اصلاحات ساختاری در بودجه شرکت‌های دولتی

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، دولت اعلام کرده بودجه سال آینده بدون کسری بودجه تدوین شده و این موضوع مسیری برای کاهش تورم است؛ از این‌رو افزایش حقوق پلکانی را اجرا کرده‌است. بر این اساس افرادی که حقوق پایین‌تری دارند نسبت به افرادی که حقوق بالاتر دریافت می‌کنند از افزایش حقوق بیشتری بهره‌مند خواهند شد. از سوی دیگر دولت در مورد بودجه شرکت‌های دولتی اعلام کرده تغییرات گسترده در نظر گرفته که بیشترین تغییر در بخش‌هایی بوده که فاقد شفافیت بودند. بودجه اکنون در کمیسیون تلفیق مجلس در حال چکش‌کاری است و ممکن است تغییراتی داشته باشد، اما در زمینه‌هایی که به آن‌ها اشاره شد تغییر زیادی حاصل نخواهد شد. در این باره با مژگان خانلو، رئیس امور پایش تعهدات دولت و تجهیز منابع سازمان برنامه‌وبودجه گفت‌وگویی انجام دادیم. آن‌طور که خانلو می‌گوید تمهیدات اندیشیده شده در ارتقای کیفیت بودجه‌ریزی و پیش‌بینی منابع پایدار برای پوشش هزینه‌ها و استقراض نکردن از بانک مرکزی در بودجه‌1401 به کنترل تورم و ثبات اقتصادی منجر خواهد شد. تقریبا همه کارشناسان بر این باورند بودجه شرکت‌های دولت یک تاریکخانه است. بودجه شرکت‌های دولتی در لایحه بودجه سال 1401 چه تغییراتی داشته و دارای چه ویژگی‌هایی است؟ اصلاح ساختار بودجه از سال گذشته از بخش بودجه شرکت‌های دولتی کلید خورد و در لایحه بودجه سال آینده نیز این اصلاحات عمق بیشتری پیدا کرد. این تغییرات شامل بودجه شرکت‌های دولتی زیرمجموعه وزارت نفت است. شرکت‌های دولتی تابعه وزارت نفت سهم بالایی در حجم بودجه شرکت‌های دولتی دارند، از این‌رو ضروری است ارقام واقعی آن‌ها در بودجه مربوط منعکس شود تا تصویری درست از حجم بودجه شرکت‌ها به‌دست بیاید. در این زمینه مثالی می‌زنم تا مخاطبان بهتر متوجه شوند. درآمد درج شده در بودجه شرکت ملی نفت ایران ناشی از انعکاس تمامی منابع حاصل از فروش نفت‌خام و میعانات گازی است و در حالی که 5/85‌درصد درآمد فروش نفت متعلق به شرکت ملی نفت نیست و بر اساس ماده 70 قانون اساسنامه شرکت ملی نفت ایران در دفاتر شرکت ثبت می‌شود. به منظور شفافیت بیشتر و واقعنمایی بودجه شرکت‌های تابعه وزارت نفت، کسورات قانونی آن‌ها در بودجه تفصیلی این شرکت‌ها به تفکیک سهم دولت، سهم صندوق توسعه ملی، سهم هدفمندی، سهم مناطق محروم و سایر سهم‌های قانونی از درآمد کل آن‌ها کسر شده تا رقم واقعی درآمد متعلق به این شرکت‌ها و متناسب با آن، رقم واقعی هزینه این شرکت‌ها در بودجه آن‌ها انعکاس یابد. به منظور شفافیت ارتباط مالی شرکت‌های تابعه وزارت نفت، برای اولین سال اعتبارات هزینه‌ای وزارت نفت از شرکت‌های تابعه جدا شده و در لایحه بودجه به‌عنوان دستگاه اجرایی اصلی درج شده است. در مورد ویژگی‌های بودجه 1401 سؤال کرده بودید که در این زمینه باید بگویم سرفصل‌های بودجه تفصیلی شرکت‌های دولتی با سرفصل‌های صورت مالی، اعمال نرخ پیش‌بینی‌شده تورم در هزینه‌های تمام‌شده تولید، اعمال نرخ پیش‌بینی‌شده تسعیر ارز در هزینه‌های تمام‌شده تولید، محاسبه هزینه‌های پرسنلی شرکت‌های دولتی براساس آمار مندرج در سامانه کارمند ایران، افزایش حقوق کارکنان شرکت‌های دولتی مطابق ضریب حقوق مندرج در ضوابط مالی تدوین لایحه بودجه سال 1401 کل کشور، کنترل سقف افزایش هزینه‌ها اعم از تولید، توزیع، اداری و پرسنلی و بازپرداخت‌های اجتناب‌ناپذیر اعم از بازپرداخت وام‌ها و تسهیلات، ارائه بودجه شرکت‌های دولتی به تفکیک گروه‌های مندرج در سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی و ارقام منظور شده مربوط به هدفمندی یارانه‌ها منطبق شده‌است. در راستای برنامه‌محوری تنظیم بودجه شرکت‌های دولتی، همسو با برنامه‌های اجرایی دستگاه اصلی، تعداد 75 عنوان برنامه و 596 فعالیت اجرایی برای شرکت‌های دولتی احصا و در پیوست شماره سه لایحه بودجه سال 1401 درج شده‌است.

