آثار و پیامد یک انتخاب، فرصتی برای جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی

با توجه به تجربه‌های موفق «سیدمحمد هاشمی»، انتصاب وی به عنوان جانشین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرصتی برای تقویت جبهه فرهنگی انقلاب است.

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: در راستای تصمیم محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر انتصاب سید محمد هاشمی به عنوان جانشین خود، علی موسوی محقق و پژوهشگر، یادداشت زیر را در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است.

با ابلاغ بخشنامه سازمان اداری و استخدامی در خصوص انتصاب جانشین برای وزرا و رؤسای سازمان‌های مستقل زیر نظر رئیس جمهور مصوب 24 فروردین‌ماه 1401 محدودیت ایجاد شده در انتصاب قائم مقام که طی بخش‌نامه شماره 29986 مورخ 28/01/1397 از سوی سازمان اداری و استخدامی کشور ابلاغ شده‌بود لغو شد.

بخشنامه فروردین سال 97 که در بند نخست آن تصریح شده بود، بنا بر تاکید و دستور رئیس جمهور وقت تنظیم شده است، متضمن آن بود که از تاریخ ابلاغ بخش‌نامه مزبور، همه پست‌های سازمانی مصوب در دستگاه‌های اجرایی و واحدهای استانی آنها تحت عنوان «قائم‌مقام»، به غیر از مواردی که مجوز ایجاد پست مربوطه به موجب قانون یا اساسنامه مصوب صادر شده باشد، حذف و استفاده از این عنوان در مکاتبات اداری مجاز نیست. استناد این بخشنامه به بندهای ج و د ماده 29 قانون مدیریت خدمات کشوری بود که بر مبنای آن سطوح عمودی مدیریتی در وزارت‌خانه حداکثر می‌بایست چهار سطح باشد و پست قائم مقام بدون داشتن توجیه کافی به سطوح مدیریتی وزارت‌خانه‌ها افزوده است.

هاشمی جوان‌ترین معاون وزیر ارشاد و متولد نیمه دهه شصت است و پیش از این مسئولیت معاونت حقوقی، امور مجلس و استان‌های وزارت ارشاد را برعهده داشت. در میان سوابق او حضورش در بنیاد فرهنگی خاتم و مدیریت مجموعه سرچشمه بیشتر در خاطر فعالان عرصه‌های فرهنگی کشور باقی مانده است اما آنچه از زمان ابلاغ این بخشنامه شکل گرفت، مقاومت دستگاه‌های اجرایی در حذف پست قائم‌مقام از ساختار سازمانی خود بود به‌گونه‌ای که استفاده از عنوان جانشین برای تبعیت ظاهری و در عین حال استفاده از ظرفیت قائم‌مقامی در سطوح مختلف مدیریت‌های اجرایی مرسوم شد و به عارضه‌ای در برابر اجرای این بخشنامه بدل گشت. به گونه‌ای که روزنامه شرق در یادداشتی به قلم محمدرضا دعایی که در شماره 3484 پنجشنبه سه مرداد 1398 این روزنامه به چاپ رسید ضمن تقبیح مقاومت سازمانی شکل گرفته، بخشنامه مزبور را در راستای تحقق قانون خدمات کشوری خواند، مقاومت در برابر اجرای آن را موجب کاهش کارآمدی و قانون‌مداری دانست و استحصال درآمد با عنوان جانشین را به منزله کسب درآمد نامشروع نامید.

با وجود اصرار ساختاری بر اجرای بخشنامه، به دلیل تنوع و گستردگی فعالیت دستگاه‌های اجرایی به‌ویژه وزارت‌خانه‌های کشور حذف پست قائم مقام نه‌تنها موجب چابکی سازمانی نمی‌شد بلکه وزرا را بیشتر درگیر روزمرگی‌های سازمانی می‌ساخت و فرصت تحول و پیگیری پیشرفت برنامه‌های سازمانی را از ایشان می‌گرفت. همین مسئله باعث شد از آغاز به کار دولت سیزدهم مطالعه کارشناسی اصلاح این بخشنامه در دستور کار قرار بگیرد.

بر اساس استدلال فوق و با توجه به گستردگی وظایف و تعدد عضویت وزرا و رؤسای سازمان‌های مستقل زیر نظر رئیس جمهور در شوراها و کمیسیون‌ها و به منظور افزایش سرعت و دقت در ایفای امور محوله، در بخشنامه 2998 به آن‌ها اجازه داده شد بخشی از وظایف قابل واگذاری خود را با شرایط زیر به یکی از معاونان یا مقامات همتراز آنها با عنوان «جانشین» تفویض کنند. فرصتی که از آن تاریخ در برخی وزارت‌خانه‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌است. از ابتدای سال 1402 تا کنون در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات (27 فروردین ماه) و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (20 اردیبهشت ماه) یکی از معاونین به عنوان جانشین در امور مشخصی معرفی شده‌اند.

