بار مشکلاتی که زنان سرپرست خانوار در ایران به دوش می‌کشند

به گزارش ایسنا، افزایش آمار زنان سرپرست خانوار و به تبع آن آسیب‌ها و مشکلات آن‌ها در سال‌های اخیر از مهم‌ترین تغییرات جامعه ایران در حوزه زنان و خانواده است. در سال 1365 نسبت خانواده‌هایی که زنان سرپرست آن‌ها بودند، به کل خانوارهای کشور 7.1 درصد بوده است. این آمار در سال 1375 به 8.4 رسید و براساس آخرین سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1395، این نسبت به 12.7 درصد رسیده است.

از دلایل افزایش زنان سرپرست خانوار می‌توان به افزایش تمایل به تشکیل خانواده‌های تک‌نفره، افزایش نرخ طلاق، ازدواج نکردن مجدد زنان بی‌همسر به دلیل طلاق یا فوت همسر، اعتیاد و مهاجرت سرپرست خانواده اشاره کرد. آمار زنان سرپرست خانوار، تا حدی با آمار آسیب‌های اجتماعی از قبیل نرخ طلاق، نرخ جرائم اجتماعی، تعداد زندانیان، اعتیاد و از هم‌گسیختگی خانواده وابسته است.

افزایش تعداد خانوارهای زن‌سرپرست را می‌توان مسئله‌ای اجتماعی تلقی کرد؛ زیرا سرپرستی خانواده مستلزم تامین منابع مالی و معنوی اعضای خانواده است. براساس تقسیم کار جنسیتی رایج، نقش سرپرستی به عهده مردان است و زنان از ابتدا برای ایفای این نقش آموزش داده نشده‌اند. بنابراین در شرایطی که تقسیم کار جنسیتی، به هر دلیلی کارایی خود را از دست دهد، زنان با موقعیت دشواری مواجه می‌شوند که سبب افزایش آسیب‌های اجتماعی، روان‌شناختی و جسمانی در آن‌ها می‌شود.

با توجه به آسیب‌پذیری زنان سرپرست خانوار و افزایش آمار آنان، پژوهشگران علوم اجتماعی از طریق فراتحلیل پژوهش‌های گذشته، به شناسایی شرایط تاثیرگذار بر وضعیت زندگی زنان سرپرست خانوار و راهکارهای همه‌جانبه برای کاهش آسیب‌پذیری و بهبود وضعیت زندگی این زنان پرداختند.

برای انجام این پژوهش؛ «شهره روشنی»؛ استادیار گروه مطالعات علوم اجتماعی و توسعه پژوهشکده زنان و «مریم تافته»؛ کارشناس ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه الزهرا به همراه همکارانشان، مشارکت داشتند.

در این مطالعه؛ تمامی پژوهش‌های مرتبط با زنان سرپرست خانوار در ایران در بازه زمانی 1385 تا 1398 مورد بررسی قرار گرفتند و در فرآیند بررسی ملاک‌های اعتبار علمی، 110 اثر پژوهشی برای فراتحلیل انتخاب شد. این پژوهش‌ها از نظر «روش‌شناسی و محتوایی» و «نتایج» بررسی شدند. در بخش فراتحلیل روش‌شناسی؛ روش، ماهیت، میدان مطالعه، موضوع، هدف و ملاحظات نظری پژوهش مورد بررسی قرار گرفت و در بخش فراتحلیل نتایج؛ شرایط موثر بر وضعیت زندگی زنان سرپرست خانوار تحلیل شد.

مشکلات زنان سرپرست خانوار در ایران و راهکارهای آن

فراتحلیل نتایج این مطالعات نشان می‌دهد؛ «نداشتن امنیت اقتصادی»، «وضعیت نامطلوب اشتغال»، «تحصیلات کم»، «فشار نقش‌های شغلی و خانوادگی»، «وضعیت نامطلوب سلامت جسمانی، سلامت روانی، امنیت و سلامت اجتماعی»، «وضعیت نامطلوب سلامت روانی فرزندان»، «طرد اجتماعی» و چالش‌های عملکردی سازمان‌های مسئول» از عوامل موثر بر کاهش مطلوبیت زندگی زنان سرپرست خانوار هستند.

بررسی‌های مطالعات انجام‌شده نشان داد که با توان‌افزایی در 9 محور اقتصادی، شغلی، جسمانی، روانی، فرهنگی، اجتماعی، حقوقی، فرزندان و سازمانی؛ مشکلات و آسیب‌های زنان سرپرست خانوار را کاهش داد و زندگی زنان سرپرست خانوار را بهبود بخشید.

همچنین از جمله راهکارهای توان‌افزایی اقتصادی این زنان؛ حمایت‌های مالی با اولویت زنان سالمند و کم‌توان، افزایش مستمری مشمولان، تاسیس صندوق حمایت از زنان سرپرست خانوار، اعطای تسهیلات مالی ویژه، حمایت‌های بیمه‌ای از آنها و اعطای تسهیلات در زمینه مسکن با شرایط ویژه است.

