اجرای بی سروصدای پروژه انتقال آب بهشت آباد با چراغ سبز محیط زیست

پروژه انتقال آب «بهشت آباد» بدون طی روال قانونی و با رئیس سازمان حفاظت محیط زیست بر مبنای درخواست استاندار اصفهان بدون آنکه چرایی اجرای آن مشخص باشد، به مرحله اجرا رسیده است.

گروه جامعه خبرگزاری مهر_ سمیرا خباز: «بهشت آباد» عنوانی است که برای طرح انتقال آب از استان چهارمحال و بختیاری به فلات مرکزی ایران به کار برده می‌شود. طبق برآوردهای انجام شده، قرار بود با اجرای این طرح، سالانه حدود 600 میلیون مترمکعب آب از استان چهارمحال و بختیاری به فلات مرکزی ایران منتقل شود.

سازمان حفاظت محیط زیست در سال 1386، مرکز پژوهش‌های مجلس در سال 1387 و سازمان منابع آب ایران در سال 1394 با هدف جلوگیری از سیل در خوزستان و تأمین آب شرب فلات مرکزی (یزد، کرمان) با اجرای این طرح موافقت کرده اند.

انتقال آب پر سر و صدا

اما مخالفان در ابتدای مطرح شدن این پروژه می‌گفتند، موافقان و مجریان این طرح، تنها به مدیریت عرضه منابع در استان‌های یزد و کرمان توجه کرده اند و از مدیریت مصارف در آن حوزه‌ها و حقابه حوزه پایین دست یعنی خوزستان غافل شده اند؛ همین مخالفت‌ها باعث شد تا همزمان با اعلام دستور اجرای این طرح، نمایندگان چهارمحال و بختیاری در مجلس شورای اسلامی تحصن کنند و نمایندگان خوزستان 24 آذرماه 1395 سخنان حسن روحانی رئیس جمهوری در صحن علنی مجلس شورای اسلامی را قطع کنند تا اعتراض شأن به منحرف کردن مسیر آب از سرچشمه کارون به سمت استان‌های مرکزی را اعلام کنند؛ اعتراضاتی که البته نتیجه‌ای در بر نداشت و منجر به توقف شروع به کار پروژه نشد.

همزمان با اعلام دستور اجرای طرح انتقال آب بهشت آباد، نمایندگان چهارمحال و بختیاری در مجلس شورای اسلامی تحصن کنند، نمایندگان خوزستان 24 آذرماه 1395 سخنان حسن روحانی رئیس جمهوری در صحن علنی مجلس شورای اسلامی را قطع کردند پروژه‌ای که کارفرمای نخست آن یعنی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان پس از اختلافات پیش آمده با استان چهارمحال و بختیاری کنار گذاشته شد و کار را به شرکت توسعه مدیریت منابع آب ایران وابسته به وزارت نیرو منتقل کرد؛ اما این تنها تغییر پروژه «بهشت آباد» نبود و تغییرات بعدی به وضوح بیانگر نبود مطالعات کارشناسی و دقیق در اجرای پروژه بود.

ابتدا قرار بود اجرای طرح «بهشت آباد» منجر به ساخت یک سد با حجم یک میلیارد متر مکعب شود و به همین دلیل هم کار به شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران واگذار شده بود، اما شروع مطالعات نشان داد که حجم بارش‌ها در این منطقه به شدت کاهش یافته و عملا احداث ساخت سد با این حجم که در ابتدا تصور می‌شد، ممکن نیست؛ این اما تنها نقصان نبود، قرار بود پس از احداث و بهره برداری از سد، 250 میلیون متر مکعب آب برای یزد، اصفهان و کرمان تخصیص داده شود ولی سهمی برای خوزستان به عنوان حوزه پایین دست در نظر گرفته نشده بود.

وزارت نیرو درخواست بازنگری در پروژه را از سوی وزارت نیرو نادیده گرفت

انتقادها که بالا گرفت، سازمان حفاظت محیط زیست با استناد به اظهارنظر کارشناسانش در زمان ریاست معصومه ابتکار بر این سازمان، مدعی شد هیچ گاه با اجرای این طرح موافقت نکرده‌؛ نزدیکی محل اجرای پروژه به پروژه طرح انتقال آب سبزکوه به چغاخور با حجمی حدود 30 میلیون مترمکعب، همچنین ضرورت کاهش حجم انتقال آب قابل انتقال به واسطه کاهش 50 درصدی حجم آب این سد توسط وزارت نیرو باعث شد تا سازمان حفاظت محیط زیست صدور مجوز ارزیابی برای اجرای پروژه «بهشت آباد» را منوط به بازنگری و اصلاح در آن کند اما مجریان طرح بی تفاوت به این خواسته و بدون دریافت مجوز قانونی از این سازمان، اجرای طرح را آغاز کردند.

در نهایت طرحی که تبعات آن تنها دامنگیر محیط زیست نخواهد شد و لااقل به واسطه پیش بینی زیر آب رفتن شهر کاج و روستاهای تابعه پس از آبگیری سد و سابقه تنش‌های فرهنگی و اجتماعی در موارد مشابه، نیازمند عقلانیت بیشتر در اجرا بود، با نمایش قدرت وزارت نیرو وارد فاز اجرا شد و شرکت توسعه مدیریت منابع آب ایران (وابسته به وزارت نیرو) با تجهیز کارگاه‌های احداث سد خود و ارسال نامه‌ای به وزیر و معاون آب و آبفا کار را شروع کرد.