با فرصت ایجاد شده از ابلاغ بخشنامه انتصاب جانشین، همه وزارت‌خانه‌ها و دستگاه‌های مشمول می‌توانند به نحو مقتضی از ظرفیت آن بهره‌مند شوند. در این بین وزارت‌خانه‌های متولی بخش فرهنگ نیز بایسته‌است که به منظور افزایش انسجام و یکپارچگی سازمانی با تدوین شرح وظایف مشخص برای جانشین، اهتمام به پیگیری طرح تحول وزارت‌خانه خود و دولت سیزدهم را افزایش دهند. چرا که حوزه‌های فرهنگی به دلیل ماهیت کیفی کار نیازمند ممارست مشارکتی بیشتر میان مدیران، کارشناسان و ذینفعان است و نقش جانشین در همکاری پیشبرد امور به همین دلال بارزتر است.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نقش بسیطی در حوزه‌های فرهنگی، هنری و رسانه‌ای کشور داشته و در دولت سیزدهم که داعیه‌دار استفاده از ظرفیت جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی است؛ جایگاهی راهبردی در نیل به اهداف مدنظر قوه اجرایی کشور دارد. علاوه بر آن‌که جایگاه فرهنگ در تقویت سرمایه‌های اجتماعی که امروزه به شدت مورد هجمه قرار گرفته و برای استقرار نظام مستمر پیشرفت عنصر کلیدی است انکار ناپذیر است و جامعه امروز به برنامه ریزی و پایش و اصلاح مؤثر در این حوزه نیازمند است.

از جمله سوابق اجرایی او می‌توان به جانشینی بنیاد فرهنگی خاتم الاوصیاء (عج)، مدیر عاملی مجموعه فرهنگی سرچشمه (یادمان شهدای هفتم تیر)، جانشین سازمان بسیج هنرمندان کشور، معاون توانمند سازی و امور استان‌های سازمان هنری رسانه‌ای اوج اشاره کرد با درک اهمیت فرهنگ تردیدی نیست که بازطراحی نظام اختیار و مسئولیت و کنترل مدیریت در وزارت ارشاد متناسب با شرایط امروز کشور امری است که نمی‌بایست از نگاه متولیان آن به ویژه وزیر ارشاد مخفی بماند. به نظر می‌رسد انتصاب سید محمد هاشمی از سوی وزیر ارشاد نیز با این درایت صورت گرفته باشد. جانشین وزارت‌خانه بر اساس حکم وزیر مسئولیت «هدایت ستاد هماهنگی و پیشرفت محتوایی برنامه‌های تحول دولت مردمی»، «برنامه هفتم توسعه کشور»، «برنامه تحولی وزارت‌خانه»، «پیشبرد اجرای اولویت‌های ابلاغی سال 1402»، «راهبری و فعال‌سازی گروه‌های اندیشه‌ورز و راهبردی در حوزه فرهنگ، هنر و رسانه» و «هدایت حوزه برنامه‌ریزی راهبردی وزارتخانه» را بر عهده خواهد داشت.

سوال مهم آن است که آیا سید محمد هاشمی گزینه مناسبی برای انجام وظایف ارجاع شده از سوی وزیر ارشاد هست؟ مرور سوابق و عملکرد او بهترین معیار برای پاسخ به این پرسش است. آن گونه که در سایت وزارت ارشاد درج شده از جمله سوابق اجرایی او می‌توان به جانشینی بنیاد فرهنگی خاتم الاوصیاء (عج)، مدیر عاملی مجموعه فرهنگی سرچشمه (یادمان شهدای هفتم تیر)، جانشین سازمان بسیج هنرمندان کشور، معاون توانمند سازی و امور استان‌های سازمان هنری رسانه‌ای اوج اشاره کرد. هاشمی همچنین در مقطعی مسئول ستاد رسانه‌ای روایت جهاد جبهه فرهنگی اجتماعی انقلاب اسلامی قرارگاه بقیه الله الاعظم (عج) و عضو شورای طرح و برنامه بنیاد روایت فتح بوده است. عضویت در شورای راهبردی معاونت استان‌های حوزه هنری کشور و عضو شورای مرکزی سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی کشور از دیگر سوابق سیدمحمد هاشمی است.

