آیا روسیه قابل اعتماد است؟
در روزهای آتی سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به دعوت رسمی ولادیمیر پوتین همتای روس خود به مسکو پایتخت روسیه سفر می‌کند؛ سفری مهم که در آن پیگیری موضوعات دوجانبه و مورد علاقه دو کشور در دستور کار خواهد بود.
در آستانه‌ی انجام این سفر به دنبال پاسخ به پرسش‌هایی درباره روسیه از جمله «میزان شناخت مردم ایران و روسیه از یکدیگر»، «قابل اعتماد بودن روسیه» و «جایگاه ایران در سیاست‌های روسیه» به سراغ یکی از بازیگران نوظهور عرصه دیپلماسی عمومی رفتیم؛ «انجمن دوستی ایران و روسیه» مجموعه‌ای مردم نهاد است که در حوزه دوستی مردم ایران و روسیه فعالیت می‌کند؛ انجمنی که با شعار «تحکیم و گسترش روابط دوستانه و برادری با روسیه» و برای «زمینه سازی برای پیشبرد اهداف مشترک دو ملت در حوزه‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی و زمینه سازی فعالیت‌های اقتصادی در چارچوب دیپلماسی عمومی» تشکیل شده است.
در ادامه متن کامل گفت‌وگوی ایسنا را با امیر محمودزاده، مدیرعامل انجمن دوستی ایران و روسیه می‌خوانید:
امیر محمود زاده مدیرعامل انجمن دوستی ایران و روسیهبه عنوان پرسش نخست لطفاً بفرمائید که انجمن‌های دوستی به چه دلیلی تاسیس شده‌اند و به دنبال چه هستند؟
- انجمن‌های دوستی بازویی برای دیپلماسی عمومی پنهان هستند که هدف‌شان ایجاد پل‌های معنوی، فرهنگی و اجتماعی بین مردم و تمدن دو کشور است؛ یعنی می‌توانند وظایف دولت‌ها را به خوبی پشت پرده انجام دهند. انجمن‌های دوستی با لابی‌گری، رایزنی، گفت‌وگو و کارهایی که شاید انجام آن از طریق دولت امکان پذیر نباشد یا به سختی انجام شود را با دوستی و همدلی و با بهره‌گیری از مدل‌های مردمی به صورت مردم‌محور انجام می‌دهند.
انجمن دوستی ایران و روسیه با چه هدفی تاسیس شده است؟
- ایده اصلی تاسیس انجمن دوستی ایران و روسیه دی ماه سال 1398 شکل گرفت و از همان زمان یکسری افراد برای عضویت در هیئت رئیسه این انجمن انتخاب شدند و بنده نیز عهده‌دار مسئولیت راه‌اندازی و اداره آن شدم. این انجمن تقریباً از اردیبهشت 1399 ثبت و به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد و تاکنون نیز 500 نفر به عضویت این انجمن درآمده‌اند. پیگیری دیپلماسی عمومی، فرهنگ سازی، ترویج روابط فرهنگی و هنری بین دو کشور و آموزش زبان روسی به تجار، دانشجویان، روسیه دوستان، علاقه مندان به فرهنگ و ادبیات روسیه مهمترین اهداف و برنامه‌هایی است که در انجمن دوستی ایران و روسیه دنبال می‌کنیم.
همچنین تا کنون 6 جلد کتاب در حوزه‌های آموزش، فرهنگ، ادبیات و گردشگری توسط انجمن دوستی ایران و روسیه به چاپ رسیده است. برگزاری مستمر نشست‌های فرهنگی هنری در حوزه روسیه و تدوین سندهای بلند مدت مانند سند آینده پژوهی روابط ایران و روسیه نیز از دیگر اقداماتی است که تا کنون در انجمن انجام شده است.
اعتبارات مالی انجمن از کجا تامین می‌شود؟
- هزینه‌های انجمن از طریق کمک‌های مالی شرکت‌های مختلف تامین می‌شود؛ این شرکت‌ها در ازای دریافت رایگان خدماتی نظیر آموزش زبان روسی به پرسنل‌شان یا انجام کار مطالعاتی و خلق تقاضا در روسیه برای کار آنها و همچنین دریافت محتوای فرهنگی و علمی برای اداره انجمن کمک‌هایی می‌کند.
