آثار مثبت صدقه در زندگی انسان

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، اهمیت حدیث در میان مسلمانان از آن رو است که از منابع اصلی استنباط احکام در فقه و عقاید در علم کلام محسوب می‌شود. همچنین احادیث از منابع اولیه پژوهش‌های تاریخی است.

امام صادق علیه السلام:

لَما اُنزِلَت آیَهُ الزَکاهِ «خُذ مِن أموالِهِم صَدَقَهً تُطَهِرُهم و تُزَکِیهِم بِها» (توبه: 103) و اُنزِلَت فی شَهرِ رَمَضانَ، فَأمَرَ رسولُ الله ِ صلی الله علیه و آله مُنادِیَهُ فَنادی فِی الناسِ: ان الله َ فَرَضَ علَیکُمُ الزَکاهَ کَما فَرَضَ علَیکُمُ الصَلاهَ.

چون آیه زکات «از اموال آنان صدقه ای بگیر تا بدان وسیله آنها را پاک و پاکیزه گردانی» در ماه رمضان نازل شد، رسول خدا صلی الله علیه و آله به جارچی خود فرمود تا در میان مردم جار زند که: خداوند زکات را نیز، همچون نماز بر شما واجب فرمود.

(الکافی: 3/497/2)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أرضُ القِیامَهِ نار، ما خَلا ظِلَ المؤمِنِ فانَ صَدَقَتَهُ تُظِلُهُ. زمین قیامت [یکپارچه] آتش است به جز سایه مؤمن؛ زیرا صدقه اش بر او سایه می افکند.

(الکافی: 4 / 3 / 6)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

ان الصَدَقَهَ لَتُطفِئُ عن أهلِها حَرَ القُبورِ، و انما یَستَظِلُ المُؤمِنُ یَومَ القِیامَهِ فی ظِلِ صَدَقَتِهِ. صدقه، گرمای گورها را از صدقه دهنده دور می کند و روز قیامت، مؤمن در سایه صدقه خود پناه می گیرد.

( کنز العمال: 15996)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

کُلُ امرِئ فی ظِلِ صَدَقَتِهِ حتی یُقضی بَینَ الناسِ [روز قیامت] هر کسی در سایه صدقه خود است تا آنگاه که میان مردم داوری شود.

(کنز العمال: 16068)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

انَ الصَدَقَهَ لتُطفِئُ غَضَبَ الرَبِ. صدقه، خشم پروردگار را فرو می نشاند.

(کنز العمال: 16114)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

انَ الله َ عَزَ و جلَ لَیَضحَکُ الی الرجُلِ اذا مَدَ یَدَهُ فی الصَدَقهِ، و مَن ضَحِکَ الله ُ الَیهِ غَفَرَ لَهُ. هرگاه انسان دست خود را به دادن صدقه دراز کند، خداوند عز و جل به رویش لبخند می زند و هر که خدا بر او لبخند زند، آمرزیده است.

(کنز العمال: 16166)

امام علی علیه السلام:

الصَدقَهُ جُنَه مِن النارِ. صدقه، سپری در برابر آتش است.

(وسائل الشیعه: 6/258/17)

خَلَتانِ لا اُحِبُ أن یُشارِکَنی فیهِما أحَد: وُضُوئی فانهُ مِن صَلاتِی، و صَدَقَتی فانها مِن یَدِی الی یَدِ السائلِ؛ فانها تَقَعُ فی یَدِ الرحمنِ. دو چیز است که دوست ندارم کسی در آنها با من شریک شود: وضویم، زیرا جزء نماز من است و صدقه ام، که باید از دست من به دست سائل برسد؛ زیرا صدقه در دست خدای رحمان قرار می گیرد.

(بحار الأنوار: 80/329/2)

امام صادق علیه السلام:

ان الله َ تبارَکَ و تعالی یقولُ: ما مِن شَیء الا و قد وَکَلتُ مَن یَقبِضُهُ غَیرِی، الا الصَدَقهَ؛ فانی أتَلَقَفُها بِیَدِی تَلَقُفا. خداوند تبارک و تعالی می فرماید: هیچ چیزی نیست مگر این که کسی را مأمور گرفتن آن کرده ام بجز صدقه که آن را با دست خودم می قاپم.

(بحار الأنوار: 96/134/68)

پاداش صدقه

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

اِتَقُوا النارَ و لَو بِشِقِ التَمرَهِ؛ فان الله َ عَزَ و جلَ یُربِیها لِصاحِبِها کما یُربی أحَدُکُم فِلوَهُ أو فَصِیلَهُ؛ حتی یُوَفِیَهُ ایاها یَومَ القِیامَهِ، حتی یکونَ أعظَمَ مِن الجَبَلِ العَظیمِ. خود را از آتش نگه دارید هر چند با یک نصف خرما باشد؛ زیرا همان طور که یکی از شما کُره اسب یا بچه شتر خود را می پروراند، خداوند عز و جل نیز آن نصفِ خرما را برای صاحبش می پروراند و در روز قیامت آن را که بزرگتر از یک کوه عظیم شده است، به او می دهد.

( بحار الأنوار: 96/122/29)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

انَ الله َ لَیُربِی لأِحَدِکُم التَمرَهَ و اللُقمَهَ، کما یُربِی أحَدُکُم فِلوَهُ أو فَصِیلَهُ؛ حتی تَکونَ مِثلَ اُحُد. همان گونه که فردی از شما کُره اسب یا بچه شتر خود را می پروراند، خداوند نیز یک دانه خرما یا لقمه نان [صدقه] را می پروراند چندان که به اندازه کوه اُحُد می شود.

(کنز العمال: 16002)

امام صادق علیه السلام: خداوند متعال فرمود:

انَ مِن عِبادِی مَن یَتَصَدَقُ بِشِقِ تَمرَه، فَاُربِیها لَهُ کَما یُربی أحَدُکُم فِلوَهُ، حتی أجعَلَها لَهُ مِثلَ جَبَلِ اُحُد. بعضی از بندگان من نصف خرمایی را صدقه می دهند و من، همچنان که یکی از شما کُره اسب خود را می پروراند، آن نصفِ خرما را برای او می پرورانم، تا جایی که آن را به بزرگی کوه اُحُد می گردانم.

( الأمالی للطوسی: 125/195)

صدقه و دفع بلا

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

الصَدَقهُ تَدفَعُ البَلاءَ، و هِی أنجَحُ دَواء، و تَدفَعُ القَضاءَ و قد اُبرِمَ ابراما، و لا یَذهَبُ بالأدواءِ الا الدعاءُ و الصَدَقهُ. صدقه، بلا را دفع می کند و مؤثرترین داروست؛ صدقه، قضای حتمی را دفع می کند و چیزی جز دعا و صدقه درد و بیماریها را از بین نبرد.

(بحار الأنوار: 96/137/71)

بحار الأنوار:

عن رسولِ الله صلی الله علیه و آله: انَ الله َ لا الهَ الا هُو لَیَدفَعُ بِالصَدَقَهِ الداءَ، و الدُبَیلَهَ، و الحَرَقَ، و الغَرَقَ، و الهَدمَ، و الجُنونَ فَعَدَ صلی الله علیه و آله سَبعینَ بابا مِنَ الشَرِ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدای یکتا درد و توده معده و آتش سوزی و غرق شدن و ویرانی و دیوانگی را با صدقه دفع می کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله هفتاد بلا را برشمرد.

(بحار الأنوار: 62/269/61)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

الصَدَقَهُ تَمنَعُ سَبعینَ نَوعا مِن أنواعِ البَلاءِ، أهوَنُها الجُذامُ و البَرَصُ. صدقه، هفتاد نوع بلا را دفع می کند که ساده ترین آنها جذام و پیسی است.

( کنز العمال: 15982)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

الصَدَقهُ تَسُدُ سَبعِینَ بابا مِن الشَرِ. صدقه، هفتاد دَرِ بلا را می بندد.

