احقاق حق با دنبال کردن رد خون خبرنگاران

چهل روز قبل بود. ریحانه یاسینی و مهشاد کریمی دو خبرنگار ایرنا و ایسنا که به همراه 19 خبرنگار دیگر به دعوت ستاد احیای دریاچه ارومیه و سازمان حفاظت محیط زیست راهی استان آذربایجان غربی شده بودند، به دنبال واژگون شدن اتوبوس جان خود را از دست دادند و جامعه رسانه‌ای را در عزای عمیقی فرو بردند.

تلخی این حادثه ناگهانی، وقتی با ناکارآمدی ها همراه می شود، تلخ تر از زهر است و یادآور این نکته که نخستین بار هم نیست، عده ای از خبرنگاران مظلوم کشورمان به دلایلی اینچنین جانشان را از دست می دهند و خانواده و همکارانشان را به ماتم همیشگی شان می نشانند. ایسنا هنوز داغدار اسماعیل عمرانی و حسن قریب است؛ شهدای سانحه سقوط هواپیمای سی 130 که سال 84 برای پوشش خبری یک رزمایش، عازم چابهار شدند.

حالا 16 سال بعد، در ایامی که با مناسبتی چون «روز خبرنگار» هم مقارن است، چهلمین روز درگذشت همکار عزیزمان مهشاد کریمی را به عزا نشسته ایم که با این رفتن ابدی، بار دیگر زنگ کمبودها در راستای حقوق صنفی خبرنگاران را به صدا درآورده است.

درگذشت مهشاد کریمی و ریحانه یاسینی بار دیگر یادآور رعایت نکردن استانداردهای لازم جهت حفظ سلامتی و جان خبرنگاران است؛ آنچنان که در دیدار برخی نمایندگان دولت با خانواده شادروان مهشاد کریمی، آنچه بیش از همه از سوی خانواده خبرنگار فقید ایسنا بر آن تاکید شد، یافتن مسببان اصلی واژگونی اتوبوس خبرنگاران بود و ابلاغ اساسنامه ای برای سفرهای خبرنگاران با هدف حفظ جان آنها؛ دو امر مهمی که پس از گذشت چهل روز از این حادثه، هنوز محقق نشده است.

مراسم یادبود مهشاد کریمی خبرنگار فقید ایسنا

ایسنا در این راستا و برای شناسایی کمبودهای موجود در راستای حقوق صنفی خبرنگاران در ایران، گفت وگوهایی داشته است با دکتر رئوف پیشدار، استاد دانشگاه و سردبیر سابق ایرنا و همچنین دکتر محمدمهدی فرقانی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی.

دستگاه متولی روابط عمومی‌ها در دولت آیین نامه ای را مشخص کند

محمد مهدی فرقانی از اساتید باسابقه ارتباطات در این زمینه پیشنهاد می‌دهد که دستگاه متولی روابط عمومی‌ها در دولت، آیین نامه مشخصی را برای حفظ جان خبرنگاران در سفرهای کاری تدوین کند.

او درباره ضرورت تعیین پروتکلی برای اعزام خبرنگاران به سفرهای خبری می‌گوید که «دستگاه متولی روابط عمومی ها در دولت می‌تواند یک دستورالعمل یا آیین نامه ای را برای سفر خبرنگاران بنویسد و مواردی که لازم است را در آن قید کند.» و تاکید می‌کند، «برای دستگاه دولتی این قابل اجراست.»

فرقانی در همین زمینه به ایسنا می‌گوید: متولی روابط عمومی‌ها در دولت که مرتبط با روابط عمومی‌های سازمان ها جلسه می‌گذارد و تبادل نظر می‌کند، به کمک خود روابط عمومی‌ها، انجمن روابط عمومی ایران و استادان مرتبط در دانشگاه ها، می‌توانند آیین نامه‌ای را با هدف سفرهای خبری خبرنگاران برای ابلاغ به روابط عمی‌های دولتی تدوین کنند.