یعنی خودتان هیچ فعالیت اقتصادی ندارید؟
- خیر؛ چون انجمن‌های دوستی طبق اساسنامه تاسیسی که دارند از فعالیت اقتصادی منع شده‌اند. البته همین اساسنامه به ما اجازه می‌دهد تا در فعالیت‌های اقتصادی تسهیل‌گری کنیم؛ مثلا می‌توانیم برای انجام یک کار اقتصادی رایزنی کنیم اما خودمان نمی‌توانیم منافع یا درآمدی داشته باشیم.
شما مجموعه‌ای به نام انجمن دوستی ایران و روسیه راه اندازی کرده‌اید؛ این پرسش مطرح است که آیا واقعاً روس‌ها قابل اعتماد و اهل دوستی هستند؟
- برای ما منفعت کشور بسیار مهم است؛ ممکن است زمانی روابط ایران و روسیه کم یا کند بوده و یا اصلاً رابطه‌ای وجود نداشته؛ حتی ممکن است در گذشته کدری‌ها و تیرگی‌هایی در روابط دو کشور بوده باشد اما الان ایران و روسیه دو قدرت منطقه‌ای هستند که باید با هم‌افزایی و تعامل با یکدیگر همکاری کنند. الان هم روسیه به ما نیازمند است و هم ما به روسیه نیاز داریم و همه این‌ها باعث می‌شود که ما دور میز با روسیه مذاکره و گفت‌وگو کنیم.
امروز ایران و روسیه موضوعات مشترک زیادی دارند و منافع‌مان به هم گره خورده استامروز ایران و روسیه موضوعات مشترک زیادی دارند و منافع‌مان به هم گره خورده است؛ همکاری‌های اقتصادی با هند و چین، توسعه چابهار، حوزه آبی مشترک دریای خزر، انرژی، برق و گاز، برجام و هزاران موضوع مشترک دیگر برای گفت‌وگو بین دو کشور وجود دارد که نیازمند برقراری دوستی و مودت میان دو حاکمیت است. اما دوستی و مودت اصلی بین مردم دو کشور شکل می‌گیرد؛ مردم دو کشور باید با هم دوست باشند، روابط با یکدیگر را بپذیرند و کار علمی و فرهنگی انجام دهند. در این راستا ما نیز به عنوان یک کاتالیزور و مجموعه‌ای که روابط دوستی بین کشورها ایجاد می‌کند، فعالیت می‌کنیم.
به نظر شما مردم دو کشور ایران و روسیه چه احساسی نسبت به هم دارند؟ آیا شناختی از یکدیگر دارند؟
- شناخت‌شان خیلی کم است و آن شناخت کم نیز باعث شده مقداری از یخ روابط هنوز آب نشده باشد. اما انجمن از زمان تاسیس در این زمینه تلاش بسیاری کرده است. تا کنون اقدامات خوبی در زمینه تولید فیلم سینمایی مشترک، اجرای تئاتر مشترک و همچنین پیگیری مباحث فرهنگی که مردم دو کشور بر روی آنها اشتراک و همگرایی دارند انجام دادیم و اتفاقات خوبی در حال رخ دادن است. امروز ایرانی‌های بیشتری نسبت به قبل به حوزه فرهنگ روسیه و زبان روسی علاقه پیدا کرده‌اند و همچنین روس‌های بسیاری علاقمند به زبان فارسی هستند و این علاقه‌مندی‌ها، آرام آرام همدلی و هم زبانی ایجاد می‌کند.
به عنوان مجموعه‌ای که در راستای نزدیکی ایران و روسیه به هم فعالیت دارید، تا کنون چه اقداماتی در زمینه ارتقای شناخت مردم دو کشور نسبت به یکدیگر انجام داده‌اید؟
- برگزاری شب شعر و مراسم‌های بزرگداشت ادبیان روسی و ایرانی، اجرای تئاترهای مشترک، برپایی نمایشگاه‌های غذا، انتشار کتب، مجلات نشریات با موضوع ایران و روسیه و همچنین برپایی آیین‌های ایرانی مانند شب یلدا و نوروز حوزه‌های فعالیت مشترک ما با روس‌ها است. یکی از مهمترین فعالیت‌هایی که تاکنون انجام داده‌ایم نیز تدوین یک سند آینده پژوهی برای روابط 30 ساله ایران و روسیه است.
