3 سناریو درباره زلزله 5.3 ریشتری | چرا تهران لرزید؟
بامداد جمعه، زمین پایتخت را لرزاند، هرچند مرکز اصلی زمین‌لرزه 247 کیلومتر دورتر و خارج از استان تهران قرار داشت. روز گذشته، زمین‌لرزه‌ای به قدرت 5.3 ریشتر در عمق 10 کیلومتری زواره در استان اصفهان رخ داد. یک زلزله‌شناس درباره علت «احساس لرزش زمین‌لرزه زواره در مناطق گسترده‌ای از تهران» توضیح داد که عواملی مانند عمق فعالیت گسل، فاصله مرکز زلزله تا شهرهای تحت تأثیر و نوع خاک هر منطقه در...
زلزله نیمه‌شب یازدهم مهر در زواره اصفهان بار دیگر این پرسش‌ها را مطرح کرد که چرا بیشتر زمین‌لرزه‌ها در شب و نیمه دوم سال رخ می‌دهند و چرا ساکنان قم و تهران، با وجود فاصله قابل توجه از مرکز زمین‌لرزه، آن را احساس کردند.
علی‌بیت‌اللهی مدیر بخش زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت‌وگویی به این 3 سوال پاسخ داد و تاکید کرد که داده‌های آماری وقوع زلزله بیشتر در شب و فصول سرد سال را رد می‌کند، اما احتمالا احساس زلزله در شب بیشتر از روز است. بیت‌اللهی در شرح زلزله نیمه شب یازدهم مهر ماه گفت: به گزارش مرکز زلزله‌نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، زلزله 5.3 ریشتری در عمق 10 کیلومتری زمین در ساعت 5 دقیقه بامداد شهر زواره اصفهان را لرزاند. البته موسسه زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا شدت این زلزله را 5.1 ریشتر اعلام کرد.
وی در خصوص گسل مسبب زلزله گفت: در خصوص گسل مسبب زلزله ابهام وجود دارد، اما برمبنای نقشه گسل‌های حسامی، گسل مسبب زلزله بدون نام در غرب رومرکز است. براساس داده‌های نوین لرزه‌خیزی ایران از اوایل سال 1385 و در شعاع یک درجه از رومرکز زلزله کنونی، تا یازدهم مهر امسال (بازه 19 ساله) در این منطقه 331 زلزله با بزرگی 2.5 ریشتر و بالاتر به وقوع پیوسته که از این تعداد 13 زلزله بزرگی 4 تا 5 ریشتری داشته و مابقی کمتر از 4 ریشتر بوده است.
باور عمومی در خصوص زلزله
وی در پاسخ به این سوال که مردم معتقدند اغلب زلزله‌ها در فصول سرد به وقوع می‌پیوندند گفت: داده‌های رسمی از زلزله‌های ثبت شده در کشور طی 40 سال اخیر این گفته را تایید نمی‌کند. از زلزله‌های بیش از 5.5 ریشتری که در کشور طی 40 سال اخیر (منتهی به نیمه سال 2020) رخ داده، 169 مورد در نیمه اول سال و 118 مورد در نیمه دوم سال به وقوع پیوسته است.
در رخداد زلزله اصل تجمع تنشی است که بتواند لایه‌های سنگی زمین را به ضخامت 5 تا 30 کیلومتر و در طول 10 تا 50 کیلومتر بگسلد، این ابعاد خارق الوصف است و گسیختگی آن، به عظمتی از انرژی نیاز دارد که ابر و خورشید و ماه و باد و باران در مقابل آن هیچ انگاشته می‌شود.
وقتی تنش به حد فوق بحرانی و در آستانه گسیختگی لایه‌ها می‌رسد همزمان شدن رخداد با هر عاملی مانند وزش باد، بارندگی و ابر ماه و... این معنی را که عامل زلزله اینها هستند در ذهن متبادر می‌سازد که با توجه به ابعاد و اندازه تنشی که گفته شد، تنها یک اتفاق تصادفی است و نه بیش. وی ادامه داد: با وجود این، احتمالا مردم در فصول سرد سال زمان بیشتری را در خانه سپری می‌کنند و این موضوع به‌خصوص در ساعات پایانی روز و شب باعث می‌شود که حس زمین‌لرزه در آنها شدت بگیرد.
پاسخی به پرسش مهم اهالی تهران
بیت‌اللهی در خصوص بروز اغلب زمین لرزه‌ها در شب نیز گفت: داده‌های آماری چنین موضوعی را نیز رد می‌کند؛ با وجود این از آنجا که شهرها در شب آرام و تردد خودروها به حداقل می‌رسد، مردم زلزله‌های شب را بیشتر حس می‌کنند و در خاطرشان ماندگار می‌شود. وی ادامه داد: از زلزله‌های بیش از 5.5 ریشتری که در کشور طی 40 سال اخیر (منتهی به نیمه سال 2020) به وقوع پیوسته، 154 مورد در روز و 137 مورد در شب بوده است. در واقع به لحاظ آماری تفاوت معناداری میان تعداد زلزله در شب، روز و فصول مختلف وجود ندارد.
این زلزله‌شناس در پاسخ به این سوال که چرا تهرانی‌ها به رغم فاصله قابل‌توجه با مرکز زلزله، آن را حس کردند گفت: فاصله مستقیم مرکز زلزله با تهران 247 کیلومتر بود، در عین حال بخشی از شهروندان تهران زمین‌لرزه را حس کردند. نوع خاک و زمان وقوع آن در حس شدن آن در پایتخت اثرگذار بود. بروز زلزله در ساعات ابتدایی نیمه شب و پایین بودن تردد در شهر باعث شد تا بخشی از مردم آن را حس کنند.
در عین حال نوع جنس خاک در حس شدن شدت زلزله اثرگذار است؛ معمولا در منطقه‌ای که خاک زمین نرم‌تر باشد، زلزله‌های دورتر بیشتر از منطقه‌ای که خاک زمین متراکم است حس می‌شود. بخشی از تهران دارای خاک نرم آبرفتی ریزدانه بوده است. در عین حال شدت زلزله‌های دور در ساختمان‌های بلندمرتبه بیش از خانه‌های با طبقه کمتر حس می‌شود.
