آینده ساخت مسکن پس از خروج اتباع | کارگر ایرانی وارد میدان می شود
در سال‌های اخیر، کارگران غیرایرانی - به‌ویژه مهاجران افغان - نقش پررنگی در بخش‌هایی چون صنعت ساختمان و خدمات شهری ایفا کرده‌اند. حال با شدت گرفتن روند خروج این نیروهای کار از کشور و بازگشت آنها به وطن، این دو حوزه با چالش‌هایی روبرو می‌شوند که نه‌تنها از نظر تعداد نیروی انسانی بلکه از منظر کیفیت خدمات و سرعت انجام پروژه‌ها نیز قابل توجه خواهد بود.
- فهرست محتوا
- علت کاهش پاکبانان
- ساختمان‌سازی سخت تر می‌شود؟
طی سال‌های گذشته، صنعت ساختمان در کشور با موانع قابل توجهی همچون رکود در معاملات، افت شدید قدرت خرید خریداران واقعی و کاهش محسوس حاشیه سود دست‌وپنجه نرم کرده و از این بابت آسیب‌پذیرتر از همیشه شده است. در چنین وضعیتی، ورود یک عامل تازه و ناپایدار می‌تواند فشار مضاعفی بر این بخش وارد کرده و مسیر فعالیت فعالان حوزه ساخت‌وساز را بیش از پیش ناهموار کند.
صنعت ساختمان یکی از اصلیترین حوزه های فعالیت مهاجرین در ایران طی سال های گذشته بوده است؛ درواقع فعالیت مهاجران و به ویژه اتباع افغان در بخش ساخت وساز در کشور سبقه تاریخی دارد به نحوی که خروج فعالان این بخش، سوالاتی را در خصوص آینده این صنعت مطرح کرده است.
برای بررسی تبعات خروج مهاجران افغان از کشور گفت‌وگوهایی با سرمایه گذاران و فعالان در شرکت‌های ساختمانی و سازندگان سنتی فعال در این عرصه داشت و به 6 سوال اصلی مطرح در خصوص اثرگذاری کارگران ایرانی و غیرایرانی بر صنعت ساختمان پاسخ داد.
سوال اول: سهم دستمزد در کل هزینه ساخت وساز در کشور چه میزان است؟
سوال دوم: سهم هزینه دستمزد کارگران در کل هزینه ساخت چه رقمی است؟
سوال سوم: چند درصد کارگران بخش ساختمان کشور را اتباع غیرایرانی تشکیل می‌دهد؟
سوال چهارم: نرخ دستمزد کارگر ایرانی و غیرایرانی چه تفاوتی دارد؟
سوال پنجم: شیفت نیروی کار از کارگر ایرانی به غیرایرانی چه پیامدهایی درپی دارد؟
سوال ششم: خروج کارگران افغان از کشور و به تبع از بخش ساختمان چه تاثیری بر هزینه ساخت وساز برجای می گذارد؟
بررسی میدانی ما در گفت‌وگو با فعالان حقیقی و حقوقی صنعت ساختمان حکایت از آن دارد که در نیمه دوم سال گذشته سهم دستمزد از کل هزینه ساخت وساز در یک پروژه متوسط در مناطق متوسط شهر تهران حدود 34 درصد بود؛ این سهم در ابتدای امسال با توجه به جهش هزینه های دستمزد به حدود 40 درصد رسید.
بخش مهندسی و تکنسین سهمی 15درصدی از هزینه دستمزد را به خود اختصاص داده و مابقی هزینه در این بخش مربوط به سهم کارگری شامل کارگر ساده، ماهر و... می‌شود.
بررسی ها حاکی از آن است که حداقل 30درصد شاغلان در صنعت ساختمان را افغان ها تشکیل می‌دهند، البته سهم آنها در بخش کارگر ساده به 70درصد می رسد. هر کارگر ساده افغان روزانه 700 تا 800 هزار تومان دستمزد دریافت می کند، این رقم برای استادکار افغان تقریبا 2برابر است. همچنین ماهانه هر کارگر ساده افغان فعال در بخش ساخت وساز درآمدی در حدود 20 تا 22 میلیون تومان دارد.
در حالی که برآوردها حکایت از آن دارد که در شرایط کنونی هزینه ساخت هر متر مربع آپارتمان در مناطق میانی پایتخت حدود 32 میلیون تومان است و این صنعت حاشیه سود زیر 25درصدی دارد. این حاشیه سود با توجه به شرایط تورمی و حتی سود سپرده بانکی به هیچ‌وجه قابل پذیرش نبوده و حامی رکود در بخش ساخت وساز کشور است. درصورت خروج کارگران افغان از این بخش و جایگزینی با کارگر ایرانی هزینه ساخت افزایش یافته و این موضوع از حاشیه سود صنعت ساختمان در کشور می کاهد.
