از تحول فردی تا تحول اجتماعی

به گزارش ایسنا، سیدمحمود صادقی، پژوهشگر در یاداشت خود با عنوان «از تحول فردی تا تحول اجتماعی»(نگاهی کوتاه به آخرین پیام نوروزی امام خمینی) نوشته است:

1. بهار روح روییدن و سبز شدن است که موجب انقلاب در زمین و رستاخیزی عظیم در طبیعت می‌شود؛ تجلی دیگرباره طبیعت، با طراوت و تازگی خود روح و جانی تازه در کالبد آدمی می‌نشاند:

صبا به تهنیت پیر مِی‌فروش آمد

که موسم طرب و عیش و ناز و نوش آمد

هوا مسیح نفس گشت و باد نافه گشای

درخت سبز شد و مرغ در خروش آمد (حافظ)

و نوروز که نخستین گام‌های بهار است، خرامان خرامان سبزی و طراوت را در جان و دل طبیعت می‌رویاند و قبای مخملین سبز خود را بر تن زمین می‌پوشاند. آدمی به حکم ارتباط وثیقی که با طبیعت دارد، در بهار به سبزی نوشدگی میل دارد و همین میل طبیعی و طبعی موجب تحول و تبدل در روح و جان او نیز می‌شود.

عالمان به صورت و سیرت حقیقی انسان همواره این فرصت را غنیمت می‌شمارند و در بهار و نوروز که فرصت تحول و توکل است، به اصلاح امور درونی، همراه با ظواهرِ بیرونی می‌پرداختند و البته دیگران را به این امر توصیه می‌کردند و متعلمان را به تزکیه و تضحیه ترغیب می‌کردند. نکته روشن در حیات علمی و عملی امام خمینی (قدس سره) آن است که ایشان در تمام مدت زعامت انقلاب اسلامی، و سپس رهبری جمهوری اسلامی ایران، پیش از هر چیز، به تربیت نفوس و تعلم و تربیت افراد جامعه اهتمام داشته‌اند، و از این رو از هر فرصتی برای نیل به این هدف بهره می‌گرفتند. این رویه در همه پیام‌ها و سخنرانی‌های ایشان مشهود است و روشی ثابت در همه برنامه‌های ایشان بوده است.

از این رو، پیام‌های نوروزی ایشان در این جهت بسیار مهم و شایسته تأمل به شمار می‌آید؛ چراکه در نوروز نفوس آدمی در مرتبه‌ای از آمادگی طبیعی برای تحول و تبدل است و امام در قامت یک معلم اخلاق به این امر به نیکی آگاهی دارد و از این رو در پیام‌های نوروزی خود، به دور از هر گونه شعارزدگی و با آگاهی از مشکلات و مصائب خودسازی و تربیت نفس، توصیه‌هایی را ایراد می‌کند. این رویه در همه پیام‌های کوتاه و بلند امام نمود دارد.

2. در مثل آخرین پیام نوروزی امام خمینی که به نظر کوتاه‌ترین پیام نوروزی ایشان باشد، سرشار از نکته‌هایی از این دست است. پیام که به صورت تصویری از سیمای جمهوری اسلامی پخش شده است، با دعای تحویل سال آغاز می‌شود: «یا مُقَلِب القُلُوبِ و الأبصار یا مُدَبِر اللیلِ وَ النَهار، یا مُحَوِلَ الحَولِ و الأحوال، حول حالَنا الی احسَنِ الحال».

امام پس از قرائت دعای تحویل سال، به مهم‌ترین فقره دعا که همان «تحویل حال آدمی به بهترین حال» است، توجه می‌کند و می‌فرماید: «تحویل حال الی احسن الحال این است که ان شاء اللَه در این سال نو ما تغییرات روحی بدهیم، یعنی واقعاً تحول برایمان حاصل بشود. و او به این است که همان طوری که سیره انبیا از اول تا آخر بوده است که جنگ و صلحشان برای خدا بوده است، هیچ پیغمبری جنگ نکرد الا برای خدا و صلح نکرد الا برای خدا» (صحیفه امام، ج21، ص324).