(بحار الأنوار: 96/132/64)

جلوگیری صدقه از مرگهای دل خراش

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

الصَدقَهُ تَمنَعُ مِیتَهَ السُوءِ. صدقه، از مردنِ بد و دل خراش جلوگیری می کند.

(بحار الأنوار: 96/ 124/35)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

الصَدَقَهُ تَدفَعُ مِیتَهَ السُوءِ. صدقه، مردن بد را دفع می کند.

(الکافی: 4/2/1)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

ان الله َ لَیَدرَأُ بِالصَدَقَهِ سَبعینَ مِیتهً مِنَ السُوءِ. خداوند، با صدقه هفتاد نوع مُردن دل خراش را [از انسان] دور می کند.

(بحار الأنوار: 62/269/63)

تَصَدَقُوا و داوُوا مَرضاکُم بالصَدَقَهِ؛ فانَ الصَدَقهَ تَدفَعُ عنِ الأعراضِ و الأمراضِ، و هِیَ زیادَه فی أعمارِکُم و حَسَناتِکُم صدقه بدهید و بیماران خود را با صدقه درمان کنید؛ زیرا صدقه از پیشامدهای ناگوار و بیماریها جلوگیری می کند و بر عمر و حسنات شما می افزاید.

(کنز العمال: 16113)

امام باقر علیه السلام:

ان الصَدَقَهَ لَتَدفَعُ سَبعینَ عِلَهً مِن بَلایا الدنیا مَعَ مِیتَهِ السُوءِ؛ انَ صاحِبَها لا یَموتُ مِیتهَ سُوء أبدا. صدقه، هفتاد بلا از بلایای دنیوی و مردن بد و دل خراش را دفع می کند. صدقه دهنده هرگز به مرگ دل خراش نمی میرد.

(بحار الأنوار: 96/135/68)

امام باقر علیه السلام:

البِرُ و الصَدَقَهُ یَنفِیانِ الفَقرَ، و یَزِیدانِ فی العُمرِ، و یَدفَعانِ عن صاحِبِهِما سَبعینَ مِیتَهَ سُوء احسان و صدقه، فقر را می زدایند و بر عُمر می افزایند و هفتاد نوع مرگ دل خراش را از صاحب خود دور می کنند.

( ثواب الأعمال: 169/11)

امام صادق علیه السلام:

مَن تَصَدَقَ فی یَوم أو لَیله دَفَعَ الله ُ عَزَ و جلَ عَنهُ الهَدمَ و السَبُعَ و مِیتَهَ السُوءِ. هرکه در روز یا شب صدقه دهد... خداوند عز و جل او را از [ماندن زیر] آوار و [حمله حیوان] درنده و مردن بد حفظ می کند.

(بحار الأنوار: 96/124/34)

درمان بیماران با صدقه

امام علی علیه السلام:

الصَدَقهُ دَواء مُنجِح. صدقه، دارویی مؤثر است.

(نهج البلاغه: الحکمه7)

امام صادق علیه السلام:

داوُوا مَرضاکُم بِالصَدَقَهِ. بیماران خود را با صدقه درمان کنید.

(الکافی: 4/3/5)

امام صادق علیه السلام:

داوُوا مَرضاکُم بِالصَدَقَهِ، و ما علی أحَدِکُم أن یَتَصَدَقَ بِقُوتِ یَومِهِ؟! انَ مَلَکَ المَوتِ یُدفَعُ الَیهِ الصَکُ بِقَبضِ رُوحِ العَبدِ، فَیَتَصَدَقُ فیقالُ لَهُ: رُدَ علَیهِ الصَکَ. بیمارانتان را با صدقه درمان کنید، چه می شود که هر یک از شما قوت روزانه خود را صدقه دهد؟ گاه سندِ قبض روح بنده به فرشته مرگ داده می شود، اما آن بنده صدقه می دهد و در نتیجه، به آن فرشته گفته می شود: سند را بر گردان.

(بحار الأنوار: 96/123/3)

امام کاظم علیه السلام وقتی مردی از عیالواری خود و این که همه آنها بیمارند، شِکوه کرد فرمود:

داوُوهُم بِالصَدَقهِ، فَلَیسَ شَیء أسرَعَ اجابَهً مِنَ الصَدَقهِ، و لا أجدی مَنفَعهً علی المَرِیضِ مِنَ الصَدَقهِ. آنها را با صدقه درمان کن؛ زیرا هیچ چیز زودتر از صدقه به درگاه خدا پذیرفته نمی شود و برای بیمار دارویی سودمندتر از صدقه نیست.

( طب الأئمه لابنی بسطام: 123)

صدقه کلید روزی است

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أکثِرُوا مِنَ الصَدَقَهِ تُرزَقُوا. زیاد صدقه بدهید تا روزی داده شوید.

(أعلام الدین: 333)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

انَ الصَدَقَهَ تَزِیدُ صاحِبَها کَثرَهً، فَتَصَدَقُوا یَرحَمکُمُ الله ُ. صدقه بر روزی و دارایی صدقه دهنده می افزاید؛ پس، خدایتان رحمت کناد، صدقه بدهید.

(الأمالی للطوسی: 14/18)

امام علی علیه السلام:

اِستَنزِلُوا الرِزقَ بِالصَدَقهِ. روزی را، با صدقه فرود آورید.

(بحار الأنوار: 78/68/1)

امام علی علیه السلام:

اذا أملَقتُم فَتاجِرُوا الله َ بِالصَدَقهِ. هرگاه نادار شدید، با صدقه با خدا سودا کنید.

(نهج البلاغه: الحکمه 258)

امام صادق علیه السلام:

انی لاَُملِقُ أحیانا، فَاُتاجِرُ الله َ بِالصَدَقهِ. گاهی اوقات من تنگ دست می شوم و به وسیله صدقه، با خدا سودا می کنم.

(بحار الأنوار: 78/206/54)

امام صادق علیه السلام:

الصَدَقهُ تَقضِی الدَینَ و تُخلِفُ بِالبَرَکَهِ. صدقه دادن قرض را ادا می کند و برکت بر جای می گذارد.

(بحار الأنوار: 96/134/6)

الکافی به نقل از هارون بن عیسی : امام صادق علیه السلام به فرزند خود محمد فرمود:

یا بُنَیَ، کَم فَضَلَ مَعَکَ مِن تلکَ النَفَقَهِ؟ قالَ: أربَعونَ دِینارا، قالَ: اُخرُج فَتَصَدَق بها، قالَ: انهُ لَم یَبقَ مَعِی غَیرُها! قالَ: تَصَدَق بها؛ فَانَ الله َ عز و جل یُخلِفُها، أ مَا عَلِمتَ أنَ لِکُلِ شَیء مِفتاحا و مِفتاحُ الرِزقِ الصَدَقهُ؟ فَتَصَدَق بها فَفَعَلَ، فما لَبِثَ أبُو عبدِ الله ِ علیه السلام عَشرَهَ أیام حتی جاءَهُ مِن مَوضِع أربَعَهُ آلافِ دِینار. فرزندم! از آن خرجی، چقدر اضافه آمده است؟ عرض کرد: چهل دینار. فرمود: برو و آنها را صدقه بده. عرض کرد: فقط همین چهل دینار باقی مانده است. حضرت فرمود: آنها را صدقه بده؛ زیرا خداوند عز و جل عوضش را می دهد. مگر نمی دانی که هر چیزی کلیدی دارد و کلید روزی، صدقه دادن است، پس آن چهل دینار را صدقه بده محمد چنین کرد، و ده روز بیشتر بر ابو عبد الله (امام صادق) علیه السلام نگذشت که از جایی چهار هزار دینار به ایشان رسید.

(الکافی: 4 / 9 / 3)

هر کار نیکی صدقه است

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

کُلُ مَعروف صَدَقه. هر کار نیکی، صدقه است.

(الخصال: 134/145. )

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

کلُ مَعروف صَدَقه الی غَنِی أو فَقیر. هر احسانی، به توانگر یا به تهیدست، صدقه است.