یکی از موضوعاتی در برهه‌های افزایش تعاملات سیاسی بین دو کشور، در برخی محافل از جمله فضای مجازی مطرح می‌شود، نوعی احساس بی اعتمادی به روسیه است؛ این ابراز احساسات به ویژه در ایام مذاکرات برجام افزایش یافته است؛ نظر شما در این‌باره چیست؟
در بحث روسیه با چهارگانه‌ی توهم، جعل، رانت و تضاد منافع مواجه هستیم که باید آرام آرام آنها را مرتفع کنیم - روسیه رفیق و شریک استراتژی ما است. نکته‌ای که وجود دارد این است که ما در بحث روسیه با چهارگانه‌ی توهم، جعل، رانت و تضاد منافع مواجه هستیم که باید آرام آرام آنها را مرتفع کنیم. به نظر می‌رسد تضادی در منافع برخی در کشور وجود دارد که هر زمان روابط ایران و روسیه به سمت یک نقطه ویژه و همگرایی می‌رود که فرصت‌های بسیاری برای مردم دو کشور ایجاد می‌کند، عده‌ای این روابط را خراب می‌کنند چون منافع‌شان در شکل‌گیری و ارتقای روابط با روسیه نیست.
ما در انجمن دوستی ایران و روسیه تلاش می‌کنیم اذهان ایرانیان به خصوص جوانان ایرانی را نسبت به پتانسیل‌های همکاری با روسیه روشن و شفاف کنیم؛ چراکه باید آگاه باشند و بدانند که همکاری با روسیه همیشه ثمربخش، مثبت و یک حُسن است و هرچه دو کشور به هم نزدیک شوند دو ملت بیشتر سود می برند.
سفر آتی رئیس جمهوری به روسیه منشا خیر و برکت و سفری تاریخی و استراتژیک و سرنوشت ساز برای ایران است و از مواهب آن 150 میلیون روس و 80 میلیون ایرانی منفعت می برند.
یادمان باشد روس‌ها همیشه به ما نیاز دارند و این‌گونه نیست که فقط ما به روس‌ها نیاز داشته باشیم؛ الان روس‌ها در سند روابط خارجی‌شان در سال 2022 به موضوع حرکت به سمت هند اشاره کرده‌اند و این موضوع تنها با کمک ایران قابل انجام است؛ اگر بخواهند به کریدورهای بین‌المللی متصل شوند، این کار از طریق ایران قابل انجام است. روس‌ها همچنین برای کنترل و مدیریت منطقه به ایران نیاز دارند؛ تمام این حوزه‌ها باعث می‌شود روس‌ها نیز به ما نیاز داشته باشند.
در داخل کشور برخی معتقدند روس‌ها در تعاملات بین‌المللی خود از ایران به عنوان یک ابزار چانه‌زنی یا وجه‌المعامله استفاده می‌کنند؛ آیا با این گذاره موافقید؟
- خیر؛ به نظر من این‌گونه نیست چراکه روسیه اهرم‌های خیلی قوی برای فشار آوردن به غرب دارد. الان در موضوعاتی نظیر اوکراین، قزاقستان، قره باغ یا هر جایی که غرب به دنبال ایجاد آشوب در آن است، روسیه به راحتی مدیریت می‌کند چون ابزار مدیریت را در اختیار دارد. امروز روسیه قطب انرژی دنیا است و انرژی اروپا را تامین می‌کند. خطوط مهم لوله‌های گاز اروپا از روسیه تامین و عبور داده می‌شود و می‌توان گفت که روسیه آن‌قدر ابزار استراتژیک دارد که اصلاً برای فشار آوری به غرب به ایران نیاز ندارد.
