بخش خصوصی ایران در آستانه "پرتاب 600 ماهواره به مدار لئو"/ لزوم قرار گرفتن سازمان فضایی زیرنظر مستقیم رئیس‌جمهور
مدیرعامل یک شرکت فضایی با تشریح ظرفیتهای بخش خصوصی کشور در حوزه فضایی از آمادگی برای "پرتاب 600 ماهواره به مدار لئو" که منجر به گشایش و ارزآوری غیرقابل باور برای ایران میشود، خبر داد و تاکید کرد: حضور در مدار "لئو" اهمیتش از انرژی هسته‌ای بالاتر است.
به گزارش خبرنگار علمی خبرگزاری تسنیم؛ شرکت "فناور گیتی اوج" یک شرکت بخش خصوصی در حوزه فضایی و ساخت ماهواره‌ها و پهپادها در کشورمان است. این شرکت با فناوری علمی، تولیدی، مونتاژ و بازرگانی در حوزه پهپاد، ماهواره و هواپیماها فعالیت می‌کند. راه‌اندازی خط تولید پهپادهای بومی سمپاش و نقشه‌برداری از جمله خدمات این شرکت فضایی است.
خدمات این شرکت در حوزه پهپاد شامل خدمات "فضایی و هوایی" است که در حوزه فضایی "ساخت ماهواره‌های فضایی برای دستیابی به منظومه ماهواره‌های فضایی جهت سنجش و مخابرات و ارائه خدمات" و در حوزه هوایی "راه‌اندازی خط هوایی در حوزه گردشگری، توریسم، سلامت‌محور و بازرگانی" است.
سال گذشته نخستین منظومه فضایی کشور با عنوان منظومه ماهواره سنجشی حاج قاسم سلیمانی و ماهواره فضایی "اروم ست" در ارومیه رونمایی شد؛ ماهواره "اروم ست" با محوریت شرکت گیتی اوج آذربایجان و همکاری 12 نفر به صورت مستقیم و 22 نفر به صورت غیرمستقیم طراحی شد تا نمونه پیش‌کیفی ساخته شده را روانه جامعه کند و اثبات فناوری ایرانی از جمله اهداف ساخت ماهواره "اروم ست" است.
"محمدحسین ذوالفقار" مدیرعامل شرکت فناور گیتی اوج و سازنده این ماهواره با اشاره به اهمیت این طرح گفت: اثبات فناوری، ورود مقتدرانه بخش خصوصی به صنعت فضایی و ساخت ماهواره‌های فضایی با ماموریت سنجشی از اجمله اهداف ما برای این طرح است.
وی می‌گوید: در این ماهواره، رزولوشن تصویر زیر 10 متر است و دوربین می‌تواند با فعل و انفعالات نرم‌افزاری، رزولوشن زیر چهار متر ایجاد کند. مهم‌ترین هدف این طرح شکل‌گیری منظومه فضایی متشکل از سه تا پنج ماهواره با ماموریت کنترل ترافیک دریایی و سنجشی است؛ این پروژه زمینه‌ساز شکل‌گیری یک منظومه 300 فروندی خواهد بود که انقلاب بزرگی را در عرصه شکل‌گیری اینترنت و ورود به بعد چهارم تکنولوژی را رقم خواهد زد.
ذوالفقار از ساختارهای غلط سازمان‌ها و ارگان‌های فضایی در ایران می‌گوید و معتقد است که سازمان فضایی ایران دیگر کارایی ندارد و باید ذیل نظر ریاست جمهوری قرار بگیرد؛ به همین بهانه به سراغ "محمدحسین ذوالفقار" مدیرعامل شرکت فناور "گیتی اوج آذربایجان" رفته و با وی به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم که مشروح این مصاحبه را از نظر می‌گذارنید:
تسنیم: وضعیت بخش خصوصی کشور در حوزه فضایی چگونه است و آیا دولت در این زمینه حمایت‌های لازم را انجام می‌دهد؟
در حوزه هوا فضا، دولت باید از بخش خصوصی حمایت کند چرا که طرح‌های فضایی در دل دولت به نتیجه نخواهد رسید! در رسیدن به "منظومه فضایی" به دلیل اینکه توجیه اقتصادی دارد باید از سرمایه بخش خصوصی استفاده کنیم اما وقتی هنوز به تثبیت فناوری نرسیدیم قطعا بخش خصوصی سرمایه‌گذاری نخواهد کرد.