هاشمی جوان‌ترین معاون وزیر ارشاد و متولد نیمه دهه شصت است و پیش از این مسئولیت معاونت حقوقی، امور مجلس و استان‌های وزارت ارشاد را برعهده داشت. در میان سوابق او حضورش در بنیاد فرهنگی خاتم و مدیریت مجموعه سرچشمه بیشتر در خاطر فعالان عرصه‌های فرهنگی کشور باقی مانده است.

تغییر در ساختار بنیاد سرچشمه و تبدیل آن به پاتوق برنامه‌های جبهه فرهنگی انقلاب موجب شد تا هماهنگی و همدلی افزایش یافته و امکان حضور و پیگیری موضوعات فعالان جبهه در تهران تقویت شود. ویژگی مدیریتی وی در آن مقطع به جای تلاش بر برگزاری برنامه‌های مستقل با عنوان بنیاد سرچشمه، بستر سازی برای شکل‌گیری و برگزاری برنامه‌های بخش‌های مختلف جبهه فرهنگی انقلاب و تقویت نقش قرارگاهی این مجموعه بود. نقشی که با وجود نیاز محسوس آن به دلیل بازتاب رسانه‌ای محدودی که برای فرد و جایگاهش ایجاد می‌کند کمتر مورد توجه مدیران فرهنگی قرار می‌گیرد. انتخاب پر کردن خلاء‌های ساختار مدیریت فرهنگی به جای قرار گرفتن در پیشانی عملیات و معرفی فرهنگی حتماً با توجه به آورده رسانه‌ای کمتری که دارد، اغلب مطلوب به شمار نمی‌آید و انتخاب آن داوطلبان کمتری دارد. اگر چه در میان مدت محوریت درون گفتمانی فرد و مجموعه تحت مدیریت او را تقویت می‌کند.

حضور هاشمی در وزارت ارشاد نیز با همین شاخصه شخصیتی شناخته می‌شود. هاشمی هم به دلیل تجربه موفق سرچشمه و هم با توجه به اعتماد وزیر ارشاد همین رویه را در مقطع معاونت مجلس و استان‌های وزارت در پیش گرفت و بر اساس راهبردهای وزارت‌خانه بر تحول سیاست‌ها و بافت مدیران کل ارشاد استان‌ها بر اساس شاخص‌های مورد نظر دولت سیزدهم متمرکز شد. ایجاد فرصت برای حضور فعالان جبهه فرهنگی در بدنه استانی وزارت ارشاد که از اصلی ترین زمینه‌های بروز خلاقیت فرهنگی هنری در سطح کشور است و می‌تواند منبع رشد نظام محاسباتی انقلاب اسلامی باشد نقشی است که وزارت ارشاد دولت سیزدهم با وکالت محمد هاشمی در انجام بدون هیاهوی آن موفق عمل کرده‌است.

هاشمی در چالش‌های میان دستگاهی و در تعامل با فعالان صنایع خلاق نظیر سکوهای تولید محتوای نمایشی در فضای مجازی نیز نشان داد که اگر چه مرز بندی محتوایی روشنی دارد و معتقد است مسئولیت‌پذیری اجتماعی کنش‌گری در عرصه فرهنگ اولین شاخصه حضور در این حوزه است که نمی‌باید در هیجانات اجرایی آن را فراموش کرد اما، در عین حال ایجاد فضای رشد و صبر بر خطای غیر عمد تولیدکنندگان محصولات فرهنگی لازمه مدیریت این عرصه است.

هرچند روزهای گذشته در برخی رسانه‌ها، شایعه جابجایی وزیر ارشاد و حضور او در جایگاه دیگری در دولت سیزدهم به عنوان دلیل انتصاب هاشمی به جانشینی وزارتخانه مطرح شد؛ لیکن به نظر می‌رسد این مزیت شخصیتی و مدیریتی هاشمی است که او را از نظر وزیر ارشاد مناسب جانشینی در پیگیری راهبردهای تحولی وزارت ارشاد نموده‌است. فردی که بدون تلاش در بازنمایی شخصی خود معطوف بر پیگیری ماموریت‌هایش بوده‌است و نشان داده هم زمان به مجموعه‌ای که در آن مشغول به فعالیت است، مصالح اجتماعی و آرمان‌های جبهه انقلاب پایبند است. حکم اخیر فرصتی است که در صورت پایبندی هاشمی به رویه‌های مدیریتی که او تا به امروز داشته است می‌تواند هم‌زمان موجب تعالی سازمانی وزارت ارشاد شود و فرصتی برای تقویت جبهه فرهنگی انقلاب باشد.