اگر ایران درخواست‌هایی از روسیه دارد، روسیه نیز درخواست‌هایی از ایران دارد و هر درخواستی که معقول، استاندارد و مورد وثوق ملت ایران باشد روی میز مذاکره قرار می‌گیردهر موقع شما دور یک میز برای مذاکره می‌نشینید، چیزی می‌دهید و چیزی می‌گیرید؛ مذاکره یک اتوبان دو طرفه است. اگر ایران درخواست‌هایی از روسیه دارد، روسیه نیز درخواست‌هایی از ایران دارد و هر درخواستی که معقول، استاندارد و مورد وثوق ملت ایران باشد روی میز مذاکره قرار می‌گیرد چون در نهایت برای اجرایی و عملیاتی شدن یک سند بلند مدت استراتژیک، اول از همه مردم دو کشور باید آن را بپسندند، بپذیرند و به آن عمل کنند؛ یعنی اگر می خواهید یک سند کتابخانه ای و آرشیوی نشود باید مردم آن را بپذیرند.
مدل‌هایی که انجمن دوستی ایران و روسیه پیگیری می‌کند مدل‌های سخت و دولتی نیست بلکه مدل‌های مردم در مردم (people to people) است؛ مدل‌مان همان مدل اثرگذاری منطقه‌ای یعنی تولید قدرت نرم است. معتقدیم با تولید قدرت نرم که زیربنایی فرهنگی دارد، قدرت سخت نیز ایجاد خواهد شد.
تصور کنید تعداد زیادی روس به ایران بیایند و سرمایه گذاری کنند و تعداد زیادی ایرانی به روسیه بروند و در آنجا سرمایه گذاری کنند؛ این سرمایه گذاری مشترک، منافعی مشترک ایجاد می‌کند و امنیت می‌آورد و این اتفاق نیز در ابتدا مستلزم اقدامات فرهنگی است. اقدامات فرهنگی زیربنای هر کار امنیتی، اقتصادی، سیاسی و علمی است و زیر بنای فرهنگی نیز عبارت است از در اختیار داشتن ابزارهای فرهنگی نظیر کتاب، فیلم، مجله، نمایشنامه و برگزاری جلسات شب شعر.
اگر می‌خواهیم مجموعه‌ای موفق در منطقه باشیم به یک رصدخانه فرهنگی و هنری نیازمندیم؛ یعنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید یک رصدخانه فرهنگی و هنری ایجاد کند و محیط داخلی و بین المللی را مورد رصد فرهنگی قرار دهد و محتوای فرهنگی تولید کند تا این محتوا تبدیل به زیربنای فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی باشد.
نورد استریم 2 یکی از خطوط لوله‌های انتقال گاز روسیه به اروپا است که با تهدید تحریم از سوی اروپا و آمریکا مواجه است؛ به نظر شما آیا این احتمال وجود ندارد که روسیه در معاملات خود با غرب بطور مثال در موضوع این خط لوله از ایران به عنوان یک ابزار استفاده کند؟
- خیر؛ به دلیل اینکه ایران علاوه بر اینکه توانمندی و قدرت استراتژیک دارد، اهرم‌های انحصاری در اختیار دارد. ایران در یک چهارراه ترانزیتی قرار دارد که روسیه تمایل بسیاری برای استفاده از آن دارد. همچنین ایران دارای قدرت نرم و سخت در منطقه است؛ برای همین است که با ایران مذاکره می‌شود. اگر ایران چنین قدرت‌هایی را نداشت، اصلاً کسی با ما مذاکره نمی‌کرد و هر کاری که می‌خواستند با ما می‌کردند.
چرا با ما مذاکره می‌کنند و دور یک میز می‌نشیند؟ چرا از برجام خارج می‌شوند اما دوباره الان می‌خواهند وارد شوند؟ چرا با واسطه و بی واسطه با ما مذاکره می‌کند؟ چون به ایران نیاز دارند. مذاکره از نیاز شکل می‌گیرد و اگر کسی به کسی نیاز نداشته باشند با او مذاکره نمی‌کند.