امروز هنوز ماهواره موفقی در مدار به جز ماهواره "نور" نداریم! ماهواره امید نیز موفقیتش موقتی و به اندازه 2 ماه بود و یک ماهواره زیرمداری و در ارتفاع 250 کیلومتری بوده است که موفقیت آن چندان مهم نیست! در واقع مدار مورد علاقه و با ارزش برای ما، مدار 500 کیلومتری است که با ماهواره‌برهای فعلی این امر امکان‌پذیر نیست چرا که اینها فقط یک ماهواره را حمل می‌کنند و ما باید ماهواره‌بری داشته باشیم که 50 تا 60 ماهواره را با هم به فضا پرتاب کند.
هزینه ساخت و پرتاب ماهواره بسیار سنگین است؛ ما با پرتابگر چینی مذاکره کردیم که اگر همراه 36 ماهواره‌ای که ارسال می‌کند، ماهواره‌های ما را نیز ارسال کند، هزینه ارسال هر ماهواره 150 هزار دلار خواهد شد که با خود ماهواره از طراحی تا ساخت 650 هزار دلار میشود و در واقع هر ماهواره از طراحی و ساخت تا پرتاب به فضا بین 650 تا 750 هزار دلار هزینه دارد در حالی که قیمت هر ماهواره در مدار نزدیک به 5 میلیون دلار است! کدام صنعتی این سود را دارد؟
تسنیم: چه زمانی قادر به فروش ماهواره‌های خود خواهیم بود؟
ماهواره را هم قبل و هم بعد از پرتاب می‌توانیم بفروشیم، به عنوان نمونه شرکت "ترک‌ست" اعلام کرده است که ماهواره ما را بعد از پرتاب 4 میلیون دلار خریداری می‌کند.
تسنیم: هدف‌گذاری نهایی شما در حوزه فضایی چیست؟
هدف‌گذاری ما رسیدن به منظومه است و این بازار در داخل کشور تازه شروع شده است. بزرگترین طرح ما این است که منظومه مخابراتی را در کشور با مشارکت بخش خصوصی و پشتیبانی بسیج علمی کشور بسازیم. طبق برآورد اولیه ما در مرحله اول نزدیک به 600 ماهواره را می‌توانیم در مدار قرار دهیم! که برای این منظومه 2 "بیزینس‌پلن" داریم که یکی از آنها این است که از یک اعتبار محدود شروع کنیم و به پروژه تزریق کنیم تا به منظومه مخابراتی برسیم که 10 سال این اتفاق طول می‌کشد و خیلی هم بد نیست که 10 سال بعد به منظومه برسیم چرا که خیلی هم از دنیا عقب نیستیم.
ایران در تکنولوژی ماهواره‌های "لئو" هم‌سطح دنیا است اما در بهره‌برداری از این تکنولوژی عقب هستیم و امروز برای ما فرصت طلایی است؛ "ایلان ماسک" رئیس شرکت "اسپیس‌ایکس" گفته است که اینترنت ماهواره‌ای را برای کشورهای مختلف از جمله ایران به صورت رایگان راه‌اندازی خواهم کرد و اگر این اتفاق بیافتد دیگر انگیزه‌ای برای ایجاد این زیرساخت نخواهیم داشت. این زیرساخت منظومه به عنوان زیرساخت پایه‌ای بعد چهارم انقلاب تکنولوژی دنیا است.