فعالان صنعت ساختمان با اشاره به حضور ده ها ساله نیروی کار افغان در این بخش تاکید دارند که خروج این افراد از کشور طبیعتا بر وضعیت این بخش اثرگذار خواهد بود. نیروی افغان در سال های ابتدایی حضور در کشور عمدتا به عنوان کارگر ساده مشغول به کار شدند، اما در ادامه و با کسب تجربه و جلب اعتماد از صاحبان کار توانستند به مشاغل دیگر این بخش از جمله کارگر ماهر، استادکار، سرایدار، نگهبان و پیمانکار جز نیز تغییر وضعیت دهند.
با توجه به تعداد نیروهای افغان فعال در بخش ساخت وساز؛ وزن هزینه دستمزد در کل هزینه کار و تفاوت دستمزد نیروی کار ایرانی و خارجی؛ جایگزینی فعالان این عرصه با نیروی کار ایرانی می‌تواند هزینه ساخت وساز را 8 تا 10 درصد افزایش دهد. این افزایش هزینه آن‌هم در شرایطی که بخش ساختمان کشور با چالش جدی حاشیه سود پایین مواجه است، بر عملکرد این صنعت در کشور اثر منفی جدی برجای می گذارد و درواقع سیگنالی در جهت رکود در بخش ساخت وساز خواهد بود.
بخشی از کارگران ساختمانی در محل پروژه زندگی می کردند، افرادی که به همراه خانواده در ایران حضور داشتند نیز عمدتا ساکن مناطق جنوبی و حاشیه شهرها بودند و به واسطه زندگی چند خانواده در یک خانه هزینه کمتری را نسبت به ایرانی ها برای تامین مسکن می پرداختند؛ به این ترتیب این وضعیت باعث شده بود تا این کارگران بتوانند با دستمزد کمتری گذران زندگی کنند و خواهان حقوق کمتری باشند. در چنین شرایطی خروج این افراد و لزوم جایگزینی با کارگر ایرانی می‌تواند برآورد سازندگان از هزینه ساخت را به‌شدت تغییر دهد.
علت کاهش پاکبانان
پاکسازی معابر، رفت و روب خیابان ها، جمع‌آوری زباله از سطح شهر و آبیاری فضای سبز جزو اصلی ترین و بدیهی ترین وظایف مدیریت شهری شمرده می‌شود. اگرچه نگهداشت شهر در زمره اصلی ترین وظایف مدیریت شهری است، اما طی سال های اخیر شهروندان از برخی اقدامات نگهداشت شهر گلایه مند هستند. مشاهدات میدانی شهروندان و بررسی های دنیای اقتصاد از کاهش نسبی ارائه خدمات در حوزه نگهداشت شهر شامل پاکسازی و آبیاری فضای سبز طی هفته های اخیر حکایت دارد. با توجه به به کارگیری تعداد زیادی نیروی غیر ایرانی در این بخش، خروج مهاجران از کشور طی هفته های اخیر احتمالا در بروز شرایط کنونی اثرگذار بوده است.
طبق گفته مدیران حوزه شهری در ابتدای سال 1403 حدود 10هزار پاکبان در سطح شهر تهران مشغول به فعالیت بودند که از این تعداد حدود 6 هزار نفر را مهاجران افغان تشکیل می دادند. در سیزدهم بهمن 1403 داوود گودرزی معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری تهران در بازدید از منطقه 5 در سلسله بازدیدهای شهردار تهران از افزایش پاکبانان افغان به 10 هزار نفر با هدف ارتقای خدمات نگهداشت شهر خبر داد. در عین حال همواره مسوولان شهری تاکید داشته اند که نیروهای افغان به کار گرفته شده در بخش خدمات شهری در کشور در زمره افراد دارای مجوز قانونی کار هستند، با این وجود بررسی های غیررسمی از خروج حداقل 50 درصد پاکبانان افغان از کشور طی هفته های اخیر حکایت دارد، موضوعی که با کاهش خدمات نگهداشت شهری می‌تواند چالش هایی را متوجه تهران و شهروندان آن کند.
