«او فاطمه است»؛ نقطه عزیمت خوانندگان برای شناخت حضرت زهرا (س)

به گزارش مشرق، امام حسن عسکری به عمه خود، حکیمه خاتون، می‌فرمایند که آیه «انا انزلناه فی لیله القدر» را بر مولود آخرالزمان بخوانند؛ در تاویل این فرمایش، هانری کربن - فیلسوف و شیعه‌شناس فرانسوی - در کتاب «اسلام در سرزمین ایران» می‌نویسد که رمز شب قدر، حضرت فاطمه است و پگاهی که در انتهای شب قدر طالع می‌شود، ظهور منجی آخرالزمان است، این تاویل به همراه توصیف‌شدن حضرت فاطمه به عنوان سرور زنان عالم، بیانگر معنای ژرفی از یکی از ابعاد وجود ایشان است؛ به این معنی که حضرت فاطمه چهره برجسته حکمت‌شناسی و به‌مثابه الهه خرد تشیع است و می‌توان فاطمیت را همان حکیمیت ائمه اطهار قلمداد کرد.

برای مخاطبانی که شناختن دختر گرامی رسول خدا_ را به شکل تخصصی و در آثار مکتوب تخصصی دنبال نکرده‌اند، کمتر کتابی را می‌توان یافت که بعد حِکمی و چهره حکیمانه ایشان را آشکار کرده‌باشد؛ با وجود این، کتاب «او فاطمه است» توانسته‌است نقطه عزیمتی به ابعاد حکمی و معارف فاطمی برای این دسته از خوانندگان باشد. این کتاب در کنار پرداختن به زندگینامه، سیره و فضائل سرور زنان عالم، ابعاد حِکمی حضرت را با عنایت به دعاها و تعقیبات وارد شده از ایشان یادآور می‌شود و علاوه بر این، ابعاد حِکمی را با شیوه مبارزه سیاسی پیوند می‌دهد.

بخش دوم کتاب «او فاطمه است» با عنوان «حکمت و معارف فاطمه» شامل سه فصل است که منابع معارف، معارف نظری و معارف عملی حضرت را به اجمال توضیح می‌دهد. خواننده محترم با مطالعه این بخش، به تبیین برهان‌های عقلی اثبات وجود خداوند و انحای توحید (ذاتی، صفاتی، افعالی) در بیان حضرت توجه پیدا می‌کند، همچنین با دیدگاه‌های وجودشناسی و معناشناسی اسما و صفات خداوند در کلام حضرت آشنا می‌شود. نکته مهم این است که نویسنده کتاب، تمام این موارد را بر متون دعاها و تعقیبات وارد شده حضرت - که برای گوش و چشم مسلمانان آشنا است - بنا می‌کند. با توجه به این توضیحات، می‌توان کتاب «او فاطمه است» را مدخلی بر دعاشناسی و یادآوری اهمیت جمله‌های صادر شده از معصوم در قالب دعا، برای خوانندگان به شمار آورد؛ برای مثال: دعای حضرت فاطمه بعد از نماز عشا بیانگر شناخت فطری خداوند است، دعای روز جمعه و تعقیب نماز عصر ایشان بیانگر چگونگی رؤیت وجه‌الله است، برهان حدوث را از نیایش‌های پس از نمازهای عصر و مغرب حضرت می‌توان فهمید، برهان علیت در نیایش پس از نماز عشای حضرت زهرا بازتاب دارد. کتاب توانسته‌است به خوبی بازتاب وجه حِکمی در نیایش‌ها و تعقیبات نماز حضرت را آشکار کند و علاوه بر این در ارجاع‌های متعدد به خطبه فدکیه، رئوس این مطالب را در کنار هم یادآور شود. می‌توان با توجه به این بخش از محتوای کتاب، «او فاطمه است» را یکی از آثار تازه و خلاق در مواجهه با شناختن دختر گرامی رسول خدا قلمداد کرد. این کتاب نه تنها نقطه عزیمت مناسبی برای ورود به شناختن عمیق‌تر ویژگی‌های ایشان است، بلکه مدخل مناسبی برای ورود به کتاب گران‌سنگ «دانشنامه فاطمی»، برای کسانی است که قصد دارند موضوعات را تخصصی دنبال کنند.

