای وجود دارد که تاریخ بنای آنرا سال 490 ه. ق بیان می‌دارد. این برج در 18 کیلومتری شرق دامغان و در نزدیکی جنوب روستای مهماندوست و در میان راه دامغان شاهرود واقع است.

مسجد تاریخانه

مسجد تاریخانه یکی از مهم‌ترین بناهای بازمانده از قرون اولیه اسلامی در این کشور است و بنابه نوشته برخی کتب در زمان جلوس نخستین خلیفه‌ی عباسی (سفاح) در سال 132 هجری قمری و سلطنت هارون‌الرشید 170 هجری قمری ساخته شده است. نام مسجد از دو واژه‌ی تاری و خانه تشکیل شده است که تاری لفظ ترکی و بمعنای خداست خدای خانه از نخستین نمونه‌های مساجدی است که در آن مناره نیز یکی از عناصر تشکیل‌دهنده است.

تپه‌ی حصار دامغان

تپه‌ی حصار واقع در حاشیه جنوبی شهر دامغان برای نخستین بار توسط اریخ اشمیت از دانشگاه پنسیلوانیا در سال 1312 مورد کاوش قرار گرفت. بر اثر این کاوش‌ها روشن شد که این محوطه باستانی سه دوره‌ی اصلی فرهنگی از اواخر نوسنگی تا پایان عصر مفرغ دارد از زمان کاوش‌های اشمیت در تپه حصار این محوطه بعنوان یکی از محوطه‌های مبنا برای شناسایی فرهنگ‌های هم‌زمان در فلات مرکزی ایران مورد استناد باستان‌شناسان است.

عمارت چشمه‌علی

رودخانه‌ی چشمه‌علی، تنها رودخانه‌ی دائمی دامغان است. آب این چشمه از کوه‌های شمالی سرچشمه می‌گیرد. این منطقه به علت سرسبزی و خوش آب وهوا بودنش، از زمان‌های بسیار دور مورد توجه مسافران بخصوص سلاطین قاجار بوده است. هم‌اکنون دو ساختمان از ساختمان‌های بسیاری که در دوره‌ی قاجار در این محل ساخته شده بود باقی مانده است که شامل ساختمان آقامحمدخانی که در دوره‌ی حکومت آقامحمدخان قاجار ساخته شده است و ساختمان فتحعلی شاهی که در دوره‌ی حکومت فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است، می‌باشد.

کویر رملی (شن‌های روان)

این منطقه‌ی کویری از حاشیه‌های جنوبی شهرستان دامغان آغاز می‌شود و تا روستای یزدان‌آباد در 75 کیلومتری شهر دامغان ادامه می‌یابد. منطقه‌ی مذکور با پوشش گیاهی تنک اغلب در محاصره‌ی شن‌های روان است و هر چه جلوتر بروید به‌ویژه از روستاهای حسن‌آباد، امروان و خورزان به بعد شن‌های روان شدت می‌یابند و کویر رملی صورت خود را نمایان‌تر می‌کند.

شهرستان سرخه:

مسجد جامع و چهلستون:

مسجد چهلستون سرخه متعلق به قرن اول هجری است که یکی از شبستان‌های الحاقی به مسجد جامع سرخه بوده، که در بافت قدیم شهر قرار گرفته است. از خصوصیات بارز این بنا ستون‌های ظریف هشت ضلعی آجری و طاق‌های جناقی تند است که از 40 ستون این بنا هم‌اینک 32 ستون آن باقی است.

این بنا به شماره‌ی ملی 2325 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

آرامگاه شیخ محمود مزدقانی:

این بنا که مربوط به دوره‌ی ایلخانان مغول است در روستای مؤمن‌آباد واقع شده است این آرامگاه متعلق به شخصی به نام شیخ محمود مزدقانی که از شیوخ مسلمان و شیعه بوده و نقش مهمی در زمینه آموزش مردم در امور مذهبی ایفا می‌کرده است که پس از وفات وی مقبره‌ای در محل کنونی ساخته شده است.

این بنا، یک ایوان و گنبدی رفیع و در طبقه‌ی بالا دارد و دارای غلام گردش‌هایی است. که دارای 8 چله خانه و یک اتاق در ضلع شرقی بناست.