(الأمالی للطوسی: 458/1023)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

کُلُ مَعروف صَدَقه، و ما وَقَی بهِ المَرءُ عِرضَهُ کُتِبَ لَهُ بهِ صَدَقه. هر کار نیکی صدقه است، و هر کاری که انسان به وسیله آن آبرویش را حفظ کند، برای او صدقه نوشته می شود.

(بحار الأنوار: 96/182/29)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

تَصَدَقُوا علی أخِیکُم بِعِلم یُرشِدُهُ و رَأی یُسَدِدُهُ با علمی که برادر شما را ارشاد و نظری که او را راهنمایی می کند، به وی صدقه دهید.

(بحار الأنوار: 75/105/40)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

الکَلِمَهُ الطَیِبَهُ صَدَقه، و کُلُ خُطوَه تَخطُوها الی الصلاهِ صَدَقه. سخن نیکو و پاکیزه صدقه است، و هر گامی که به سویِ نماز برمی داری صدقه است.

(بحار الأنوار: 83/369/30)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

اسماعُ الأصَمِ صَدَقَه. فهماندن سخن به ناشنوا، صدقه است.

(کنز العمال: 16303)

تَبَسُمُکَ فی وَجهِ أخیکَ صَدَقه، و أمرُکَ بِالمَعروفِ صَدَقه، و نَهیُکَ عنِ المُنکَرِ صَدَقه، و ارشادُکَ الرَجُلَ فی أرضِ الضَلالِ لکَ صَدَقه، و اماطَتُکَ الحَجَرَ و الشَوکَ و العَظمَ عنِ الطَریقِ لکَ صَدَقه، و افراغُکَ مِن دَلوِکَ فی دَلوِ أخیک صَدَقه. لبخند زدن تو به روی برادرت صدقه است، امر به معروف تو صدقه است، نهی از منکر تو صدقه است و نشان دادن راه به کسی که راه بلد نیست صدقه است، برداشتن سنگ و خار و استخوان از سر راه صدقه است، و خالی کردن آب از دلو خود به دلو برادرت صدقه است.

( 7. کنز العمال: 16305. )

بحار الأنوار: روایت شده که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

انَ علی کُلِ مُسلم فی کلِ یَوم صَدَقهً، قیلَ: مَن یُطِیقُ ذلکَ؟ قالَ صلی الله علیه و آله: اماطَتُکَ الأذی عنِ الطَریقِ صَدَقه، و ارشادُکَ الرَجُلَ الی الطَریقِ صَدَقه، و عِیادَتُکَ المَریضَ صَدَقه، و أمرُکَ بالمَعروفِ صَدَقه، و نَهیُکَ عنِ المُنکَرِ صَدَقه، و رَدُکَ السَلامَ صَدَقَه. بر هر مسلمانی است که هر روز صدقه بدهد. عرض شد: چه کسی توان این کار را دارد؟ حضرت فرمود: برداشتن چیزهای آسیب رسان از سر راه صدقه است؛ نشان دادن راه به کسی صدقه است، عیادت از بیمار صدقه است، امر به معروف صدقه است، نهی از منکر صدقه است و سلام را جواب دادن صدقه است.

(بحار الأنوار:75/50/4)

امام صادق علیه السلام:

صَدَقه یُحِبُها الله ُ: اصلاح بینَ الناسِ اذا تَفاسَدُوا، و تَقارُب بَینَهِم اذا تَباعَدُوا. صدقه ای که خدا آن را دوست دارد عبارت است از: اصلاح میان مردم هرگاه رابطه شان تیره شد، و نزدیک کردن آنها به یکدیگر هرگاه از هم دور شدند.

(الکافی: 2/209/1)

امام صادق علیه السلام:

اسماعُ الأصَمِ مِن غَیرِ تَضَجُر صَدَقه هَنِیئَه. فهماندن سخن به ناشنوا، بی آن که از این کار اظهار ناراحتی کنی، صدقه ای گواراست.

(بحار الأنوار: 74/388/1)

امام صادق علیه السلام:

کانَ علیُ بنُ الحسینِ علیهما السلام اذا أصبَحَ خَرَجَ غادِیا فی طَلَبِ الرِزقِ، فقیلَ لَهُ: یا بنَ رسولِ الله ِ، أینَ تَذهَبُ؟ فقالَ: أتَصَدَقُ لِعِیالی، قیلَ لَهُ: أ تَتَصَدَقُ؟ قال: مَن طَلَبَ الحَلالَ فهُو مِن الله ِ عَزَ و جلَ صَدَقه علَیهِ. علی بن الحسین علیهما السلام صبح که می شد در طلب روزی بیرون می رفت. به آن حضرت عرض شد: یا بن رسول الله! کجا می روی؟ فرمود: می روم برای خانواده ام صدقه بیاورم. عرض شد: آیا شما نیز صدقه می گیرید؟ فرمود: هر که در طلب روزی حلال بر آید، آن روزی، صدقه ای است از جانب خداوند عز و جل به او.

(الکافی: 4 / 12 / 11)

خودداری از بدی، صدقه است

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

تَرکُ الشَرِ صَدَقه. خودداری از بدی، صدقه است.

(بحار الأنوار: 77/160/168)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

کُفَ شَرَکَ عنِ الناسِ؛ فانها صَدَقه مِنکَ علی نفسِکَ. به مردم شر مرسان؛ زیرا این کار صدقه ای است که برای خودت می دهی.

(کنز العمال: 16306)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أمسِک لِسانَکَ؛ فانها صَدَقه تَصَدَقُ بها علی نَفسِکَ. زبانت را نگه دار؛ زیرا این کار صدقه ای است که برای خودت می دهی.

(الکافی: 2/114/7)

کنز العمال به نقل از ابو موسی : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

علی کُلِ مسلم صَدَقه، قالَ: أ فَرَأیتَ ان لم یَجِد؟ قال: یَعتَمِلُ بیَدِهِ فَیَنفَعُ نفسَهُ و یَتَصَدَقُ. قالَ: أ فَرَأیتَ ان لم یَستَطِع؟ قالَ: فَیُعِینُ ذا الحاجَهِ المَلهوفَ، قالَ: أ رأیتَ ان لَم یَفعَل؟ قالَ: یَأمُرُ بالخَیرِ، قالَ: أ رأیتَ ان لَم یَفعَل؟ قالَ: یُمسِکُ عنِ الشَرِ فانهُ لَهُ صَدَقه. بر هر مسلمانی است که صدقه بدهد. ابو موسی عرض کرد: اگر چیزی نداشت چه؟ فرمود: با دست خود کار کند و از دسترنجش هم خودش استفاده کند و هم صدقه دهد. عرض کرد: اگر نتوانست کار کند چه؟ فرمود: به نیازمندِ غمزده یاری رساند. عرض کرد: اگر این کار را نکرد چه؟ فرمود: به کارهای خوب فرمان دهد. عرض کرد: اگر این کار را هم نکرد چه؟ فرمود: از بدی خودداری کند، که برای او این خودداری نمودن صدقه است.

(کنز العمال: 16307)

برترین صدقه

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ به سؤال از برترین صدقه فرمود:

أن تَصَدَقَ و أنتَ صَحیح شَحیح، تَأمُلُ البَقاءَ و تَخافُ الفَقرَ، و لا تُمهِل حتی اذا بَلَغَتِ الحُلقومَ قُلتَ: لِفُلان کذا و لفُلان کذا، ألاَ و قَد کانَ لِفُلان. این که وقتی سالم و تنگ چشم هستی، [یعنی] به زندگی امیدواری و می ترسی به فقر دچار شوی، صدقه بدهی و نگذاری تا وقتی که جانت به لب رسید (در آستانه مرگ قرار گرفتی) بگویی: این قدر، مال فلان باشد و آن قدر، مال بهمان. چون در آن هنگام [خواهی نخواهی] مال دیگری خواهد بود.