از دیگر راهکارها در زمینه توان‌افزایی شغلی زنان سرپرست خانوار می‌توان به ارتقای اطلاعات در زمینه اشتغال، آموزش‌های حرفه‌ای در زمینه، توسعه مشاغل خانگی درآمدزا، ایجاد شبکه تولید، بازاریابی و فروش محصولات آن‌ها، فراهم‌سازی زمینه کارآفرینی زنان سرپرست خانوار و... اشاره کرد.

همچنین افزایش آگاهی در زمینه بهداشت و سلامت جسمانی، تامین امنیت غذایی، ترغیب به فعالیت‌های ورزشی، ارائه تسهیلات بیمه درمانی، ارائه آموزش‌های روان‌شناختی و خدمات مشاوره‌ای و مددکاری؛ راهکارهای افزایش توانمندی جسمانی و روانی زنان سرپرست خانوار هستند.

در این مطالعات مطرح شده است که با راهکارهایی مثل ارتقای سطح تحصیلات زنان سرپرست خانوار، تقویت شبکه‌های حمایتی خانوادگی و محلی، افزایش سرمایه اجتماعی، افزایش آگاهی‌های حقوقی، اصلاح توسعه قوانین حمایتی و... می‌توان توانمندی‌های فرهنگی، اجتماعی و حقوقی زنان سرپرست خانوار را افزایش داد.

به علاوه توانمندسازی فرزندان این زنان از طریق ارتقای سلامت روانی آنها، ارائه خدمات مشاوره‌ای رایگان، ارائه تسهیلات حمایتی برای ادامه تحصیل و آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای به آن‌ها؛ می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار کمک کند.

در این مطالعه مطرح شد که می‌توان با راهکارهایی همچون ایجاد و به روزرسانی منظم بانک اطلاعاتی زنان سرپرست خانوار برای تدوین برنامه‌ها، در نظر گرفتن تفاوت‌های زنان سرپرست خانوار براساس شاخص‌های علت سرپرستی، سن، تحصیلات، پایگاه اقتصادی اجتماعی، قومیت، فرهنگ و منطقه جغرافیایی در برنامه ریزی‌ها، اصلاح شیوه شناسایی و بررسی شرایط مشمولان دریافت حمایت با رویکرد حفظ عزت و کرامت افراد و... می‌توان به بهبود کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار کمک کرد.

خلاءهای موجود در پژوهش‌های مرتبط با زنان سرپرست خانوار

فراتحلیل روش‌شناسی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که همه پژوهش‌ها در سطح استانی اجرا شده و میدان مطالعه آن‌ها سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی (ره) بوده است. بیشتر این مطالعات از پرسش‌نامه برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده کرده‌اند. یکی از خلاءهای این پژوهش‌ها استفاده کم از روش‌های کیفی و در نتیجه فقدان ارتباط همراه با مصاحبه و مشارکت با سوژه‌ها و فهم عمیق مسائل آنان بر مبنای درک تجربه زیسته این زنان است. همچنین انتخاب نهادها و سازمان‌های حامی زنان سرپرست خانوار به عنوان تنها میدان مطالعه در این پژوهش‌ها، بی‌توجهی به اقشار مختلف این زنان و در نتیجه نادیده گرفتن مسائل بخشی از این زنان است.

بیشتر این مطالعات بر بررسی وضعیت اجتماعی، وضعیت روان‌شناختی و کیفیت زندگی این زنان متمرکز بوده‌اند و هدف بیشتر آن‌ها سنجش اثربخشی متغیرهای مختلف (اغلب روان‌شناختی) بوده است. توجه نداشتن به چالش‌های حقوقی و قانونی یکی دیگر از خلاهای این مطالعات است. در صورتی که بررسی و رفع مسائل و موانع حقوقی نقش مهمی در بهبود زندگی زنان سرپرست خانوار دارد. در این مطالعات عوامل زمینه‌ساز سرپرست‌شدن زنان و به طور خاص عوامل نوظهور افزایش این زنان مثل تجرد قطعی، بررسی نشده است. همچنین در این مطالعات اثر رویکردهای سیاست‌گذاری نهادهای مرتبط در زمینه حمایت از زنان سرپرست خانوار، مورد بررسی قرار نگرفته است.

این مطالعه حاصل طرحی پژوهشی با عنوان: فراتحلیل پژوهش‌های حوزه زنان سرپرست خانوار طی 10 سال گذشته» است که در سال 1397 با حمایت مالی معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری انجام شده است.

یافته‌های این مطالعه پاییز سال جاری به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «شرایط تاثیرگذار بر وضعیت زندگی زنان سرپرست خانوار در ایران و راهکارهای کاهش آسیب‌ها» در فصل‌نامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، منتشر شده است.

انتهای پیام