به عنوان مثال در "تاکسی‌های اینترنتی" زمانی که موقعیت خود را ارسال می‌کنید اگر فاصله ماهواره‌ها با یکدیگر زیاد باشد موقعیت به صورت دقیق ارسال نخواهد شد. اینجا اگر ماهواره‌ها به صورت منظومه بودند با دقت بالا و به صورت میلیمتری موقعیت ارسال میشود اما اگر ما دارای منظومه باشیم در هر نقطه‌ای اینترنت خواهیم داشت. برد BTSها 1500 متر است و هر دکل BTS نیز 1 میلیارد تومان هزینه دارد که ماهانه نیز نزدیک به 30 میلیون تومان هزینه اجاره آن خواهد بود. در واقع ما با 4 یا 5 ماهواره در فضا کل اینترنت ایران را پوشش خواهیم داد و شعاع پوشش نیز 2 هزار کیلومتر خواهد بود.
تسنیم: تعداد دکل‌های BTS در کشور چه مقدار است و چقدر نواحی کشور پوشش‌دهی می‌کند؟
ما امروز نزدیک به 70 تا 80 هزار دکل BTS در ایران داریم که این تعداد از دکل‌ها فقط 20 درصد ایران را پوشش داده است! که داخل شهر‌ها نیز بسیاری از نقاط پوشش داده نمی‌شود در حالی که دارای یک زیرساخت 10 میلیارد دلاری هستیم. امروز کل منظومه 600 میلیون دلار نیز هزینه نخواهد داشت در حالی که نه تنها ایران بلکه کشورهای همسایه ایران را نیز پوشش خواهد داد و می‌توانیم خدمات فضایی خود را به آنها نیز بفروشیم.
یکی از کاربردهای بسیار مهم منظومه، "سامانه‌های خودران" است که بسیار مهم است. تنها چیزی که در این حوزه احتیاج است، سامانه‌های تبدیلگر الکترونیک به الکترومغناطیس است که شارژهای خودروها را انجام می‌دهد چراکه شما در هر نقطه‌ای که اینترنت نیز داشته باشید الکترومغناطیس نیز باید داشته باشید.
امروز بعد چهارم تکنولوژی، "هوش مصنوعی" است که فناوری هوش مصنوعی تا امروز نزدیک به 60 تا 70 درصد به صورت آفلاین بوده است و از امروز به بعد آنلاین میشود. یک نکته مهم این است که "منظومه" اگر مورد تحریم واقع شود ما 10 قرن از دنیا عقب خواهیم افتاد چراکه هنوز با بنزین در خیابان‌ها رفت‌و آمد می‌کنیم (در موضوع خودران‌ها) و در واقع مستعمره خواهیم شد.
تسنیم: انگیزه تعدادی از شرکت‌های خصوصی دنیا برای ارائه اینترنت رایگان به بعضی کشورها از جمله ایران چیست؟
انگیزه این شرکت‌های فضایی از ارائه اینترنت ماهواره‌ای رایگان به ایران، این است که ما به سمت ساخت منظومه نرویم! امروز در بحث تاکسی‌های هوایی که در حال شکل‌گیری در دنیا است دیگر GPS پاسخگو نیست و باید منظومه شکل بگیرد تا سامانه‌ها کاملا خودران باشند.
به عنوان مثال در کشور آمریکا موضوع "خودران‌ها" در بخش خصوصی این کشور شکل گرفته است و علت آن این است که متوجه شدند که این طرح در بدنه دولت جواب نخواهد داد و توجیه اقتصادی را برای بخش خصوصی تعریف کردند تا این بخش با کمترین بروکراسی اداری کار را پیش ببرد که تحقیقات آن در ناسا انجام شد و تثبیت فناوری و توسعه تکنولوژی را در بخش خصوصی انجام دادند.
امروز در کشوری مثل ترکیه به راحتی امکان ایجاد منظومه وجود دارد چرا که دولت این کشور از این موضوع حمایت کامل کرده و تمام پول و بودجه آن را می‌پردازد! دولت باید در مرحله تثبیت فناوری، پول و اعتبار بلاعوض بدهد و این وظیفه دولت‌ها است چراکه این فناوری "های‌تک" است.