(بحار الأنوار: 96/178/13)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ به سؤال از برترین صدقه فرمود:

جُهد مِن مُقِل الی فَقیر فی سِر. آن چه شخص تنگ دست در توان دارد و در نهان به نیازمندی می دهد.

(بحار الأنوار: 77/70/1)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أفضَلُ الناسِ رَجُل یُعطِی جُهدَهُ. برترین مردم کسی است که هر چه در توان دارد عطا می کند.

(کنز العمال: 16084)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أفضَلُ الصَدَقهِ سِر الی فَقیر و جُهد مِن مُقِل. برترین صدقه، صدقه نهانی دادن به فقیر است و ایثار تنگ دست.

(کنز العمال: 16250)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

انَ أفضَلَ الصَدَقهِ صَدَقهُ اللِسانِ، تَحقُنُ بهِ الدِماءَ، و تَدفَعُ بهِ الکَریهَهَ، و تَجُرُ المَنفَعهَ الی أخیکَ المُسلِمِ. برترین صدقه، صدقه زبان است که با آن از ریختن خونها جلوگیری کنی و پیشامد ناخوشایند را دفع کنی و به برادر مسلمانت سودی برسانی.

(قصص الأنبیاء: 188/235)

کنز العمال به نقل از سمره : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

أفضَلُ الصَدَقهِ اللِسانِ، فَقیلَ: یا رسولَ الله ِ، و ما صَدَقهُ اللِسانِ؟ قالَ: الشَفاعَهُ، تَفُکُ بها الأسیرَ، و تَحقُنُ بها الدمَ، و تَجُرُ بها المَعروفَ و الاحسان الی أخیکَ، و تَدفَعُ بها الکَریهَهَ برترین [صدقه]، صدقه زبان است. عرض شد: یا رسول الله! صدقه زبان چیست؟ فرمود: میانجیگری کردن تا با آن اسیری را آزاد کنی و خونی را از به ناحق ریختن حفظ کنی و به برادرت خوبیی برسانی و پیشامد ناگواری را دفع نمایی.

(کنز العمال: 16360)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

ما مِن صَدَقه أفضلَ مِن قَولِ الحَقِ هیچ صدقه ای برتر از گفتنِ حق نیست.

(کنز العمال: 16324)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أفضَلُ الصَدَقهِ أن یَتَعَلَمَ المَرءُ المُسلمُ عِلما ثُم یُعَلِمَهُ أخاهُ المُسلِمَ. برترین صدقه این است که شخص مسلمان علمی بیاموزد و سپس آن را به برادر مسلمان خود یاد دهد.

( کنز العمال: 16357)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أفضَلُ الصَدَقهِ حِفظُ اللِسانِ. برترین صدقه، نگهداشتن زبان است.

( کنز العمال: 16361)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

وَ الذی نفسِی بِیَدِهِ ما أنفَقَ الناسُ مِن نَفقَه أحَبَ مِن قَولِ الخَیرِ سوگند به خدایی که جانم در دست اوست، مردم هیچ انفاقی نکردند که دوست داشتنی تر از گفتار نیک باشد.

(المحاسن: 1/78/41)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ به پرسش از برترین صدقه فرمود:

علی ذِی الرَحِمِ الکاشِحِ. صدقه ای که به خویشاوند کینه ورز داده شود.

(ثواب الأعمال: 171/18. )

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أفضَلُ الصَدَقهِ علی الأسِیرِ المُخضَرِ عَیناهُ مِنَ الجُوعِ. بهترین صدقه، صدقه ای است که به اسیری که چشمانش از گرسنگی تیره و تار شده، داده شود.

(بحار الأنوار: 74/369/60)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أفضَلُ الصَدَقهِ ظِلُ فُسطاط فی سَبیلِ الله ِ عَزَ و جلَ. بهترین صدقه، سایه خیمه ای است که در جهاد برای خدا بر پا می شود.

(کنز العمال: 16362)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أفضَلُ الصَدَقهِ فی رَمَضانَ برترین صدقه، صدقه ای که در ماه رمضان داده شود.

(کنز العمال: 16249 )

امام باقر یا امام صادق علیهما السلام در پاسخ به سؤال از برترین صدقه فرمود:

جُهدُ المُقِلِ، أ ما سَمِعتَ قولَ الله ِ عَزَ و جلَ: «و یُؤثِرُونَ علی أنفُسِهِم و لَو کانَ بِهِم خَصاصَه» تَری هاهُنا فَضلاً؟!. آنچه تنگ دست در توان دارد و می بخشد؛ نشنیده ای این سخن خدای عز و جل را که: «و دیگران را بر خویشتن ترجیح دهند، هر چند خود نیازمندند»؟ آیا در زمینه صدقه برتر از این به نظرت می آید؟!

(الحشر: 9 - بحار الأنوار: 96/179/15)

امام صادق علیه السلام:

ان صاحِبَ الکثیرِ یَهونُ علَیهِ ذلکَ، و قد مَدَحَ الله ُ عَزَ و جلَ صاحِبَ القَلیلِ فقالَ: «و یُؤثِرُونَ علی أنفُسِهِم و لَو کانَ بِهِم خَصاصَه». صدقه دادن برای توانگر آسان است، اما خداوند عز و جل کسی را که اندک مالی دارد [و همان را ایثار می کند] ستوده و فرموده است: «و دیگران را بر خود بر می گزینند هرچند خود نیازمندند».

(الخصال: 97/42)

امام صادق علیه السلام:

أفضَلُ الصَدَقهِ ابرادُ الکَبِدِ الحَری. بهترین صدقه، خنک کردن جگر تفتیده است.

(بحار الأنوار: 96/172/8)

امام کاظم علیه السلام:

عَونُکَ لِلضَعیفِ مِن أفضَلِ الصَدَقهِ کمک تو به ناتوان، از بهترین صدقه هاست.

(تحف العقول: 414)

حق تقدم خویشاوندان در صدقه

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

لا صَدَقَهَ و ذُو رَحِم مُحتاج. تا زمانی که خویشاوندِ نیازمند هست، به کسی دیگر نباید صدقه داد.

( بحار الأنوار: 96/147/24)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

انَ الصَدَقهَ علی ذِی القَرابَهِ یُضَعَفُ أجرُها مَرَتَینِ. صدقه دادن به خویشاوند، اجرش دو چندان است.

(کنز العمال: 16226)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أفضَلُ الصَدقَهِ علی اُختِکَ أو ابنَتِکَ، و هِی مَردُودَه علَیکَ لَیسَ لَها کاسِب غَیرُکَ. برترین صدقه آن است که به خواهرت یا دخترت بدهی. این صدقه به خودت برمی گردد و جز تو کسی دریافت کننده آن نیست.

(بحار الأنوار: 96/181/27)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

صَدَقهُ ذِی الرَحِمِ علی ذِی الرَحِمِ صَدَقه و صِلَه. صدقه دادنِ خویشاوند به خویشاوند، هم صدقه است وهم صله رحم.

(الجامع الصغیر: 2/94/4994)

امام حسین علیه السلام: از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرماید:

سَمِعتُ رسولَ الله ِ صلی الله علیه و آله یقولُ: اِبدَأ بِمَن تَعُولُ: اُمَکَ و أباکَ و اُختَکَ و أخاکَ، ثُم أدناکَ فَأدناکَ. از خانواده ات شروع کن: مادرت، پدرت، خواهرت و برادرت؛ سپس به کسانی که در مرتبه بعد و بعدتر قرار دارند [صدقه بده].

(بحار الأنوار: 96/147/24)

فضیلت و آثار صدقه نهانی

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

صَدَقهُ السِرِ تُطفِئُ غَضَبَ الرَبِ. صدقه پنهانی، خشم پروردگار را فرو می نشاند.