نقش روسیه را در مذاکرات برجامی که این روزها در وین در حال برگزاری است، چطور ارزیابی می‌کنید؟
روس‌ها به دنبال احیای برجام هستند به این دلیل که ثبات در ایران یعنی ثبات در روسیه و مرزهای آن و آرامش در ایران یعنی آغاز سرمایه گذاری‌های مشترک دو کشور - به نظرم روسیه در مذاکرات برجامی نقش تعدیل کنندگی را بر عهده دارد؛ روسیه طرف‌ها را به دور میز فرا می‌خواند و تلاش می‌کند شکاف‌ها و سوءتفاهمات را برطرف نماید تا برجام به نقطه احیا برسد چون این به نفع روسیه است. برخی در ایران سوء تفاهم و شبهه افکنی می‌کنند که روس‌ها نمی‌خواهند برجام احیا شود؛ نه، این‌گونه نیست؛ روس‌ها به دنبال احیای برجام هستند به این دلیل که ثبات در ایران یعنی ثبات در روسیه و مرزهای آن و آرامش در ایران یعنی آغاز سرمایه گذاری‌های مشترک دو کشور.
روس‌ها این‌ها را خوب می‌فهمند و به دنبال آرامش مرزی، جذب سرمایه گذاری و استفاده از توان دیپلماسی ایران هستند و تمام این‌ها نیز نیازمند آن است که ایران برجام را امضا کند تا روسیه به انتظاراتی که در پس ذهنش از منطقه دارد، برسد.
روس‌ها چه انتظاراتی از منطقه دارند؟
- روس‌ها دنبال آن هستند تا ثبات منطقه‌ای از طریق ایران انجام شود چون آنها بی نهایت سرمایه گذاری مشترک و تعداد زیادی کشور تازه استقلال یافته در اطراف ایران، بی نهایت منافع در خزر و بی نهایت منافع در چابهار دارند که دست‌یابی به آنها در سایه ثبات ایران شکل می‌گیرد. روسیه الان به چابهار، اقیانوس هند، کریدور شمال - جنوب و گردشگری در دریای خزر نیاز دارد. حتی شاید روزی به سوآپ نفت نیز نیاز داشته باشد که از طریق ایران انجام می‌گیرد.
به نظر شما روسیه چقدر برای حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در منطقه احترام قائل است؟
آقای پوتین احترام و اعتقاد شدیدی به حضرت آقا دارد و حضرت آقا را مسیح زمان می‌داند - 100 درصد. آقای پوتین احترام و اعتقاد شدیدی به حضرت آقا دارد و حضرت آقا را مسیح زمان می‌داند؛ وقتی به ایران می‌آید مستقیم به دفتر حضرت آقا می‌رود و ارادتی ویژه به حضرت آقا دارند؛ دلیلش نیز آن است که تمام پیش بینی‌ها و آینده نگری‌های حضرت آقا را قبول دارد چراکه همه این آینده نگری‌ها درست از آب درآمده است. به این دلیل که رهبری نگاهی جهان شمول، استراتژیک و آینده پژوهانه دارد، پوتین و سیاستمدارهای روسیه حضرت آقا یعنی حاکمیت ایران را حاکمیتی قدرتمند می‌دانند و احترام ویژه‌ای برای آن قائل هستند. به نظر من رابطه روسیه با ایران خیلی خاص و دوستانه و مبتنی بر احترام متقابل است.
طی ماه‌های گذشته شاهد درگیری‌هایی در منطقه قره باغ میان کشورهای آذربایجان و ارمنستان بودیم؛ در این درگیری‌ها با وجود اینکه برخی منافع ایران نیز مورد تهدید واقع شد، اما برخی معتقدند در حل‌و فصل ماجرا توسط روسیه، ایران دخالت داده نشد؛ این در شرایطی است که به گفته جنابعالی روسیه ایران را دوست خود می‌داند؛ نظر شما در این‌باره چیست؟
- روسیه در همه فعالیت‌هایی که در منطقه یا مرزهای منطقه‌ای ما انجام می‌دهد، هماهنگی‌های لازم را با حاکمیت ایران انجام می‌دهد و موضوعاتی که با منافع ایران ارتباط دارد را با مشورت انجام می‌دهد. شاید کسانی که می‌خواهند چهارگانه‌ای که به آن اشاره کردم را در ذهن مردم متبادر کنند، بگویند که نه، روس‌ها فقط منافع خودشان را در نظر می‌گیرند، اما باید گفت که در تصمیمی که روس‌ها در قره‌باغ گرفتند نیز منافع مشترک ایران لحاظ شد.