این بنا به شماره‌ی 1318 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

آرامگاه شیخ علاء الدوله سمنانی:

احمد بن محمد بن احمد البیابانکی سمنانی را از لحاظ مقام دینی به لقب رکن الدین و بمناسبت خدمات جوانی‌اش در دستگاه دیوانی، به علاء الدوله ملقب کرده‌اند.

بنای آرامگاه به دستور عمادالدین (جمال الدین) عبدالوهاب وزیر سلطان محمد خدابنده از خشت خام بنا شده و شیخ خانقاهی بر آن افزود. بنای آرامگاه و خانقاه این عارف مشهور بازمانده معماری اواخر قرن هفتم و اوائل قرن هشتم هجری است. آرامگاه شیخ علاءالدوله سمنانی در روستای صوفی آباد، واقع است.

این بنا به شماره‌ی 320 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

غار (مغار) افتر:

این غار یکی از بزرگترین غارهای آهکی شهرستان سرخه است که در روستای افتر واقع شده است. در این غار محصولات لبنی دامداران افتر که دوره ییلاق را در گورسفید، طارم، کلارخان، افتر و امامزاده عبدالله سپری می‌کنند، نگهداری می‌شود. ظرفیت این غار حدود 2000 جلد محصولات لبنی است. طول این غار 302 متر و عرض آن حدود 12 متر است و ارتفاع آن از 40 سانتی‌متر تا 5 متر متغیر است. این غار از گذشته بعنوان یخچال طبیعی برای حفظ محصولات دامی مورد استفاده اهالی بوده و در میان اهالی به «مغار افتر» معروف است. وجود تخته سنگ‌های گچ و آهک، سکوهای مناسبی برای قرار دادن پوست احشام فراهم کرده است.

این غار به شماره‌ی 135 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

چشمه‌های معدنی:

چشمه‌ی معدنی آبگرم، در 35 کیلومتری شمال‌شرقی شهر سرخه قرار دارد که شامل 5 چشمه است

چشمه‌ی معدنی تلخاب، این چشمه در 6 کیلومتری شمال‌غربی روستای لاسجرد واقع شده است. تلخاب شامل دو چشمه است که محدوده‌ای استخری شکل را بوجود آورده که طول آن 20 متر و عرض آن 12 متر است بعلت فراوانی گوگرد در آب این چشمه معدنی آب آن تلخ و غیرقابل شرب است. مردم در فصل تابستان برای درمان سردرد، درد چشم، یرقان، کهر، زردی و برطرف کردن گرمی بدن به آنجا می‌روند.

شهرستان مهدیشهر

شهمیرزاد از شهرهای زیبا و خوش آب و هوای شهرستان مهدیشهر و شهر نمونه‌ی گردشگری بین‌المللی است که سالانه هزاران گردشگر را برای بازدید از مناظر زیبا و درختان سر به فلک کشیده به این شهر می‌کشاند. این شهر جاذبه‌های طبیعی و محصولات متنوع کشاورزی دارد که برخی از این محصولات مانند گردو و آلو اهمیت صاداراتی و شهرت بین‌المللی دارند. بزرگ‌ترین باغ گردوی جهان و بناهای تاریخی مانند «شیرقلعه»، «قلعه شیخی» و «دژوهل» بر جذابیت این منطقه افزوده است

ملاده

روستای ملاده از توابع شهرستان مهدی‌شهر در 55 کیلومتری شمال شهمیرزاد واقع است. آب‌وهوای آن در بهار و تابستان معتدل و در زمستان سرد و پربرف است. از جاذبه‌های تاریخی آن می‌توان به خانه‌ی ابراهیم خان در روستا اشاره کرد. این مجموعه شامل دو عمارت بوده که در یک باغ مصفا ساخته شده شامل خانه ابراهیم خان در قسمت غربی و دیگری قراولخانه یا عمارت کلاه فرنگی در قسمت شمال شرق است.

غاردربند

غار دربند مهدیشهر با 140 میلیون سال عمر دومین غار آهکی بزرگ در ایران است. غار دربند در ارتفاعات شمالی بین راه «مهدیشهر - شهمیرزاد» درست، غرب جاده در بدنه‌ی کوه کمرد مقابل آبادی دربند واقع شده است همچنین موزه ایل سنگسر از دیگر زیبایی های این شهرستان خوش آب و هوا است. انتهای پیام