آغاز نشست شورای حکام

شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین، بار دیگر به مهم‌ترین صحنه تنش‌های هسته‌ای تبدیل شده است. این نشست فصلی، در فضایی به مراتب پیچیده‌تر و پرتنش‌تر از گذشته برگزار می‌شود؛ فضایی که نه با زبان دیپلماسی، بلکه با خطر افزایش تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای ایران گره خورده است. چنین به نظر می‌رسد که برای خروج از دور باطل فعلی، که با خروج آمریکا از برجام آغاز شد و با فعال‌سازی مکانیسم ماشه ادامه یافت، نیاز به اتخاذ رویکردی کاملا متفاوت و واقع‌بینانه احساس می‌شود.

چهارشنبه 28 آبان، نماینده روسیه در وین در پیامی آغاز نشست فصلی شورای حکام را اعلام کرد. نشست شورای حکام از 28 آبان تا جمعه 30 آبان برگزار خواهد شد. طبق اطلاعیه‌ای که در وبگاه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتشر شده، این نشست با پایان یافتن اعتبار قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل که سند قانونی توافق هسته‌ای 2015 (برجام) میان ایران و گروه 1+5 بود، بدون بررسی موضوع نظارت بر اجرای توافق هسته‌ای در ایران برگزار خواهد شد.

گزارش گروسی

نشست فصلی شورای حکام در حالی فعالیت خود را آغاز کرد که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روز چهارشنبه در آغاز این نشست، گزارش خود را درباره برنامه هسته‌ای ایران قرائت کرد. گروسی طی این گزارش گفت: «بازرسان ما به ایران بازگشته‌اند و در تاسیسات تحت‌تاثیر‌قرار‌نگرفته از حملات ماه ژوئن بازرسی انجام داده‌اند؛ اما برای بازگرداندن کامل روند بازرسی‌ها، تعامل بیشتری لازم است. ما همچنان در تماس منظم با تهران هستیم و تلاش خود را برای بازگشت کامل به فعالیت‌های عادی راستی‌آزمایی ادامه می‌دهیم تا به این واسطه ایران تعهدات خود ذیل توافق منع اشاعه تسلیحات اتمی (ان‌پی‌تی) را اجرا کند.» وی افزود: «من به طور منظم با تهران در تماس هستم و از ایران می‌خواهم دسترسی آژانس به تاسیسات آسیب‌دیده، به‌ویژه به موجودی اورانیوم غنی‌شده با خلوص پایین و اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالای خود را تسهیل کند که وضعیت آنها نیازمند رسیدگی فوری است.»

وضعیت پا در هوا

خبرگزاری رویترز به تاریخ 18 نوامبر گزارش داد که ایالات متحده و تروئیکای اروپایی پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به شورای حکام ارائه کرده‌اند که لحن آن به‌وضوح بر فشار حداکثری برای شفافیت متمرکز است. درخواست فوری برای همکاری کامل ایران با آژانس و ارائه پاسخ‌های فنی معتبر به ابهامات پادمانی، درخواست از ایران برای ازسرگیری اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی که امکان بازرسی‌های سرزده و گسترده را فراهم می‌کند و احیای مجدد مکانیسمی برای گزارش‌دهی دوره‌ای مدیرکل آژانس به شورای حکام و شورای امنیت در خصوص اجرای الزامات ایران از محورهای اصلی این پیش‌نویس است. بر این اساس، نشست آتی شورای حکام یک نقطه‌عطف حیاتی است. این نشست نه یک رویداد فنی صرف، بلکه چه‌بسا بزنگاهی مهم بوده که مسیر آینده پرونده هسته‌ای ایران را تعیین می‌کند.

سناریوهای موجود

وضعیت فعلی و برگزاری نشست فصلی شورای حکام، همچنین انتشار جزئیات پیش‌نویس قطعنامه اروپایی علیه ایران در آژانس انرژی اتمی، سناریوهای گوناگونی را برای این کلاف سردرگم به تصویر می‌کشد؛ چه‌بسا تصویب قطعنامه انتقادی محتمل‌ترین نتیجه موجود باشد: قطعنامه‌ای با اکثریت آرا (مانند گذشته) به تصویب می‌رسد که ایران را به دلیل عدم همکاری کافی سرزنش و خواستار شفافیت بیشتر می‌شود. بی‌تردید، تهران این اقدام را محکوم می‌کند و مطابق هشدارهای قبلی، می‌تواند اقدامات متقابل را در دستور کار قرار دهد. این گزینه اگرچه به معنای شکست دیپلماسی نیست، اما فاصله میان طرفین را عمیق‌تر می‌کند.

تعویق تنش‌ها و بازگشت به میز دیپلماسی، بهترین و کم‌آسیب‌ترین سناریوی پیش رو خواهد بود، هرچند که احتمالا در وضعیت فعلی چندان نمی‌توان بدان امید بست. نقش چین و روسیه در این زمینه به‌عنوان اعضای دائمی شورای امنیت می‌تواند تعیین‌کننده باشد. این حالت چه‌بسا نیازمند ارائه یک هدیه دیپلماتیک کوچک از سوی ایران باشد، مثلا ارائه برخی توضیحات فنی محدود یا اعطای دسترسی‌های بسیار کنترل‌شده. برای تمامی طرف‌ها، انتخاب میان تشدید تنش و تعامل سازنده، نه یک انتخاب ایدئولوژیک، بلکه یک تصمیم استراتژیک برای حفظ منافع است. در شرایطی که آمریکا و تروئیکای اروپایی با زبان تهدید سخن می‌گویند، طرف‌های درگیر باید با درایت و پرهیز از اقدامات تحریک‌آمیز متقابل، پنجره دیپلماسی را هرچند کوچک، باز نگه دارند.