(مکارم الأخلاق: 1/296/925)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

سَبعَه فی ظِلِ عَرشِ الله ِ عَزَ و جلَ یَومَ لا ظِلَ الا ظِلُهُ: رجُل تَصَدَقَ بِیَمِینِهِ فَأخفاهُ عن شِمالِهِ. آن روز که هیچ سایه ای جز سایه عرش خدا نیست، هفت نفر در سایه عرش اویند: مردی که با دست راستش صدقه دهد و آن را از دست چپ خود مخفی بدارد.

(بحار الأنوار: 96/177/5)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أکثِر مِن صَدَقهِ السِرِ؛ فانها تُطفِئُ غَضَبَ الرَبِ جَلَ جَلالُهُ. صدقه پنهانی، زیاد بده؛ زیرا صدقه پنهانی خشم خداوند، جل جلاله، را فرو می نشاند.

(بحار الأنوار:96/176/4)

امام علی علیه السلام:

الصَدَقهُ فی السِرِ مِن أفضَلِ البِرِ. صدقه نهانی، از بهترین نیکی هاست.

(غرر الحکم: 1518)

امام علی علیه السلام:

أفضَلُ ما تَوَسَلَ بهِ المُتَوَسِلُونَ الایمانُ بالله ِ و صَدَقهُ السِرِ؛ فانها تُذهِبُ الخَطِیئهَ و تُطفِئُ غَضَبَ الرَبِ. بهترین وسیله ای که متوسلان به آن چنگ می زنند، ایمان به خداست... و صدقه نهانی؛ زیرا صدقه نهانی گناه را می برد و خشم پروردگار را فرو می نشاند.

(الأمالی للطوسی: 216/380)

امام زین العابدین علیه السلام:

و حَقُ الصَدَقهِ أن تَعلَمَ أنها ذُخرُکَ عندَ رَبِک عَزَ و جلَ، و وَدِیعَتُکَ التی لا تَحتاجُ الی الاشهادِ علَیها، و کنتَ بما تَستَودِعُهُ سِرا أوثَقَ مِنکَ بما تَستَودِعُهُ عَلانِیَهً، و تَعلَمَ أنها تَدفَعُ البَلایا و الأسقامَ عنکَ فی الدنیا، و تَدفَعُ عنکَ النارَ فی الآخِرَهِ. حق صدقه این است که بدانی آن اندوخته تو نزد پروردگار عز و جل توست و سپرده ای است که نیازی به شاهد گرفتن بر آن نیست و اطمینانت به سپرده ای که نهانی به ودیعه می گذاری، بیشتر از چیزی باشد که آشکارا می سپاری، و این که بدانی صدقه در دنیا، بلاها و بیماریها را از تو می گرداند و در آخرت، آتش دوزخ را.

(بحار الأنوار: 74/4/1)

امام صادق علیه السلام:

لا تَتَصَدَق علی أعیُنِ الناسِ لِیُزَکُوکَ؛ فانکَ ان فَعَلتَ ذلکَ فَقَدِ استَوفَیتَ أجرَکَ، و لکن اذا أعطَیتَ بِیَمِینِکَ فلا تُطلِع علَیها شِمالَکَ؛ فانَ الذی تَتَصَدَقُ لَهُ سِرا یَجزِیکَ عَلانِیَهً. جلو چشم مردم صدقه نده تا تو را ستایش کنند؛ زیرا اگر چنین کنی هر آینه پاداش خود را گرفته ای؛ بلکه اگر با دست راستت صدقه دادی دست چپت خبردار نشود؛ زیرا آن کسی که به خاطر او پنهانی صدقه می دهی، پاداش تو را آشکارا خواهد داد.

(بحار الأنوار: 78/284/1)

امام صادق علیه السلام:

الصَدَقهُ و الله ِ فی السِرِ أفضَلُ مِنَ الصَدَقهِ فی العَلانِیَهِ، و کذلکَ و الله ِ العِبادَهُ فی السِرِ أفضَلُ مِنها فی العَلانِیَهِ. به خدا سوگند، صدقه نهانی برتر از صدقه آشکار است و نیز به خدا سوگند، که عبادت نهانی برتر از عبادت آشکار است.

(الکافی: 4/8/2)

اهل بیت علیهم السلام و صدقه نهانی

امام باقر علیه السلام درباره امام زین العابدین علیه السلام فرمود:

انهُ کانَ یَخرُجُ فی اللَیلهِ الظَلماءِ، فَیَحمِلُ الجِرابَ علی ظَهرِهِ حتی یَأتِیَ بابا بابا، فَیَقرَعَهُ ثم یُناوِلَ مَن کانَ یَخرُجُ الَیهِ، و کانَ یُغَطِی وَجهَهُ اذا ناوَلَ فَقیرا لِئلا یَعرِفَهُ آن حضرت در دل شب تار از خانه بیرون می رفت و انبان را بر پشت خود حمل می کرد و به در یکایک خانه ها می رفت و آنها را می کوبید و به هر که در را باز می کرد چیزی می داد. آن حضرت هرگاه به فقیری چیزی می داد، صورت خود را می پوشاند که او را نشناسد.

(بحار الأنوار: 46/89/77)

بحار الأنوار به نقل از محمد بن اسحاق :

انهُ کانَ ناس مِن أهلِ المَدینهِ یَعِیشُونَ لا یَدرُونَ مِن أینَ مَعاشُهُم، فلما ماتَ علیُ بنُ الحسینِ فَقَدُوا ما کانُوا یُؤتَونَ بهِ باللیلِ. گروهی از مردم مدینه، گذرانِ زندگی می کردند، بدون آن که بدانند معاش آنها از کجا می رسد؛ وقتی علی بن الحسین علیهما السلام در گذشت دیگر از آنچه شبها برایشان بُرده می شد، خبری نشد.

(بحار الأنوار: 46/ 88/77)

الکافی به نقل از هشام بن سالم :

کانَ أبو عبدِ الله ِ علیه السلام اذا أعتَمَ. حدیث و ذَهَبَ مِنَ اللَیلِ شَطرُهُ أخَذَ جِرابا فیهِ خُبز و لَحم و الدَراهمُ، فَحَمَلَهُ علی عُنُقِهِ ثُم ذَهَبَ به الی أهلِ الحاجَهِ مِن أهلِ المَدینهِ فَقَسَمَهُ فیهِم و لا یَعرِفُونَهُ، فَلَما مَضی أبو عبدِ الله ِ علیه السلام فَقَدُوا ذلکَ، فَعَلِمُوا أنه کانَ أبا عبدِ الله ِ علیه السلام. هوا که تاریک می شد و پاسی از شب که می گذشت، امام صادق علیه السلام انبانی پر از نان و گوشت و پول برمی داشت و آن را بردوش خود می نهاد و برای نیازمندان مدینه می برد و در میانشان تقسیم می کرد و آنها او را نمی شناختند. وقتی حضرت علیه السلام درگذشت، دیگر از آن کمکها خبری نشد. در نتیجه، فهمیدند که آن مرد، امام صادق علیه السلام بوده است.

(الکافی: 4/8/1)

فضیلت صدقه آشکار و آثار آن

امام علی علیه السلام:

انَ أفضَلَ ما تَوَسَلَ بهِ المُتَوَسِلُونَ الی الله ِ سبحانَهُ و تعالی، الایمانُ بهِ و برسولِهِ و صَدَقهُ السِرِ فانها تُکَفِرُ الخَطیئهَ، و صَدَقهُ العَلانیَهِ فانها تَدفَعُ مِیتهَ السَوءِ. بهترین وسیله ای که متوسلان به خدای سبحان و تعالی به آن چنگ می زنند ایمان به خدا و رسول اوست... و صدقه نهانی که گناه را پاک می کند و صدقه آشکار که جلوی مردن دل خراش را می گیرد.