تسنیم: وضعیت ساختارهای دولتی کشور در حوزه فضایی چگونه است؟
یک سوال اساسی از مقامات مربوطه این است که چرا بخش خصوصی در شورای عالی فضایی هیچ نماینده‌ای ندارد؟ دولت‌ها امروز قادر به ایجاد منظومه نیستند و این را دنیا پذیرفته است. اگر دولت جدید برنامه فضایی دارد، بخش خصوصی آن کجاست؟ با یکی از مقامات دولتی درباره تخصیص اعتبار به بخش خصوصی صحبت کردم که در کمال تعجب گفت "دولت در پول یارانه مانده است! آنوقت توقع داری در ماهواره خرج کند!"
اگر ما خودمان را به عنوان قدرت فضایی در دنیا مطرح می‌کنیم باید زیرساخت‌های آن را در کشور ایجاد کنیم. اگر دولت به صورت انحصاری در این موضوع ورود کند، به 10 ماهواره در منظومه نرسیده، "برجام فضایی" شروع خواهد شد و دولت متوقف خواهد شد در حالی که بخش خصوصی اینطور نخواهد بود. زمانی که ایرلاین‌ها تحریم شدند هواپیمایی آتا، تابان، و زاگرس هر روز 10 تا ایرباس می‌آوردند. در واقع بخش خصوصی به راحتی ایرباس‌ها را به ایران آورده و کل شبکه را پوشش دادند، چرا تحریم‌ها در آنجا اثرگذار نبود؟
در کل دنیا یک شتاب‌دهی در فناوری‌های "های‌تک" داریم که دولت در فاز اول از آنها پشتیبانی می‌کند و به نسبت پیشرفت پروژه آنها، پول و اعتبار می‌دهد و بعد از RUN شدن و اجرای پروژه، محصول آنها را به صورت تضمینی خریداری می‌کند. به عنوان نمونه ماهواره را به صورت تضمینی می‌خرد و بعد از پولدار شدن آنها، مردم سرمایه‌گذاری خواهند کرد و حتی می‌توان "بورس فضایی" را تشکیل داد. در فضا، این گزاره اقتصادی معروف است که یک دلار نزدیک به 30 دلار فضایی است و هیچ صنعتی اینطور نیست.
اگر یک صدم بودجه سازمان فضایی به بخش خصوصی تزریق می‌شد تا الان حداقل 2 ماهواره بنده به فضا پرتاب شده بود. ما در پارک علم و فناوری مستقر هستیم و تنها حمایت پارک از ما مکان فیزیکی است و در واقع حمایت آنها از ما صفر است!
تسنیم: نقش سازمان فضایی در پیشبرد اهداف فضایی کشور چقدر است؟
البته بنده معتقدم سازمان فضایی باید زیرمجموعه ریاست جمهوری قرار بگیرد. مجموعه فضایی در مجوزهای رگولاتوری اگر تحت نظارت ریاست جمهوری باشد زمینه تشکیل یک ساختار جدید با محوریت بخش خصوصی شکل می‌گیرد، مثل معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که برای این کارها در دل آن صندوق تشکیل شده است. در ایران یک سازمان فضایی و یک پژوهشگاه فضایی را به صورت مجزا و جداگانه داریم که پژوهشگاه فضایی ساز خودش را زده و سازمان نیز حرف خودش را می‌زند.
ارتقای جایگاه سازمان فضایی کشور یکی از مسائل مهم است که باید زیرنظر ریاست جمهوری قرار بگیرد به این دلیل که در تمام دنیا سازمان‌های فضایی یک ارگان فرابخشی هستند چون هم اقتدارآفرین و هم صنعت "های‌تک" پول‌ساز هستند. چون سازمان‌های فضایی یک ارگان فرابخشی هستند دیگر نمی‌توانند ذیل ارگان وزارتخانه‌ها قرار بگیرند لذا شکل‌گیری سازمان فضایی زیر نظر رئیس‌جمهور یک ضرورت ملی است.
پژوهشگاه فضایی نیز با ماموریت رله‌کردن پروژه‌های تحقیقاتی و تثبیت فناوری باید به کار خود ادامه دهد یعنی پژوهشگاه فضایی باید حوزه تثبیت فناوری را در تعامل با بخش خصوصی تسریع کند نه اینکه خودش پروژه را انجام بدهد چون مجری‌گری پژوهشگاه فضایی، نقش بخش خصوصی را کم‌رنگ می‌کند و کم‌رنگ شدن بخش خصوصی، سرعت پروژه را کاهش می‌دهد از سویی نگاه در پژوهشگاه، کارمندی است و اصلا برایشان مهم نیست که پروژه پیش خواهد رفت یا خیر!