روشن است پیام در حال و هوای سال 67 و پذیرش قطعنامه 598 ایراد شده است و امام در اشاره به «تحول حال»، ضمن تاکید بر این نکته که اصل «تحویل حال» به تغییر و تحول درونی و روحی مربوط است، در تبیین و توضیح آن «تحول در ایمان» را معرفی می‌کند. تحول بر ایمان نیز در نظر ایشان آن است که انسان، همه حرکات و سکنات خود را با «میزان حق» تنظیم کند؛ اگر سلاح برمی دارد و می‌جنگند، برای خدا باشد و اگر سلاح بر زمین می‌گذارد و صلح می‌کند باز هم برای خدا.

3. ویژگی نوروز 68 این بود که چون نوروز امسال، در ماه شعبان واقع شده بود، نوروز و آغاز سال هم در میانه و عید ولادت امام حسین (علیه السلام) و امام عصر (عج) واقع شده بود. امام خمینی در ادامه پیام ضمن اشاره به این مناسبات، عمل به سیره و سنت انبیا و اولیا را از سوی ملت ایران و امید خود معرفی می‌کند که این نکته البته در نگاه نگارنده این سطور، ادامه همان «تحویل حال» و «تحول در ایمان» است. لیکن ایشان در ادامه همین فراز از سخن خود به این نکته محوری توجه می‌دهد که نیل به مقصود متعالی و مهمِ «تحول در ایمان»، تنها با ریاضت و مجاهدت و مبارزه با نفس حاصل می‌شود: «و عمده این است که هواهای نفس از بین برود. انسان در طول عمر مبتلای به این هوای نفس است که محتاج به ریاضت است. و من که گوینده ام موفق نشدم به این عمل. و من امیدوارم که ملت ایران و همه مسلمانان دنیا یک تحولی پیدا کنند در این سال نو که برای خدا کار کنند. برای سلطه خودشان نباشد. برای پیروزی خودشان نباشد. برای هواهای نفسانی نباشد. و خداوند ان شاء اللَه همه را توفیق بدهد که در راه خدای تبارک و تعالی مجاهدت کنند». (صحیفه امام، ج21، ص324)

4. همین فراز کوتاه، همه پیام خمینی کبیر به ملت بزرگ ایران است؛ در حالی که جناب ایشان به دلیل کهولت سن آخرین سال حیات خود را پشت سر می‌گذاشتند و به گونه‌ای در این سال، مهم‌ترین کارهای عمر خود را انجام می‌دادند. لیکن در این فراز از پیام نوروزی، به دور از هر گونه شعار، مردم و ملت ایران را به خودسازی و تزکیه نفس و مجاهده و ریاضت نفس دعوت می‌کنند.

نکته شایسته توجه این که امام، در این دعوت همگانی به مجاهده و ریاضت نفس، خود را چونان یکی از همین مردم معرفی می‌کند و فروتنانه از تجربه شخصی خود سخن می‌گوید: «من که گوینده‌ام موفق نشدم به این عمل.» گویی مربی‌ای راه‌پیموده و راه‌بلد، از سختی‌های راه سخن می‌گوید.

نکته مهم‌تر که نباید در این بین مغفول بماند این است که در اندیشه امام، راه اصلاح جامعه، اصلاح و تزکیه همه افراد جامعه است؛ لیکن هر فرد در جایگاه خود، مسئولیت اصلاح خود را بر عهده دارد؛ از رهبر که رأس هرم است تا افراد عادی و معمولی که در جامعه اسلامی زندگی می‌کنند، باید در این راه گام بردارند و به این ترتیب جامعه‌ای متخلق به سیره و سنت انبیا و اولیا تربیت می‌شود که با اتحاد و یکدلی با آرمان بلند پیروزی بر کفر جهانی نائل می‌شود.

انتهای پیام