هرچند اجرای طرح بهشت آباد بدون درخواست محیط زیست آغاز شد اما این شروع فعالیت برای آنها آنچنان هم خوش یمن نبود و اعتراضات منجر به توقف طرح شد شروعی که البته برای مجریان بهشت آباد خوش یمن نبود چرا که کاهش حجم بارندگی‌ها، همچنین افزایش دامنه اعتراضات در فاصله سال‌های 1395_1396 منجر به توقف زود هنگام پروژه شد.

با این وجود، با آغاز سال 1399 اجرای پروژه، روندی جدید پیدا کرده است. استانداری اصفهان با استناد به مصوبه شورای عالی آب مبنی بر اینکه اجرای این طرح تنها با هدف تأمین آب شرب است، مصرانه پیگیر اجرای طرح «بهشت آباد» است آن هم در شرایطی که طبق تفاهم نامه منعقده میان وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست، طرح «گلاب 2» نیز با هدف انتقال 150 میلیون متر مکعب آب به اصفهان نیز به طور قطع اجرایی می‌شود. سهمی که مضاف بر سهم 152 میلیون متر مکعبی آب برای مصارف کشاورزی اصفهان از اجرای پروژه انتقال آب ونک_سولکان با حجم 200 میلیون مترمکعبی است.

سهم خواهی از منابع آبی بدون ارائه گزارش دقیق از مصارف

تعریف منابع جدید آب برای استان اصفهان در حالی است که این استان نیز همچون سایر استان‌ها دارای منابع آب تعریف شده است اما مسئولان، بدون آنکه گزارشی دقیقی از طرح‌های اجرایی استان در زمینه بهینه سازی و اصلاح الگوهای مصرف منابع آبی یا چرایی عدم هزینه کرد بودجه‌های تخصیص داده شده از سوی وزارت نیرو برای تعادل بخشی منابع و مصارف آب بدهند، همواره از کمبود آب شکایت دارند به نحوی که گویا سهم خواهی مداوم در حوزه آبی به رویه ثابت مسئولان این استان تبدیل شده است.

این در حالی است که در سال 90 هزینه اجرای این پروژه 10 هزار میلیارد برآورد شده که با توجه به تورم اجرای این طرح پس از 9 سال به حدود 90 هزار میلیارد افزایش یافته است و بنابر گزارش سازمان بازرسی کل کشور، اصفهان می‌تواند از محل صرفه جویی در مصارف کشاورزی با یک دهم هزینه موجود و ذخیره 4.8 میلیون مترمکعب و افزایش بازدهی از 20 درصد به 60 درصد یک میلیارد مترمکعب صرفه جویی داشته باشد، اما مشخص نیست چرا سیاست‌های حاکم بر عدم رعایت الگوی مصرف تاکید دارد، در حالیکه نیاز آب شرب این استان براساس پژوهش کارشناسان 350 میلیون مترمکعب برآورد شده اما این استان در حال حاضر 800 میلیون مترمکعب آب از طریق تونل یک و دو کوهرنگ، سد لنگستون دریافت می‌کند.

رویه‌ای که حالا با همراهی دیگر مسئولان کشور وارد فاز تازه ای شده؛ برخلاف اینکه مسعود تجریشی معاون محیط انسانی سازمان محیط زیست اعلام کرده بود که در حال حاضر هیچ گزارشی از «بهشت آباد» به محیط زیست نرسیده است، همین حالا پروژه انتقال آب «بهشت آباد» بدون طی روال قانونی و با دستور عیسی کلانتری معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست بر مبنای درخواست استاندار اصفهان بدون آنکه چرایی اجرای آن مشخص باشد، به مرحله اجرا رسیده و همین موضوع بر ابهامات چرایی اجرای این پروژه می‌افزاید.

وزارت نیرو می‌داند اجرای پروژه «بهشت آباد» با هزینه ده هزار میلیاردی با توجه به کاهش حجم بارندگی‌ها در این منطقه، منطقی نیست؛ سازمان حفاظت محیط زیست هم می‌داند اجرای پروژه انتقال آب منوط به بررسی تمامی گزینه‌ها از جمله اصلاح الگوی کشت، ایجاد مشاغل جایگزین و کم آب بر، بستن چاه‌های غیر مجاز بازچرخانی آب و صرفه جویی برای تأمین آب مورد نیاز است و تنها در شرایطی که هیچ امکانی برای تأمین آب مورد نیاز نباشد، چنین پروژه‌هایی می‌توانند اجرایی شوند اما بر خلاف ژستی که در مقابل رسانه‌ها دارد و خود را مخالف اجرای این پروژه بدون اخذ مجوز ارزیابی نشان می‌دهد، به وزارت نیرو چراغ سبز اجرایی کردن پروژه را می‌دهد تا همچنان این پرسش مهم باقی بماند که هدف از اجرای پروژه «بهشت آباد» چیست و ذینفعان واقعی آن چه کسانی هستند؟