(نهج البلاغه: الخطبه 110)

الکافی به نقل از ابن بکیر از مردی : امام باقر علیه السلام درباره آیه «اگر صدقات را آشکارا دهید، کار خوبی است» فرمود:

یَعنِی الزَکاهَ المَفروضَهَ، قالَ: قلتُ: «ان تُخفُوها و تُؤتُوه الفُقَراءَ» قالَ: یَعنِی النافِلَهَ، انهُم کانوا یَستَحِبُونَ اظهارَ الفَرائضِ و کِتمانَ النَوافِلِ منظور زکات واجب است. راوی می گوید: عرض کردم: مراد از «اگر آنها را نهانی دهید و به فقرا پردازید» چیست؟ حضرت فرمود: منظور زکات مستحبی است. آنها انجام دادن آشکار فرایض و به جا آوردن پنهانی نوافل را دوست می داشتند.

(البقره: 271 - الکافی: 4/60/1)

امام صادق علیه السلام:

صَدَقهُ العَلانِیَهِ تَدفَعُ سَبعینَ نَوعا مِن البَلاءِ. صدقه آشکار، هفتاد نوع بلا را دفع می کند.

( ثواب الأعمال: 172/1)

فضیلت صدقه شبانه و روزانه و آثار آن

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

اذا أصبَحتَ فَتَصَدَق بصَدقَه تُذهِبُ عنکَ نَحَسَ ذلکَ الیَومِ، و اذا أمسَیتَ فَتَصَدَق بصَدقَه تُذهِبُ عنکَ نَحَسَ تلکَ اللیلهِ. چون روز خود را آغاز کردی، صدقه ای بده، تا شومی آن روز را از تو دور گرداند و چون شب شد صدقه ای بده، تا نحوست آن شب را از تو بِبَرد.

( بحار الأنوار: 96/176/3)

امام صادق علیه السلام:

ان صَدَقَهَ اللیلِ تُطفِئُ غَضَبَ الرَبِ، و تَمحُو الذَنبَ العَظیمَ، و تُهَوِنُ الحِسابَ، و صَدَقهَ النَهارِ تُثمِرُ المالَ، و تَزِیدُ فی العُمرِ. صدقه شبانه، خشم پروردگار را فرو می نشاند و گناه بزرگ را پاک می کند و حساب را آسان می گرداند، و صدقه روزانه، مال و ثروت را به بار می نشاند و عمر را زیاد می کند.

(بحار الأنوار: 96/125/39)

امام صادق علیه السلام:

انَ صَدقَهَ النهارِ تَمِیثُ الخَطیئهَ کما یَمِیثُ الماءُ المِلحَ، و ان صَدقَهَ اللیلِ تُطفِئُ غَضَبَ الربِ جَلَ جلالُهُ صدقه روزانه، گناه را آب می کند، همچنان که آب، نمک را، و صدقه شبانه خشم پروردگار جل جلاله، را فرو می نشاند.

(الأمالی للصدوق: 449/607)

الدر المنثور به نقل از ابن عباس درباره آیه «کسانی که اموال خود را در شب و روز نهانی و آشکارا انفاق می کنند...» :

نَزَلَت فی عَلِیِ بنِ أبی طالب، کانَت لَهُ أربَعهُ دراهِمَ فَأنفَقَ بِاللیلِ دِرهَما و بِالنهارِ دِرهَما، و سِرا دِرهَما و عَلانِیَهً دِرهَما. این آیه درباره علی بن ابی طالب علیه السلام نازل شد. آن حضرت چهار درهم در اختیار داشت، یک درهم را شب انفاق کرد، یکی را روز، یکی را پنهانی و یکی را آشکارا.

(الدر المنثور: 2/100 - آل عمران: 134)

مرز صدقه

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

المُعتَدی فی الصَدقهِ کَمانِعِها. کسی که در صدقه دادن از حد بگذراند، مانند کسی است که صدقه ندهد.

(کنز العمال: 16246)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در سفارش به علی علیه السلام فرمود:

أما الصَدَقهُ فَجُهدَکَ حتی تَقولَ: قد أسرَفتُ و لَم تُسرِف. صدقه آن است که تا توان داری ببخشی، چندان که بگویی: اسراف کردم؛ ولی اسراف نکرده باشی.

(بحار الأنوار: 77/69/8)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

أنفِقُوا و ارضَخُوا، و لا تُحصُوا فَیُحصی علَیکُم، و لا تُوعُوا فَیُوعی علَیکُم. انفاق کنید و ببخشید و شمارش نکنید که درباره شما شمارش می شود، و خست نورزید که درباره شما خست ورزیده می شود.

(کنز العمال: 16138)

امام صادق علیه السلام درباره آیه: «و دستت را به گردنت بسته مدار و آن را به تمامی نیز مگشای که ملامت دیده و حسرت زده بنشینی» فرمود

الاحسارُ الفاقَهُ. حسرت، به معنای تهیدستی است.

( الکافی: 4/55/6 - الاسراء: 29)

امام صادق علیه السلام:

لَو أن رَجُلاً أنفَقَ ما فی یَدَیهِ فی سَبیل مِن سَبیلِ الله ِ ما کانَ أحسَنَ و لا وُفِقَ، أ لیسَ یقولُ الله ُ تعالی: «و لا تُلقُوا بِأیدِیکُم الی التَهلُکَهِ و أحسِنُوا انَ الله َ یُحِبُ المُحسِنِینَ» ؟! یَعنی المُقتَصِدینَ اگر مردی دار و ندار خود را در راهی از راههای خدا انفاق کند، کار پسندیده و موفقیت آمیزی نکرده است؛ مگر نه این که خداوند متعال می فرماید: «با دستهایتان خود را به هلاکت میندازید و نیکی کنید که خداوند نیکوکاران را دوست دارد»؟ مقصود [از نیکوکاران] افراد میانه رو هستند.

(البقره: 195 - الکافی: 4/53/7)

امام صادق علیه السلام:

لا تَدخُل لأِخِیکَ فی أمر مَضَرَتُهُ علَیکَ أعظَمُ مِن مَنفَعَتِهِ لَهُ. به خاطر برادرت دست به کاری مزن که زیان آن کار برای تو، بیش از سودش برای او باشد.

(الکافی: 4/32/1)

امام کاظم علیه السلام:

لا تَبذُل لاِخوانِکَ مِن نفسِکَ ما ضَرُهُ علَیکَ أکثَرُ مِن مَنفَعَتِهِ لَهُم. به برادرانت از خود، چیزی مبخش که زیان آن برای تو بیشتر از سودش برای آنان است.

(الکافی: 4/ 33/2، انظر وسائل الشیعه: 11/543 باب 10)

الدر المنثور به نقل از ابن عباس :

انَ نَفَرا مِن الصَحابَهِ حینَ اُمِرُوا بالنَفقَهِ فی سَبیلِ الله ِ أتَوا النبیَ صلی الله علیه و آله فقالوا: انا لا نَدرِی ما هذه النَفَقهُ التی اُمِرنا بها فی أموالِنا فما نُنفِقُ مِنها؟ فَأنزَلَ الله ُ «و یَسألُونَکَ ما ذا یُنفِقُونَ قُلِ العَفوَ»، و کانَ قَبلَ ذلکَ یُنفِقُ مالَهُ حتی ما یَجِدُ ما یَتَصَدَقُ بهِ، و لا مالاً یَأکُلُ حتی یُتَصَدَقَ علَیهِ. هنگامی که فرمان انفاق در راه خدا رسید، گروهی از صحابه نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند و عرض کردند: این انفاقی که فرمان یافته ایم تا از اموال خود بکنیم نمی دانیم چیست؛ چقدر از آن را انفاق کنیم؟ پس خداوند این آیه را نازل فرمود: «از تو می پرسند چه انفاق کنند، بگو: مازاد را». تا پیش از این آیه، مرد از مال خود چندان انفاق می کرد که دیگر چیزی پیدا نمی کرد تا صدقه بدهد و حتی غذایی برای خوردن خودش باقی نمی ماند به طوری که به او صدقه می دادند.

