آمار تکان دهنده از صادرات کالا / گمرک ایران فاش کرد

با توجه به اطلاعاتی که از سوی گمرک ایران منتشر شده است، میزان صادرات کشور در سال 1402، بدون در نظر گرفتن صادرات برق، نفت، خدمات فنی مهندسی و تجارت‌چمدانی، به مبلغ 49.4 میلیارد دلار بوده است. این میزان نسبت به سال قبل از آن، 8.9 درصد کاهش داشته است.

همچنین مجموع صادرات کشور با احتساب نفت، برق، تجارت چمدانی 86.9 میلیارد دلار بوده است. همچنین وزن صادرات (بدون نفت خام) به حدود 136.4 میلیون تن رسیده که رشدی 9.8 درصدی نسبت به سال 1401 داشته است.

در این میان مجموع واردات کشور (با احتساب واردات 1.9 میلیارد دلاری شمش طلای استاندارد) در سال گذشته به 66.3 میلیارد دلار رسیده است. وزن واردات هم با حدود 39 میلیون تن، افزایش 4.4 درصدی نسبت به سال 1401 داشته است.

بر این اساس تراز تجاری سال 1402 با احتساب صادرات نفت خام، خدمات فنی مهندسی و برق بیش از 20.6 میلیارد دلار بوده، اما تراز تجاری غیرنفتی (یعنی بدون احتساب نفت خام، خدمات فنی و مهندسی و برق) به حدود منفی 16.8 میلیارد رسیده است. این در حالی است که کسری تراز تجاری غیرنفتی کشور در سال‌های 1400 و 1401 به ترتیب 4.5 و 6.4 میلیارد دلار بوده است.

علاوه بر این، اطلاعات منتشر شده از سوی گمرک نشان می‌دهد که در سال گذشته متوسط ارزش هر تن کالاهای صادراتی 362 دلار بوده که کاهش 17 درصدی نسبت به سال 1401 داشته است. در مقابل متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی 1697 دلار بوده که نسبت به رقم 1614 دلار در سال 1401 رشد پنج درصدی داشته است. بر این اساس در سال گذشته ارزش کالاهای صادراتی کمتر و ارزش کالاهای وارداتی بیشتر شده است.

بر این اساس در سال گذشته ارزش متوسط هر تن کالای وارداتی حدود 4.7 برابر ارزش هر تن کالای صادراتی بوده که نشان دهنده ترکیب کالاهای صادراتی نیز هست؛ چراکه عمده سبد صادراتی ایران را کالاهای با ارزش افزوده پایین و با سطح فناوری پایین‌تر تشکیل می‌دهد.

در همین رابطه مرداد ماه سال قبل پژوهش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در گزارشی تحت عنوان «هوشمندسازی و توسعه فناوری، حلقه مفقوده بخش صنعت کشور» اطلاعاتی از سهم محصولات با فناوری متوسط و بالا در کالاهای تولیدی و سبد صادرات ایران ارائه کرد که نشان می‌داد سهم صادرات صنایع منبع محور 66 درصد، سهم صنایع با فناوری بالا کمتر از یک درصد و سهم صنایع با فناوری متوسط 26 درصد از کل صادرات صنعتی و همچنین صنایع منبع محور سهم غالب، معادل 30 درصدی را از کل صادرات کشور دارند و این در حالی است که سهم صنایع با فناوری بالا از کل صادرات کشور نزدیک به صفر است.

آن طور که در این پژوهش بررسی شده، یکی از عواملی که منجر به توسعه پایین‌تر صنایع با فناوری بالا در مقایسه با صنایع منبع محور در کشور شده، سهم کمتر از یک درصدی هزینه‌های تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی است. این در حالی است که در عمده کشورهای توسعه یافته نظیر ژاپن، آمریکا، آلمان و چین سهم هزینه‌های تحقیق و توسعه از GDP در بازه دو تا پنج درصدی است.