باید حواسمان باشد و ببینیم که در قره‌باغ چه اتفاقی در حال رخ دادن بود و روسیه چگونه به آن عمل کرد. حواسمان باشد که هفته پیش در قزاقستان چه اتفاقی در حال رخ دادن بود و روسیه چگونه عمل کرد؛ همه این‌ها باید پس ذهن‌مان باشد و من فکر می‌کنم تصمیماتی که دولت روسیه می‌گیرد با هماهنگی حاکمیت ایران است، یعنی در اتاق‌های فکر مشترک تصمیم‌گیری جامعی می‌شود که منافع همه دیده شود.
به نظر جنابعالی روسیه در مقایسه با سایر همسایگان و رقبای خود چه جایگاهی برای ایران قائل است؟
اگر از طرف ایران در اذهان عمومی گفته می‌شود روس‌ها به ما وفادار نبودند اما روس‌ها می‌گویند ایران در همه لحظات وفادار بوده و هست - نگاه روس‌ها به ایران نگاهی استراتژیک و بلند مدت است؛ به این دلیل که ایران را یک رفیق و شریکی وفادار می‌دانند. اگر از طرف ایران در اذهان عمومی گفته می‌شود روس‌ها به ما وفادار نبودند اما روس‌ها می‌گویند ایران در همه لحظات وفادار بوده و هست. روس‌ها ما را یک شریک مهم در منطقه برای پیشبرد اهداف و دیدگاه‌های بلندمدت خودشان می‌دانند. نگاه روس‌ها این است که در هر اتفاقی که می‌خواهد در منطقه رخ دهد، ایران باید یک طرف میز مذاکره باشد.
به نظر شما چرا مردم ایران فکر می‌کند روس‌ها برخی مواقع به ایران وفادار نبودند اما روس‌ها معتقد به وفاداری کامل ایران هستند؟
روابط ایران و روسیه در حال شکل‌گیری است و در سفر پیش‌روی آقای رئیسی به روسیه که سفری تاریخ ساز و استراتژیک است، بسیاری از سوءتفاهمات موجود برطرف می‌شود - به این دلیل که در ایران گروهی غرب‌گرا و درس خوانده غرب هستند که نگاه و رویکردشان به غرب است و هنوز هم آمریکا و غرب را کدخدا می‌دانند و فکر می‌کنند آن طرف دنیا در غرب تصمیم گیری و تصمیم سازی می‌شود؛ این درحالی است که قرن حاضر، قرن شرق، آسیا، ایران و روسیه است. یادمان باشد این گروه منافع‌شان در این نیست که روابط ایران و روسیه گرم شود و شکل بگیرد و استوار شود؛ این‌ها غرب‌گرا هستند؛ در همه بخش‌ها نیز حضور دارند.
هرگاه ایران و روسیه درحال دست‌یابی به یک نقطه مهم هستند، غرب‌گرایان داخلی این نقطه را به هم می‌زنند و خراب می‌کنند. ولی واقعیت این است روابط ایران و روسیه در حال شکل‌گیری است و در سفر پیش‌روی آقای رئیسی به روسیه که سفری تاریخ ساز و استراتژیک است، بسیاری از سوءتفاهمات موجود برطرف می‌شود.
چرا از نظر شما سفر آقای رئیسی به روسیه مهم است؟
- به نظر من سفر حضرت آیت الله رئیسی به روسیه مهمترین سفر است چون به عنوان اولین مهمان سال 2022 روسیه و با دعوت رسمی پوتین انجام می‌شود. این سفر منجر به یک تغییر اساسی در نگاه‌ها به روسیه می‌شود. همچنین در این سفر قرار است موضوعات مهمی از جمله برجام، مباحث مربوط به انرژی، نفت، حذف روادید گردشگری، ایرانیان مقیم روسیه، دانشجویان ایرانی مورد مذاکره قرار بگیرد.
انتهای پیام