(الدر المنثور: 1/607)

ثواب رساندن صدقات

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

مَن مَشی بصَدَقه الی مُحتاج کانَ له کَأجرِ صاحِبِها، مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِن أجرِهِ شَیء. هرکه صدقه ای را به نیازمندی رساند، اجر صاحب آن صدقه را دارد و از اجر صدقه دهنده نیز چیزی کم نشود.

(الأمالی للصدوق: 517/707)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

مَن تَصَدَقَ بصَدَقه علی رَجُل مِسکین کانَ لَهُ مِثلُ أجرِهِ، و لَو تَداوَلَها أربَعونَ ألفَ انسان ثُم وَصَلَت الی المِسکینِ کانَ لَهُم أجرا کامِلاً هرکه برای مستمندی صدقه ای گرد آورد، اجری همانند اجر صدقه دهنده دارد و اگر چهل هزار انسان هم آن صدقه را دست به دست کنند و سپس به دست مستمند برسد باز به همه آنها اجر کامل داده شود.

(بحار الأنوار: 76/369/30)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

لَو أنَ الصَدَقهَ جَرَت علی یَدَی سَبعینَ ألفَ ألفِ انسان، کانَ أجرُ آخِرِهِم مِثلَ أجرِ أوَلِهِم. اگر صدقه میان هفتاد هزار هزار انسان دست به دست شود، اجر آخرین نفرِ آنها، همانند اجر اولین نفرِ آنهاست.

(کنز العمال: 16197)

امام صادق علیه السلام:

لَو جَری ثَوابُ المَعروفِ علی ثَمانینَ کَفا لاَُجِرُوا کُلُهُم، مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِن صاحِبِهِ مِن أجرِهِ شیئا. اگر صدقه هشتاد دست بگردد، همه آنها اجر دارند، بی آن که از اجر صاحب صدقه چیزی کاسته شود.

(ثواب الأعمال: 170/14)

مصارف صدقه

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

لیسَ المِسکینُ بالطَوافِ، و لا بِالذی تَرُدُهُ التَمرَهُ و التَمرَتانِ، و اللُقمَهُ و اللُقمَتانِ، و لکنَ المِسکینَ المُتَعَفِفُ الذی لا یَسألُ الناسَ شیئا و لا یُفطَنُ لَهُ فَیُتَصَدَقُ علَیهِ. مسکین، نه آن گدای دوره گرد است و نه آن کسی که یکی دو دانه خرما و یکی دو لقمه نان می گیرد و می رود، بلکه مسکین آن ناداری است که مناعت و عزت نفس دارد، به طوری که دست سؤال سوی مردم دراز نمی کند و کسی به تهیدستی او پی نمی برد تا به وی صدقه دهد.

(کنز العمال: 16552)

امام باقر و امام صادق علیهما السلام درباره آیه: «برای سائل و محروم» فرمودند:

المَحرومُ الرجُلُ الذی لیسَ بعَقلِهِ بَأس و لم یُبسَط لَهُ فی الرِزقِ و هُو مُحارَف. مردی است که عقلش عیبی ندارد، اما [هرچه کار می کند و زحمت می کِشد] گشایشی در رزق و روزیِ او حاصل نمی شود.

(الذاریات: 19 - الکافی: 3/500/12)

امام صادق علیه السلام نیز درباره همین آیه فرمود:

المَحرومُ المُحارَفُ الذی قد حُرِمَ کَدَ یَدِهِ فی الشِراءِ و البَیعِ. محروم شخص بی بخت و روزی ای است که در خرید و فروش، چیزی نصیبش نمی شود.

(الکافی: 3/500/12)

امام صادق علیه السلام وقتی از ایشان سؤال شد که آیا به گداهایی که درِ خانه ها را می زنند، می توان صدقه داد یا باید از این کار خودداری کند و آن را به خویشاوندان [مستمندش] بدهد؟ فرمود

لا، بل یَبعَثُ بها الی مَن بینَهُ و بینَهُ قَرابَه، فهذا أعظَمُ لِلأجرِ. : به آنها ندهد، بلکه برای خویشاوندان مستمندش بفرستد که این کار اجرش بیشتر است.

(ثواب الأعمال: 171/20)

امام کاظم علیه السلام در پاسخ به نامه کسی که از آن حضرت درباره کمک به گداهای سر راه نشین پرسیده بود نوشت:

مَن تَصَدَقَ علی ناصِب فَصَدَقَتُهُ علَیهِ لا لَهُ، لکن علی مَن لا تَعرِفُ مَذهَبَهُ و حالَهُ فذلکَ أفضلُ و أکثَرُ، و مِن بَعدُ فَمَن تَرَقَقتَ علَیهِ و رَحِمتَهُ و لَم یُمکِنِ استِعلامُ ما هُو علَیهِ لَم یَکُن بالتَصَدُقِ علَیهِ بَأس ان شاءَ الله ُ هرکه به ناصبی (دشمن اهل بیت) صدقه دهد، آن صدقه برایش گناه است نه ثواب، اما اگر به کسی که از مذهب و عقیده او خبر نداری، صدقه بدهی، بهتر و ثوابش بیشتر است. از این گذشته، هر کس که دلت به حالش سوخت و رحمت به او برانگیخته شد و آگاه شدن از مذهب و عقیده اش هم ممکن نشد، صدقه دادن به او اشکالی ندارد، ان شاء الله.

(بحار الأنوار: 96/127/46)

کسانی که مستحق صدقه (زکات) نیستند

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

ان الصَدَقهَ لا تَحِلُ لِغَنِی و لا لِذِی مِرَه سَوِی، الا لِذِی فَقر مُدقِع أو غُرم مُفظِع، و مَن سَألَ الناسَ لِیُثرِیَ بهِ مالَهُ کانَ خَموشا فی وَجهِهِ یَومَ القِیامَهِ و رَضفا یَأکُلُهُ مِن جَهَنَمَ، فَمَن شاءَ فَلیُقِلَ و مَن شاءَ فَلیُکثِر صدقه (زکات) نه برای بی نیاز و توانگر حلال است و نه برای کسی که بدنی سالم و نیرومند دارد، مگر برای کسی که مبتلا به فقر خوار کننده، یا قرضی کمر شکن باشد. هرکه برای افزودن بر دارایی خویش، دست سؤال سوی مردم دراز کند، در روز قیامت آن مال خراشی باشد بر چهره او و سنگ تفتیده ای که آن را از آتش دوزخ می بلعد؛ پس اینک هرکه خواهد گو با اندک مال خویش بسازد و هرکه خواهد گو [با گدایی] بر دارایی خویش بیفزاید.

(کنز العمال: 16548)

امام باقر علیه السلام:

ان الصَدَقهَ لا تَحِلُ لِمُحتَرِف، و لا لِذِی مِرَه سَوِی قَوِی، فَتَنَزَهُوا عَنها. صدقه (زکات) برای پیشه ور و نیز کسی که بُنیه ای سالم و قوی دارد حلال نیست؛ پس، از گرفتن آن خودداری کنید.

(الکافی: 3/560/2)

آفات صدقه

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

ثلاثه لا یُکَلِمُهُمُ الله ُ عَزَ و جلَ: المَنانُ الذی لا یُعطِی شیئا الا بِمِنَه، و المُسَبِلُ ازارَهُ، و المُنَفِقُ سِلعَتَهُ بِالحَلفِ الفاجِرِ سه کس اند که خداوند عز و جل با آنان سخن نمی گوید: منت گذار، یعنی کسی که هر چه می بخشد، منت می گذارد، و کسی که دامن جامه اش را [از روی تکبر] بلند گیرد و کسی که کالایش را با سوگند دروغ رواج دهد.

(بحار الأنوار: 96/141/6)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

تَصَدَقُوا مِن غَیرِ مَخِیلَه؛ فانَ المَخِیلَهَ تُبطِلُ الأجرَ. بی چشمداشت، صدقه بدهید؛ زیرا که چشمداشت اجر را از بین می برد.