«او فاطمه است» پیوند وجه حکیم بودن و مبارز سیاسی بودن حضرت را نشان می‌دهد و حضور ایشان در اجتماع را (به هنگام خطبه‌خواندن در مسجد پیامبر، سخن‌گفتن با مهاجمان به خانه‌اش، سخنگفتن در جمع زنان مهاجر و انصار) بررسی می‌کند. به هنگام حضور حضرت در اجتماع، معارف حقیقی و حکمت الهی از زبان حضرت جاری می‌شوند و به تکلم در می‌آیند و در ذیل همین حکمت است که دفاع از امام معصوم را برعهده گرفته‌است و بر حقانیت خلافت ایشان استدلال و خطابه می‌کند. پس حضرت زهرا نه‌تنها چهره برجسته حکمت‌شناسی تشیع است بلکه چهره برجسته امام‌شناسی و دفاع از حریم ولایت نیز هست.

بخش اول «او فاطمه است» دقایق ظریفی از کودکی حضرت زهرا را آشکار می‌کند و خواننده متوجه می‌شود که حضرت به چه دلایلی - از سوی پیامبر اعظم - در دوران خردسالی «ام ابیها» خطاب شدند؛ بنابراین کتاب وجه پیامبرشناسی (نبوت‌شناسی) صدیقه طاهره را نیز نمایان می‌کند. چهره‌های حکمت‌شناسی، توحیدشناسی، امام‌شناسی و پیامبرشناسی حضرت در این کتاب، در شکلی استدلالی با توجه به سیره و گفتار حضرت، آشکار می‌شود که این نکته، دلیل دیگری بر تازگی و خلاق‌بودن این اثر است؛ به این معنی که «او فاطمه است» کتابی نیست که به شکل روایی و تعبدیِ صرف بخواهد برخی از ویژگی‌های شخصیتِ همسر امیرالمومنین را یادآور شود، بلکه تلاش کرده‌است این ویژگی‌ها از کلام و سیره ایشان استخراج شوند و کار به عمل برآید.

گذشته از تمام ویژگی‌هایی که در بندهای قبلی به آن‌ها اشاره شد، کتاب مورد بحث، شخصیت حضرت زهرا را درون خانه نیز توصیف می‌کند و نشان می‌دهد یگانه گوهر بی‌همتای آفرینش و الهه خرد تشیع چگونه به کارهای منزل همت می‌گمارد و در کنار داشتن ژرفای بی‌مانند در حکمت الهی، در کار تدبیر خانه و تربیت فرزندان می‌کوشد. همه این ویژگی‌های فردی، اجتماعی، سیاسی، عبادی و حِکمی حضرت فاطمه زهرا از ایشان یک الگوی برای تمام ابنای بشر و حتی امامان معصوم ساخته‌است و خلاصه‌کردن حضرت در پشت پرده‌ای در اندرون خانه و تاکید بر همت ایشان در انجام‌دادن کارهای خانه، بدون التفات به سایر ابعاد وجودی و شخصیت ایشان، ستمی بزرگ در حق ایشان و در حق زنان مسلمان است.

خلاصه مطلب اینکه «او فاطمه است» نقطه عزیمت مناسبی برای خوانندگانی است که شناختن حضرت زهرا را به طور تخصصی دنبال نکرده‌اند و قصد دارند با مفاهیم بزرگی که درباره ایشان گفته شده‌است، آشنایی بیشتری پیدا کنند؛ همچنین این کتاب مدخل مناسبی برای خواندن کتاب گران‌سنگ «دانشنامه فاطمی» است و به همین دلیل اشتیاق خوانندگان خود برای شناختن بیشتر دختر گرامی پیامبر اعظم را بی‌پاسخ نمی‌گذارد. از سوی دیگر ویژگی‌های وجودی و شخصیتی حضرت، به شکل روایی و تعبدی صرف بازگو نمی‌شود، بلکه با ارجاع به سیره و سخنان ایشان، استدلال و استخراج می‌شوند؛ در نهایت کتاب «او فاطمه است» بر «الگو بودن»، «تراز سبک زندگی بودن» و «گوهر هستی بودن» حضرت فاطمه زهرا استدلال عقلانی می‌آورد و به هر روی سخنی بیشتر از این نمی‌توان گفت که «او فاطمه است».

*صادق عبدالهی ارجنکی