مساله خروج تعداد قابل توجهی از پاکبانان تهرانی و تاثیر آن بر کاهش کیفیت خدمات شهری در شرایط کنونی چند سوال مهم را مطرح کرده است؛ نخست آنکه چرا بخش عمده ای از نیروهای خدمات شهری را اتباع افغان تشکیل داده اند، سوال دوم آن است که درحالی که همواره مدیران شهری در به‌کارگیری نیروهای قانونی و دارای مجوز کار تاکید داشتند، این افراد در صف اخراج از کشور قرار گرفته اند و سوال سوم آنکه موج اخراج مهاجران چه تبعاتی را در بخش نگهداشت شهر به همراه خواهد داشت.
هزینه پایین تر به کارگیری کارگران مهاجر نسبت به کارگران ایرانی مهم‌ترین دلیل افزایش تعداد پاکبانان افغان در کشور طی سال های اخیر بوده است. درواقع به کارگیری نیروی کار از شهروندان ایرانی به دلیل تقاضای دستمزد بالاتر، هزینه ارائه خدمات شهری را افزایش داده به نحوی که مدیریت شهری طی سال های گذشته تمایل بیشتری برای به کارگیری مهاجران داشته است. در این شرایط روند خروج مهاجران از کشور می‌تواند استمرار خدمت فعلی در حوزه نگه داشت شهر را با چالش هایی مواجه کند.
مدیریت شهری همواره طی سال های اخیر در به کارگیری نیروی مهاجر دارای مجوز کار تاکید داشت؛ حال این سوال مطرح است که چرا موج اخراج مهاجران گریبان این نیروها را نیز گرفته است؟ آیا پیمانکاران حوزه نگهداشت شهر در به کارگیری مهاجر قانونی کوتاهی داشته اند؟ پاسخ این سوال خیر است. عمده نیروهای افغان فعال در مشاغل کارگری کشور دارای مجوزهای قانونی حضور و فعالیت در کشور نظیر برگه های سرشماری و مدارک اقامتی بوده اند و این برگه ها به شکل سالانه تمدید می‌شده است؛ اما تغییر رویکرد کلی کشور در پذیرش مهاجران باعث شد تا امسال بخش عمده ای از مدارک مهاجران در کشور تمدید نشده و به این ترتیب روند خروج آنها از کشور آغاز شد.
ساختمان‌سازی سخت تر می‌شود؟
فرشید پورحاجت فعال و سرمایه‌گذار ساختمانی و کارشناس بازار مسکن به بروز کمبود نیروی کار در صنعت ساختمان با خروج اتباع افغان از کشور اشاره کرد و گفت: کارگران افغانستانی در حوزه های مختلفی در این صنعت شامل کارگر ساده؛ استادکار، گچ کار؛ قالب بند و... فعال هستند و طبیعتا خروج آنها از کشور می‌تواند استمرار فعالیت در این بخش را تحت الشعاع قرار دهد.
وی در ادامه در پاسخ به جایگزینی فعالان این عرصه با نیروی کار ایرانی گفت: اگرچه بخشی از جوانان هموطن با چالش بیکاری مواجه هستند، اما اغلب تمایلی به حضور و فعالیت در مشاغل کارگری در صنعت ساختمان را ندارند. بسیاری از مشاغل صنعت ساختمان در زمره مشاغل سخت و پرریسک طبقه بندی می‌شود و حتی در صورت پیشنهاد حقوق بالا نیز افراد تمایلی به فعالیت در این عرصه ها را ندارند. درواقع یک جوان ایرانی حاضر به فعالیت در یک شغل خدماتی با نرخی به مراتب کمتر از دستمزد کارگران صنعت ساختمان است؛ چرا که کار ساختمان دشوار و پرریسک است.
این فعال ساختمانی که در استان خوزستان فعالیت دارد، گفت: کارگران افغان دارای تجربه خوبی در بسیاری از فعالیت های بخش ساخت وساز بودند؛ بنابراین خروج آنها از این بخش از سرعت اجرای پروژه های ساخت وساز در کشور می کاهد. مشاغل دشواری نظیر گودبرداری، حفر چاه و اجرای نما عمدتا بر عهده مهاجران بود و در شرایط کنونی کمتر کارگر ایرانی حاضر به پذیرش ریسک این فعالیت ها است. وی سهم دستمزد نیروی انسانی از کل هزینه ساخت مسکن را در شرایط کنونی حدود 30 درصد عنوان کرده، اما معتقد است که با روند خروج از این بخش این سهم می‌تواند به 50 درصد برسد.
پورحاجت گفت: نیروی انسانی سهم بالایی در رونق و رکود در بخش ساخت و‌سازدارد. با اختلال در بازار نیروی کار ساختمانی، رکود در بخش ساخت وساز افزایش پیدا می کند. درواقع خروج کارگر خارجی بازدهی ساخت مسکن در کشور را شدت کاهش می‌دهد.
