ادبیات انقلاب یک روز صد پدر دارد و یک روز یتیم است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، آمارهای نشر کتاب در ایران چند سالی است با تغییرات قابل توجهی مواجه شده است؛ تغییراتی که در آینده نه چندان دور پاشنه آشیل در برخی حوزه‌ها از جمله ادبیات کودک و نوجوان خواهد شد.

اگر در سال‌های گذشته افزایش شمار کتاب‌هاب ترجمه در این بازار به دغدغه فعالان آن تبدیل شده بود و موجب شد موجی از کتاب‌های نویسندگان غربی روانه بازار نشر ایران شده و ذائقه کودک و نوجوان ایرانی از داستان‌ها و مثل‌های ایرانی به سمت داستان‌های غربی با المان‌های وحشت، تخیلی و... رود. امروز با معضل بزرگتری روبرو هستیم و آن عدم تولید محتوای جدید در حوزه کودک و نوجوان است‌، ماه‌هاست که آمارهای نشر خبر از یک فاجعه در آینده نزدیک را می‌دهند، فاجعه‌ای که از غلبه و رشد دوبرابری آمار تجدید چاپ نسبت به چاپ اول حکایت دارد. ناشران به دلایل اقتصادی تمایل به انتشار آثار و محتواهای تازه را کمتر از خود نشان می‌دهند، در نتیجه اغلب آثار بازچاپ همان ترجمه‌های فراوان در بازار کتاب ایران است. این عدم تولید محتوای تازه در ادبیات کودک و نوجوان خطری است که برخی از نویسندگان و فعالان این عرصه نسبت به آن هشدار داده‌اند.

اشتباه نیست اگر بگوییم که در این اتفاق نویسندگان ایرانی نیز بی‌تقصیر نیستند، اگر نگاهی به حجم آثار منتشر شده به ویژه برای مخاطب نوجوان در سال‌های اخیر بیاندازیم خواهیم دید با وجود استقبال نوجوانان از آثار شاخص منتشر شده این روند مستمرا ادامه نیافته است. به ویژه در ژانرهای محبوب این نسل که طنز و ادبیات وحشت از آن جمله هستند، ما جز چند اثر انگشت شمار و نویسندگانی کمتر از یک دست روبرو نیستیم.

اکبر صحرایی یکی از نویسندگانی است که تلاش او به ویژه در عرصه طنز دفاع مقدس برای مخاطب نوجوان قابل توجه است، صحرایی در سال‌های اخیر با انتشار مجموعه‌های چند جلدی در حوزه طنز دفاع مقدس تلاش داشته تا چراغ کمسوی این حوزه را روشن نگاه دارد، با این حال او معتقد است که کم کاری اصلی از جانب نویسندگان است. او می‌گوید با وجود شکل‌گیری ادبیات طنز دفاع مقدس و استقبال مخاطب، نویسندگان وارد این جریان نشده و اجازه ندادند که یک فعالیت مستمر شکل بگیرد.

چرا طنز دفاع مقدس تبدیل به جریان مستمر نشد؟

صحرایی در گفت‌وگو با تسنیم اضافه می‌کند: کمبود اثر درخشان در حوزه ادبیات کودک و نوجوان به شدت امروز حس می‌شود، به ویژه در حوزه طنز و ادبیات دفاع مقدس این نمود بیشتری دارد، اینگونه نبود که ما به نقطه اوجی رسیده باشیم و بعد افت کرده باشیم، خیر از ابتدا هم جز چند اثر نداشته و نداریم. داوود امیریان یکی دو رمان و بعد چند خاطره داستان منتشر کرد که اتفاقا مورد استقبال هم قرار گرفت و می‌توان گفت امیریان از فعالان و پیشگامان در این عرصه بود. در کنار امیریان بنده هم فعالیت داشتم و تلاشم این بوده که این فعالیت مداوم باشد. اما یک جریان در عرصه طنز دفاع مقدس از سوی نویسندگان وجود ندارد، چرا باید چنین باشد؟ وقتی این همه استقبال وجود دارد.

وی ادامه می‌دهد: از آن سو در عرصه ادبیات انقلاب اسلامی نیز ما نویسنده شاخصی جز چند نفر انگشت‌شمار نداشتیم، که فعالیت مداوم و جریان‌ساز داشته باشند، بله‌، نویسندگانی آمدند و تک کتاب منتشر کردند و رفتند، نویسنده‌ای که به صورت ساختاری و حرفه‌ای روی حوزه کودک و نوجوان و ادبیات انقلاب ورود داشته باشد نداشتیم.

در حال فرود ادبیات داستانی انقلاب و دفاع مقدس در حوزه کودک هستیم

نویسنده کتاب «کتیبه ژنرال» می‌گوید: متأسفانه اکنون هم در حالت فرود ادبیات داستانی انقلاب و دفاع مقدس در حوزه کودک و نوجوان هستیم، دلایل زیادی برای آن وجود دارد، مهمترین دلیل عدم استراتژی و برنامه‌ریزی است که متولیان فرهنگی باید انجام می‌دادند که ندادند. اگر استراتژی مشخصی وجود داشت و نویسنده‌پروری می‌شد، می‌توانستیم شاهد شکل‌گیری یک جریان شویم. اکبر صحرایی و داوود امیریان برای دل خودشان نوشتند، اما می‌شد نویسندگان خوب دیگری را نیز وارد این جریان کرد.