در کنار همه اینها، سازمان فضایی نقش رگولاتوری را برعهده دارد و با شرایط سهل و آسان، قانون‌گذاری می‌کند. این رگولاتوری، بسیار سختگیرانه و متناسب با واقعیت‌ها نیست. در موضوعات فضایی، حجم سرمایه گذاشتند و نقش تکنولوژی را کم‌رنگ کردند. برای تشکیل هر کنسرسیوم باید منافع مشترک شرکت‌های موجود از "قطعه‌ساز" تا "سیستم‌کار" یعنی جمع‌شدن ماهواره و پرتاب آن را نیز در نظر بگیرد که در قانون فعلی به صورت منظم این موضوعات دیده نشده است.
شرایط طوری سختگیرانه شده است که هر کسی توان ورود به این حوزه را نداشته باشد و هر کسی نیز که قصد ورود به حوزه فضایی دارد فقط توان ورود به زیرمجموعه خود آنها را داشته باشد که این با قانون تسهیل‌گیری مجوزهای مجلس مغایرت دارد.
آیا امکان موفقیت در کنسرسیوم‌های شبه‌دولتی وجود دارد؟ قطعا جواب منفی است چراکه ساختار همان ساختار دولتی است و شرکت‌های خصوصی در واقع پیمانکار خواهند بود. امروز ما به عنوان یک شرکت خصوصی هیچ برنامه‌ای برای داخل کشور نداریم و تمام برنامه‌های ما برای خارج از کشور تعریف شده است.
مجلس با ایجاد کنسرسیوم مخالفت است و در جلسه‌ای که با کمیسیون صنایع و معادن داشتیم، آنها اعتقاد دارند که این موضوعات باید در بخش خصوصی ایجاد شود و از ما برای این موضوع طرح خواستند. آنها قصد داشتند تا با یک پول جزئی چند ماهواره ساخته و تعدادی پرتاب داشته باشند و مابقی را از صندوق توسعه ملی دریافت کنند!
موضوع فضایی در ایران یتیم است و ما به رسانه‌ها پناه آورده‌ایم و در واقع امروز در کشور و در بخش خصوصی فضایی نداریم. راه‌حل این است که کنسرسیوم را غیردولتی کنیم و با همین تعداد شرکت‌های خصوصی فضایی اندک در ایران این کنسرسیوم را راه‌اندازی کنیم.
دومین چالش ما ضرورت شکل‌گیری منظومه فضایی سنجشی و مخابراتی برای آینده توسعه کشور است. بحث اینکه دنیای آینده، دنیای سامانه‌های "هوش مصنوعی و خودران‌ها" است و اگر این زیرساخت‌ها را نداشته باشیم در آینده بسیار عقب خواهیم افتاد و این با آرمان‌های نظام فاصله زیادی خواهد داشت چراکه برنامه‌ریزی ما این است که قدرت اول منطقه‌ای باشیم و در دنیا حرفی برای گفتن داشته باشیم.
"ایلان‌ماسک" و شرکت "اسپیس‌ایکس" با ماهواره‌های 300 تا 400 کیلوگرمی شروع کرده و امروز به ماهواره‌های مکعبی یا "کیوب‌ست" رسیده است. ما اگر امروز از "کیوب‌ست" شروع کنیم بسیار جلو خواهیم بود، مثل مقایسه پهپاد و هواپیماست یعنی یک زمانی باید هواپیما را می‌ساختیم و بعد به سراغ پهپاد می‌رفتیم اما امروز تکنولوژی پهپاد را داریم و بعد از تثبیت فناوری، می‌توان به سراغ هواپیماها رفت.
امروز نقطه‌های مداری ژئو را بسته‌اند اما در مدار "لئو" محدودیتی نداریم؛ به نظر بنده، حضور و دست یابی به مدار لئو، اهمیتش از انرژی هسته‌ای بسیار بالاتر است!