( تنبیه الخواطر: 2/120)

امام علی علیه السلام:

تَرکُ المَنِ زینَهُ المَعروفِ. منت ننهادن، زیور احسان است.

(بحار الأنوار: 78/80/65)

امام علی علیه السلام:

الجُودُ مِن کَرَمِ الطَبیعَهِ، و المَنُ مَفسَدَه لِلصَنیعَهِ. بخشندگی، از بزرگواری طبع است، و منت نهادن خوبی را تباه می کند.

( بحار الأنوار: 77/421/40)

امام علی علیه السلام در فرمان خود به مالک اشتر نوشت:

ایاکَ و المَنَ علی رَعِیَتِکَ بِاحسانِکَ، أو التَزَیُدَ فیما کانَ مِن فِعلِکَ، أو أن تَعِدَهُم فَتُتبِعَ مَوعِدَکَ بِخُلفِکَ؛ فانَ المَنَ یُبطِلُ الاحسانَ، و التزیُدَ یَذهَبُ بِنُورِ الحَقِ زنهار که برای احسانت به مردم بر آنان منت گذاری، یا کار خود را بیش از آنچه هست جلوه دهی، یا به آنان و عده ای دهی و به کار نبندی؛ زیرا منت نهادن، احسان را تباه می کند و بزرگتر جلوه دادن کار، روشنایی حق (حقیقت) را می برد.

(نهج البلاغه: الکتاب53)

امام صادق علیه السلام:

المَنُ یَهدِمُ الصَنیعَهَ. منت نهادن، خوبی را از بین می برد.

(الکافی: 4/22/2)

امام صادق علیه السلام:

ان کانَت لکَ یَد عندَ انسان فلا تُفسِدها بکَثرَهِ المِنَنِ و الذِکرِ لها، و لکن أتبِعها بأفضَلَ مِنها؛ فانَ ذلکَ أجمَلُ بِکَ فی أخلاقِکَ، و أوجَبُ لِلثَوابِ فی آخِرَتِکَ. اگر به کسی خوبی کردی، آن را با منت گذاشتن زیاد و به رُخ کشیدن تباه مساز، بلکه با خوبیِ بهتری ادامه اش بده؛ زیرا این کار برای اخلاق تو زیبنده تر است و پاداش آخرتت را واجبتر می گرداند.

(بحار الأنوار: 78/283/1)

آداب دهش

امام علی علیه السلام:

المَطلُ عَذابُ النَفسِ. تعلل ورزیدن [در احسان و دهش] شکنجه روح است.

(غرر الحکم: 635)

امام علی علیه السلام:

المَطلُ و المَنُ مُنَکِدا الاحسانِ. تعلل ورزیدن و منت نهادن، احسان را ناگوار می کنند.

(غرر الحکم: 1595)

امام علی علیه السلام:

المَطلُ أحَدُ المَنعَینِ. امروز و فردا کردن، خود یک نوع خودداری از دهش است.

(غرر الحکم: 1605)

امام علی علیه السلام:

آفَهُ العَطاءِ المَطلُ. آفت دهش، امروز و فردا کردن است.

(غرر الحکم: 3941)

امام علی علیه السلام:

ما أنجَزَ الوَعدَ مَن مَطَلَ بهِ کسی که در انجام وعده تأخیر کند، [در حقیقت] آن را به جای نیاورده است.

(غرر الحکم: 9534)

امام علی علیه السلام:

أولَی الناسِ بِالاصطِناعِ: مَن اذا مُطِلَ صَبَرَ، و اذا مُنِعَ عَذَرَ، و اذا اُعطِیَ شَکَرَ. سزاوارترین مردم به خوبی، کسی است که اگر در وعده احسانی که به او داده شده، تأخیر شود، صبر کند و اگر به آن وعده عمل نشد، معذور بدارد و اگر به او عطایی شد، سپاسگزاری کند.

(غرر الحکم: 3347)

امام علی علیه السلام:

شَرُ النَوالِ ما تَقَدَمَهُ المَطلُ و تَعَقَبَهُ المَنُ. بدترین بخشش آن است که با تأخیر انجام گیرد و به دنبالش منت باشد.

(غرر الحکم: 5731)

صدقه کافر

امام علی علیه السلام:

الصَدَقهُ جُنَه عَظیمَه و حِجاب لِلمُؤمِنِ مِن النارِ، و وِقایَه للکافِرِ مِن تَلَفِ المالِ و یُعَجِلُ لَهُ الخَلَفَ و یَدفَعُ السُقمَ عن بَدَنِهِ، و ما لَهُ فی الآخِرَهِ مِن نَصیب. صدقه مؤمن سپری بزرگ و حجابی است برای او در برابر آتش، و صدقه کافر، دارایی او را از تلف شدن حفظ می کند و عوض آن در همین دنیا به او داده می شود و بیماری ها را از جسم وی دور می گرداند، اما در آخرت نصیبی ندارد.

(تحف العقول: 123)

صدقه دادن به گنهکار برای حفظ او از معصیت

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

قالَ رَجُل: لأَتَصَدَقَنَ اللیلهَ بصَدَقه، فَخَرَجَ بصَدَقَتِهِ فَوَضَعَها فی یدِ سارِق، فَأصبَحُوا یَتَحَدَثُونَ: تَصَدَقَ اللیلهَ علی سارِق! فقالَ: اللهُمَ لکَ الحَمدُ، علی سارق! لأَتَصَدَقَنَ بصَدَقه، فَخَرَجَ بصَدَقتِهِ فَوَضَعَها فی یدِ زانیَه، فَأصبَحُوا یَتَحَدَثُونَ: تَصَدَقَ اللیلهَ علی زانیَه! فقالَ: اللهُمَ لکَ الحَمدُ، علی زانیَه! لأَتَصَدَقَنَ بصَدَقه، فَخَرَجَ بصدقتِهِ فَوَضَعَها فی یدِ غَنَی، فَأصبَحُوا یَتَحَدَثُونَ: تَصَدَقَ علی غَنِی! فقالَ: اللهُم لکَ الحَمدُ، علی سارق و علی زانیه و علی غَنِی! فَأتی فقیلَ لَهُ: أما صَدَقَتُکَ علی سارق فَلَعَلَهُ أن یَستَعِفَ عن سَرقَتِهِ، و أما علی الزانیَهِ فلعلَها أن تَستَعِفَ عن زِناها، و أما الغَنِیُ فَلَعَلَهُ أن یَعتَبِرَ فَیُنفِقَ مما أعطاهُ الله ُ. مردی گفت: امشب حتماً صدقه ای می دهم و آنگاه از منزل خارج شد و صدقه اش را برد و در دست دزدی گذاشت. صبح که شد مردم می گفتند: دیشب به یک دزد صدقه داده است! او گفت: خدایا! شکر، صدقه ام به دست دزد افتاد [و هدر رفت]! امشب صدقه دیگری می دهم، پس صدقه اش را برد و [ندانسته] در دست زن بد کاره ای گذاشت. صبح که شد مردم می گفتند: دیشب به زناکاری صدقه داده است! او گفت: خدایا! شکر، صدقه ام به دست زانیه ای افتاد. امشب صدقه دیگری می دهم، پس صدقه اش را برد و در دست یک توانگر گذاشت. باز صبح مردم از صدقه دادن او به یک توانگر سخن گفتند. مرد گفت: خدایا! شکر، صدقه ام به دست دزدی و زانیه ای و توانگری افتاد پس، بازگشت. [کسی از حکمت کار او آگاه بود در توجیه اقدام او به او گفت:] آن صدقه ات که به دست دزد رسید، بدان سبب بود که شاید از سرقت دست بردارد و آن صدقه که به دست زن بد کاره افتاد، برای آن بود که بلکه از زنا دادن خودداری کند و آن صدقه که به دست توانگر رسید، از آن رو بود که بلکه عبرت گیرد و از آنچه خداوند عطایش کرده است انفاق کند.

(کنز العمال: 16193)

میزان الحکمه، جلد ششم.