وی ادامه می‌دهد: هیچ تشکیلات و ساختار فرهنگی به صورت مشخص حامی ادبیات دفاع مقدس و انقلاب نیست، بنده امسال برای نخستین‌بار به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فارس دعوت شدم.

بنا به گفته صحرایی؛ دلیل دیگر این است که برخی می‌گویند دوره دفاع مقدس و انقلاب گذشته است، غافل از اینکه این گفته مبارزه با تاریخ است، امروز در دنیای غرب هنوز از جنگ جهانی اول و دوم برای فیلم‌ها و داستان‌ها و رمان‌هایشان سوژه انتخاب می‌کنند. کسی که می‌گوید دفاع مقدس گذشته است منکر بخشی از تاریخ ماست. ما باید داستان‌هایمان را تاریخ وام بگیریم، ما به تاریخ وابسته هستیم هیچ رمان یا داستانی را نمی‌توان تولید و خلق کرد، مگر با استناد تاریخی. تاریخ 8 ساله جنگ اتفاقاً پربارترین سوژه‌ها را می‌تواند در اختیار یک نویسنده قرار دهد.

به اعتقاد اکبر صحرایی؛ ما هنوز در سطح هستیم و به عمق وارد نشده‌ایم، من خودم به اندازه‌ای سوژه دارم که می‌توانم درباره جنگ صدسال دیگر نیز بنویسم.

ما تنها نویسنده متوسط تربیت کردیم

وی می‌افزاید: معضل دیگر اینکه جریان مستقل ادبیات نوجوان انقلاب و دفاع مقدس شکل نگرفته است این است که برخی از نویسندگان ما نمی‌دانند چگونه و با چه ابزاری بنویسند. معضل ما این است که در حوزه انقلاب اسلامی ما نویسنده متوسط تربیت کردیم. از همین روست که اگر هزار کتاب چاپ شده در این زمینه را بررسی کنیم گویی همه را یک نویسنده نوشته است، ما کار ساختاری و زیربنایی نکردیم، به جای سرمایه‌گذاری روی چند نویسنده ناب و مستعد، هزاران کتاب چاپ کردیم که نتیجه‌بخش نبود.

چرا نویسندگان در ایران صنف ندارند؟

وی تصریح می‌کند: من معتقدم که نه تنها ادبیات کودک و نوجوان بلکه کل ادبیات کشور ما الان هیچ تعریف خاص و مشخصی از حرفه‌ای شدن ندارد، قوانین ما برای گذشته و حتی دوره پهلوی است، همه رسته‌های شغلی از پزشک گرفته تا جوشکار و مکانیک و خیاط صنف دارند، اما ما چیزی بنام صنف نویسندگان نداریم. ساختار و قوانینی که مشخص کند چه کسی نویسنده است نداریم. چون تعریف شاخصی نداریم.

وزارت ارشاد ساختار قانونمندی حوزه نویسندگی را ارئه کند

وی ادامه می‌دهد: وزارت ارشاد به جای اینکه کار فله‌ای انجام دهد، ساختار قانون مندی حوزه نویسندگی که شامل مولف‌، ناشر، کتابفروش و مخاطب می‌شود را به مجلس برای تصویب ارائه کند. در کنار این باید مشخص کنیم که استراتژی کشور چیست؟ حوزه مذهب، تاریخ، دفاع مقدس، انقلاب اسلامی‌، عمومی، رمان‌های تخیلی و... هر کدام از چه وزنی باید برخوردار باشند.

بنا به گفته صحرایی ما در حوزه ترجمه نیز موفق نبوده‌ایم، بحث کپی‌رایت ناقص رها شده است، هر کس خود را نویسنده صدا می‌کند و کتاب چاپ کردن نقل و نبات است، این ساختار باید سامان بگیرد که انتظار تولید شاخص از آن داشته باشیم.

نویسنده مجموعه «دار و دسته دارعلی» ادامه می‌دهد: به خاطر نبود صنف ما با مراکز متعدد فرهنگی و ادبی روبرو هستیم که هر کدام شیپور خود را به صدا در می‌آورند، کانون، وزارت ارشاد، حوزه هنری، سازمان تبلیغات و... تا این وضعیت سر و سامان نگیرد، روند ما در ریل نمی‌افتد که پیش رود و ساختارش خط کشی شده و برنامه‌ریزی شود. نهایتاً هر کسی برای خودش کار می‌کند، یک روز یک نفر را صد نهاد پشتیبانی می‌کنند و یک روز هیچ نهادی برای حمایت به میدان نمی‌آید.

ادبیات انقلاب کودک و نوجوان یک روز صد پدر دارد و یک روز یتیم است

وی ادامه می‌دهد: حوزه ادبیات کودک و نوجوان در انقلاب و دفاع مقدس که به واقع رها شده است، یک روز صد پدر دارد و یک روز یتیم است. ادبیات انقلاب در حال حاضر دارد از آشفتگی رنج می‌برد و ما هنوز ساختار و نقشه مهندسی برای این ادبیات نداریم. لازم است که متولیان امر که به اعتقاد من در رأس آن وزارت ارشاد است، یک نقشه راهی درباره این حوزه ارائه بدهد و روشن کند که قرار است ما در این مسیر از کجا حرکت کنیم و به کجا برسیم.

صحرایی می گوید: نکته دیگر هدایت استعدادهای جوان است. اگر کسی بخواهد در مسیر ادبیات انقلاب حرکت کند، چه کسی هست که او را هدایت کند؟ از سوی دیگر، این حوزه نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتری است که متأسفانه طی سال‌های گذشته متوقف شده است.