بر ضرورت تامین وسیله ایمن برای خبرنگاران در همه کتابها تاکید شده

رییس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی درباره سفرهای کاری خبرنگاران و مواردی که باید در این سفرها از سوی روابط عمومی‌ها رعایت شود، توضیح می‌دهد: درباره سفرهای خبرنگاران که معمولا توسط روابط عمومی‌ها برنامه‌ریزی می‌شود، قاعده کلی این است که روابط عمومی برای خودش پروتکل و دستورالعملی داشته باشد و چند دستور خاص را در این پروتکل در نظر بگیرد. نخست اینکه ضرورت و اهمیت سفر چقدر است و سازمان از این سفر چه بهره‌برداری به نفع مردم می‌تواند داشته باشد؛ نه اینکه چقدر برای خودش می‌تواند تبلیغات کند. و دوم، این سفرها باید کاملا دقیق و برنامه ریزی شده باشد و از طرف سازمان مورد نظر، تیم همراه داشته باشد که لحظه به لحظه گروه را همراهی کند و برنامه را پیش ببرد. سه؛ باید مطمئن ترین وسیله ممکن را برای ایاب و ذهاب فراهم کند.

فرقانی با تاکید بر ضرورت تامین وسیله ایمن برای سفرهای خبرنگاران، یادآور می شود: بر این موضوع تاکید می‌کنم؛ زیرا بر این مسئله در همه کتاب‌هایی که در حوزه ارتباطات رسانه‌ای و روابط عمومی چه در ایران و چه در خارج از ایران تدوین شده‌اند، نیز تاکید شده است. این روابط عمومی چه متعلق به بخش خصوصی باشد و چه دولتی (که عمدتا سفرهایی که برای خبرنگاران در ایران ترتیب داده می‌شود توسط روابط عمومی‌های دولتی سازماندهی می‌شود) باید ایمنی کاملی را برای خبرنگاران اعزامی تامین کند. مقصد، محل اقامت، نحوه ایاب و ذهاب، خوراک و استراحت و همه این مسایل باید در نظر گرفته شود.

این استاد ارتباطات با بیان اینکه روابط عمومی‌ها باید برنامه جامع و همه جانبه‌ای را تدارک ببینند، عنوان می‌کند: در این مورد دستورالعمل یا آیین‌نامه‌ای جهانی واحدی وجود ندارد اما معمولا روابط عمومی‌های حرفه‌ای این دستورالعمل را رعایت می‌کنند و هر کدام هم برای خودشان آیین نامه داخلی دارند.

حادثه واژگونی اتوبوس حامل خبرنگاران محیط زیست در ارومیه

جابه جایی خبرنگاران با وسیله نامطمئن به هیچ وجه قابل توجیه نیست

فرقانی می‌گوید: در کتاب‌هایی هم که در حوزه روابط عمومی منتشر شده، روی این موارد تاکید شده است. بنابراین به هیچ وجه قابل توجیه نیست که خبرنگاران را با وسیله‌ای که احیانا از منظرهای مختلف مثل ایمنی و فنی مطمئن نیست جابه جا کرده و یا خبرنگاران را در دوران کرونا به اماکنی که از نظر احتمال سرایت بیماری مطمئن نیست اعزام کنند.

او تاکید می‌کند: دستگاهی که خبرنگاران را اعزام می‌کند مسوول حفظ جان، سلامت، آسایش و تامین احتیاجات ضروری این سفرهاست؛ بنابراین هر گونه قصوری در این زمینه قابل بخشش نیست و دستگاه مربوطه باید پاسخگو باشد.

این استاد ارتباطات با اشاره به حادثه دلخراش واژگونی اتوبوس حامل خبرنگاران محیط زیست، می‌گوید: ما متاسفیم که در این سفر اخیری که اتفاق افتاد، جان دو خبرنگار سختکوش و علاقه مند به محیط زیست از دست رفت. فرقی نمی‌کند؛ برای خبرنگاران همه حوزه‌ها باید این پروتکل ها رعایت شود ولی طبیعتا درباره مسائل زیست محیطی زیرا به زندگی روزمره مردم ارتباط پیدا می‌کند، این پروتکل ها باید دقیق تر رعایت شود. تاکید می‌شود که سازمان‌های مربوط اگر اطمینان کامل ندارند که می‌توانند سلامتی و جان خبرنگاران را حفظ کنند از برگزاری این سفرها خودداری کنند؛ زیرا خبرنگاران امانت خانواده‌ها و رسانه‌هایی که از آنجا اعزام شده‌اند نزد آن سازمان هستند.