گفته می‌شود اغلب شرکت‌های دولتی زیانده هستند. چرا پس از سال‌ها همچنان این شرکت‌ها از زیاندهی خارج نشده‌اند و در کدام بخش قرار دارند؟ اگر موافق هستید از همان بخش نفت پیش برویم و بعد به شرکت‌های بعدی برسیم. شرکت ملی گاز ایران دارای وظایف حاکمیتی و غیرتجاری است و قیمت و میزان کالای عرضه‌شده (گاز طبیعی) به ذی‌نفعان (مشترکین گاز طبیعی) به‌صورت یکطرفه و دستوری است. قیمت تمام‌شده گاز طبیعی در سال‌های اخیر به دلیل افزایش سطح عمومی قیمت‌ها افزایش شدیدی یافته، از این رو به منظور اداره مناسب‌تر شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ملی گاز ایران و جبران هزینه‌های آنها، نسبت به اصلاح ساختار بودجه‌نویسی خرید و فروش محصولات به روش حق‌العمل در بودجه شرکت‌های گاز استانی اقدام شده است. با توجه به تصویب‌نامه هیأت وزیران با موضوع اصلاح اساسنامه شرکت مدیریت منابع آب ایران، شرکت‌های آب منطقه‌ای سهامی آب و برق خوزستان و سهامی توسعه منابع آب و نیروی ایران که از وضعیت درآمدی مناسبی برخوردارند، موظفند معادل 5/1درصد درآمد‌های خود را به‌عنوان کمک به سایر شرکت‌هایی که درآمد آن‌ها تکافوی هزینه‌های جاری را نمی‌کند، پرداخت کنند. بر این اساس در سال1401 بودجه 11شرکت آب منطقه‌ای به صورت زیانده پیش‌بینی شده و بودجه 20شرکت دیگر آب منطقه‌ای به‌صورت سربه‌سر تنظیم شده است. در مجموع تعداد 24شرکت دولتی در فهرست شرکت‌های زیانده قرار دارند که 21شرکت اعتبار هزینه‌ای معادل430/69 میلیارد ریال از محل منابع عمومی دریافت می‌کنند. کمک‌زیان 11شرکت آب منطقه‌ای به میزان 1000میلیارد ریال است که نسبت به سال قبل 20درصد کاهش یافته است. برای چهار شرکت زیانده نیز اعتبار هزینه‌ای منظور نشده و شرکت از محل منابع داخلی خود زیان پیش‌بینی شده را تأمین خواهد کرد. از مجموع کل اعتبارات کمک‌زیان، به میزان837/48میلیارد ریال (70درصد) به سازمان صداوسیما، میزان 363/6 میلیارد ریال به سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای و میزان481/4میلیارد ریال (9 درصد) به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اختصاص دارد. عمده دلایل زیانده شدن عملیات شرکت‌های دولتی ارائه کالا و خدمات بر اساس قیمت‌گذاری دستوری و افزایش سنواتی مابه‌التفاوت قیمت تمام‌شده با قیمت تکلیفی فروش ناشی از تورم سالانه، افزایش قیمت تمام‌شده و هزینه‌های تولید ناشی از تغییرات نرخ تسعیر ارز و افزایش قیمت شاخص بهای تولیدکننده، فرسوده بودن ماشین‌آلات و تجهیزات شرکت‌ها و تکافو نداشتن منابع برای تعمیر و تجهیز و انجام سرمایه‌گذاری‌های جدید، تحقق نیافتن برخی منابع پیش‌بینی‌شده ناشی از فروش دارایی‌های مازاد و درآمد‌های عملیاتی شرکت و وام‌ها و تسهیلات پیش‌بینی شده، تسهیلات تکلیفی و تجدید ساختار‌های دستوری نظیر ادغام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری، پایبند نبودن دولت به تعهدات خود در قبال تکالیف تحمیل‌شده بر شرکت‌ها، محدودیت‌های ایجادشده به دلیل اعمال تحریم‌های بین‌المللی، بی‌انضباطی مالی و کنترل نشدن هزینه‌ها در برخی شرکت‌های دولتی و اجرا نکردن اصول حاکمیت شرکتی است.

از نظر بسیاری از کارشناسان، بودجه سال آینده بسیار حساس است و از آنجا که کشور در طول سال‌های گذشته تورم زیادی را تجربه کرده دیگر فرصتی برای آزمون و خطا نیست. از این رو می‌خواهیم در مورد نقاط قوت بودجه1401 در امور پایش تعهدات دولت و تجهیز منابع توضیح دهید؟ در این باره بخشی از پاسخ سوال شما را در سوالات بالاتر پاسخ داده‌ام. از شفافیت بودجه شرکت‌های دولتی از طریق انجام اصلاحات ساختاری، افزایش سرمایه بانک‌های دولتی به میزان 30هزار میلیارد تومان از محل واگذاری سهام گرفته تا کاهش حجم تسهیلات تکلیفی بانک‌ها در جهت افزایش توان تسهیلات‌دهی و تأمین منابع موردنیاز بخش‌های تولیدی ازجمله نقاط قوت بودجه سال آینده است. از سوی دیگر در بودجه1401 برای امور پایش تعهدات دولت و تجهیز منابع اولویت تعیین شده است. ماموریت اولویت‌دار این بخش بازپرداخت تعهدات دولت به سیستم بانکی و تأدیه بدهی دولت به سازمان تأمین اجتماعی است.

تفاوت‌های شاخص بودجه1401 با بودجه1400 در امور پایش تعهدات دولت و تجهیز منابع چیست؟ همان‌طور که پیشتر به آن اشاره کردم، اصلاحات ساختاری همچنان در بودجه مشاهده می‌شود که این اصلاح در بخش شرکت‌های دولتی بیشتر و پررنگ‌تر است. همچنین در بخش اصلاحات عناوین برنامه، فعالیت و کاهش تعداد شرکت‌های زیاند‌ه تغییرات گسترده‌ای اتفاق افتاده است. با توجه به ماهیت منابع واریزی به حساب سازمان هدفمندی یارانه‌ها و در اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها، ارقام درج شده در بخش درآمد‌ها و هزینه‌های سازمان هدفمندی یارانه‌ها، به بخش سایر دریافت‌ها و سایر پرداخت‌ها در بودجه آن سازمان انتقال یافته و بودجه هزینه‌ای سازمان هدفمندی یارانه‌ها همانند سایر شرکت‌ها کمک‌زیان‌بگیر تنظیم شده است. همچنین سرفصل‌های بودجه با سرفصل‌های صورت‌های مالی با هم منطبق شده‌اند. آیا منابع و مصارف امور پایش تعهدات دولت و تجهیز منابع در بودجه 1401 پایدار است؟ منابع عمومی بودجه از طریق افزایش مالیات پرداختی شرکت‌های دولتی از رقم 127/72میلیارد ریال در سال 1400 به رقم 092/116 میلیارد ریال در سال1401 افزایش یافته است. همچنین منابع عمومی بودجه از طریق افزایش سود سهام ابرازی شرکت‌های دولتی سود سهام شرکت نفت از رقم 611/151میلیارد ریال در سال1400 به رقم 847/248 میلیارد ریال در سال1401 رشد داشته است. دراینجا می‌خواهم به بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت در بودجه سال آینده اشاره کنم. بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت در لایحه بودجه سال آینده شامل درآمد‌ها و سایر منابع تأمین اعتبار و هزینه‌ها و سایر پرداخت‌ها، معادل 079/314/22 میلیارد ریال است، که نسبت به بودجه مصوب سال1400، حدود 42درصد رشد داشته است. در پیوست شماره3 لایحه بودجه1401 اطلاعات بودجه‌ای 377شرکت شامل 364شرکت دولتی، دو ردیف فرعی، 9بانک دولتی و دو مؤسسه انتفاعی وابسته به دولت درج شده است. ردیف‌های فرعی یادشده در اجرای تعهدات بند «ق» تبصره (2) قانون بودجه 1393 و ماده (12) قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور به ترتیب برای شرکت ملی نفت ایران و شرکت ملی گاز ایران منظور شده است. همچنین از تعداد 371 شرکت دولتی، بودجه 15شرکت در حال تصفیه و 31شرکت آب و فاضلاب استانی با حجم بودجه صفر منظور شده است. در لایحه بودجه1401 پرداخت شرکت‌های دولتی بابت مالیات علی‌الحساب شرکت‌های دولتی 092/116 میلیارد ریال، بابت مالیات عملکرد شرکت‌های دولتی 000/42 میلیارد ریال، بابت 50درصد سود ویژه 818/147میلیارد ریال و بابت سود سهام دولت که عمدتا توسط شرکت نفت پرداخت می‌شود 028/101 میلیارد ریال است که در مجموع با احتساب موارد یادشده و سود سهام معوقه شرکت‌های دولتی 043/13میلیارد ریال، نیم درصد درآمد مشمول مالیات بانک‌ها موضوع قانون تهیه مسکن برای اقشار کم‌درآمد (263 میلیارد ریال)، اصل وام‌های داخلی موضوع ماده32 قانون برنامه و بودجه (614/15) و 2درصد از یک‌دوازدهم هزینه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت سود ده (000/80 میلیارد ریال)، کل پرداختی‌های شرکت‌های دولتی به دولت بالغ بر 858/515 میلیارد ریال می‌شود. از طرفی شرکت‌های دولتی مبالغی را بابت کمک‌زیان و اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای از دولت دریافت می‌کنند. پیش‌بینی می‌شود مجموع دریافت‌های شرکت‌های دولتی از دولت در سال 1401 به دولت بالغ بر 290/412میلیارد ریال خواهد بود که معادل 295/70 میلیارد ریال نسبت به قانون بودجه 1400 افزایش یافته است، لذا در لایحه بودجه سال 1401 کل کشور تفاوت پرداخت‌ها و دریافت‌های دولت و شرکت‌های دولتی معادل 568/103میلیارد ریال است.

منبع: جام جم