فرقانی در پایان عنوان می‌کند: همیشه تاکید شده است که روابط عمومی ها باید آموزش دیده، حرفه‌ای و متخصص باشند، زیرا یک روابط عمومی حرفه‌ای هرگز چنین ریسکی را نمی‌کند که جان خبرنگاران را به خطر بیندازد و اعتماد آنان را به حوزه‌های خبری شان خدشه دار کند. این موضوع می‌تواند در حوزه‌های دیگر و در رویدادهای مشابه هم مورد تهدید قرار بگیرد؛ زیرا اطمینانی نیست که همه تدابیر لازم برای مراقبت از خبرنگاران صورت گرفته است.

رابطه تردیدآمیز دولت ها با رسانه‌ها در ایران

همچنین رئوف پیشدار، مدرس دانشگاه با تأکید بر لزوم وجود یک رابطه سازمانی برای برخورداری از حقوق صنفی خبرنگاران، می گوید: «برای مأموریت‌های اداری باید برای نیروهای رسمی و کارمحصولی، پروتکل داشته باشیم.»

به گفته این استاد دانشگاه سوره، رابطه دولت ها با رسانه‌ها در کشور ما همواره یک رابطه تردیدآمیز بوده است و به نظر می‌رسد یکی از دلایل مهجور ماندن برخی از حقوق خبرنگاران در کشور، این رابطه متزلزل باشد که جای اصلاح آن وجود دارد.

سردبیر سابق ایرنا و یکی از بنیان‌گذاران روزنامه ایران همچنین با اشاره به تاریخچه پیدایش کارمندان کارمحصولی، این نوع کارمندان را فاقد رابطه سازمانی می داند و می گوید: «در رابطه با خبرنگار ایرنا ما شاهد هستیم که داستان شهید گودرزی، عکاس جنگی ایرنا تکرار شده است.»

به گفته این استاد دانشگاه، «شهید گودرزی یکی از عکاسان جنگی ایرنا بود که بدون مأموریت و حکم اداری به سفر رفته و دچار حادثه شد. خانواده این عکاس سال‌ها به دنبال مطالبه حقوق خود توانستند اثبات کنند که این فرد برای مأموریت اداری عازم شده است و مشکلی که در این میان کار را سخت کرد، نبود حکم اداری بود.»

پیشدار در ادامه به صحبت هایش چنین اضافه می کند: «قانون فقط در صورتی که حکم سازمانی و رابطه سازمانی وجود داشته باشد در صورت بروز حادثه از فرد حمایت می‌کند.»

تصویری از شادوران مهشاد کریمی

مفاد پروتکل و اساسنامه سفر خبرنگاران چه باشد؟

پیشدار در پاسخ به این پرسش که مفاد پروتکل و اساسنامه سفر خبرنگاران باید چه باشد و چگونه ابلاغ شود؟ اظهار می کند: «ما باید در همه آژانس‌های خبری یک پروتکل جامع و فراگیر داشته باشیم و اگر خبرنگاری را برای مأموریت اداری عازم می‌کنیم باید نیروی رسمی سازمان باشد.»

این استاد دانشگاه همچنین در رابطه با شیوه تدوین این پروتکل می افزاید: «طبق نظر شخصی من باید جوی میان حقوق‌دانان و روزنامه‌نگاران فراهم شود تا مفاد این پروتکل برای پیشگیری از این حوادث به صورت دقیق تدوین شود.»

پیشدار در پایان تاکید می کند: «پروتکلی که به منظور ابلاغ به سازمان‌های رسانه‌ای با همراهی حقوق‌دانان و روزنامه‌نگاران تدوین می‌شود، باید فراگیر باشد و علاوه بر اینکه شامل کارمندان رسمی می‌شود، کارمندان کار محصولی را نیز دربر بگیرد. ضمن اینکه در رابطه با کارمندان رسمی این پروتکل باید به نحوی تدوین شود که مشخص کند اولا آیا فرد کارمند رسمی سازمان رسانه‌ای محسوب می‌شود؟ دوما اگر کارمند محسوب می‌شود چه پستی دارد و این پست دارای چه ویژگی‌هایی است؟»

انتهای پیام