برنده فاز اول جنگ انرژی اروپا
از زمان آغاز آنچه مسکو عملیات ویژه نظامی در اوکراین می‌خواند، بازار انرژی جهان تحت ریسک‌های ژئوپلیتیک، افزایش تقاضا و محدودیت عرضه و احتمالا از همه آنها مهم‌تر، تحریم‌های شدیدی که کشورهای غربی علیه روسیه اعمال کرده‌اند، در وضعیتی بحرانی قرار گرفته و اقتصادهای سراسر جهان، بالاخص خود اقتصادهای غربی را با بحران تورم و قیمت‌های بی‌سابقه انرژی روبه‌رو کرده است.
در این میان به نظر می‌رسد تحریم‌های غرب علیه روسیه دست‌کم در کوتاه‌مدت و تاکنون نتوانسته‌اند آسیب چندان جدی که مورد انتظار بود به اقتصاد و منابع درآمدی روسیه وارد کنند. در عوض، برخلاف تصور بسیاری تقریبا هیچ کشوری در آسیا، آفریقا، خاورمیانه و آمریکای لاتین به تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه روسیه نپیوسته و حتی برخی از قدرتمندترین کشورهای خارج از ناتو و اروپا، تحریم‌ها علیه روسیه به‌خصوص در بخش انرژی را فرصتی برای خود پنداشته‌اند و در حال افزایش چشمگیر خرید انرژی از مسکو هستند. در این میان چینی‌ها دست به رکوردشکنی زده‌اند و با خرید حدود 2 میلیون بشکه نفت در روز از روسیه، این کشور را به بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت خود در جهان تبدیل کرده‌اند. همچنین سایر کشورهای آسیایی مانند هند و امارات نیز افزایش قابل‌توجهی در خرید محموله‌های انرژی از روسیه داشته‌اند.
آسیا جای خالی اروپا را پر کرد
الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر و وزیر انرژی سابق روسیه، در مجمع اقتصادی بین‌المللی سنت‌پترزبورگ، با اشاره به رشد تقاضا اعلام کرد که صادرات نفت روسیه 12درصد در سال 2022 افزایش یافته است. به این امر رکوردشکنی هند در خرید نفت از روسیه را نیز باید افزود که بخش بزرگی از تقاضای ازدست‌رفته اروپایی‌ها تاکنون را پوشش داده است. اما مهم‌ترین بازیگر در این میان چین است، ابرقدرت نوظهور جهان که به نظر می‌رسد با برنامه و اقدام روسیه همدلی دارد و شی جینگ پنگ از این فرصت استفاده کرده تا به مسکو نشان دهد متحد قابل‌اتکایی برای روزهای سخت است. به گزارش گاردین، واردات نفت خام چین از روسیه نسبت به سال گذشته 55درصد افزایش یافته است و در ماه مه رکورد جدیدی را ثبت کرده است. حالا روسیه در بحبوحه تحریم‌های غربی با افزایش قابل‌توجه صادرات نفت به چین، جای عربستان سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت پکن را گرفت.
براساس داده‌های اداره کل گمرک چین، واردات نفت از روسیه از طریق خط لوله سیبری پاسیفیک و محموله‌های دریایی مجموعا به حدود 2میلیون بشکه در روز رسیده است. این رقم نسبت به 59/ 1میلیون بشکه در روز ماه آوریل حدود یک‌چهارم افزایش یافته است. با این اقدام پکن که در نتیجه تخفیف‌های خوب روسیه و حمایت استراتژیک چین از روسیه است، این کشور پس از 19 ماه دوباره تبدیل به بزرگ‌ترین واردکننده نفت روسیه شد. در واقع، کرملین در ماه مه حدود 20میلیارد دلار نفت فروخته است که 5/ 7میلیارد دلار آن از مشتریان چینی می‌آید. به گزارش اویل پرایس، همزمان مدیرعامل شرکت گازپروم نفت نیز اعلام کرده است که آسیا در حال حاضر نیمی از نفت صادراتی روسیه را خریداری می‌کند. برای مثال، هند با خرید 18درصد از نفت صادراتی روس‌ها یه یک واردکننده مهم نفت خام روسیه تبدیل شده است و مهم‌تر از آن، مانع ایجاد تغییر جدی در حجم صادرات خالص نفت این کشور شده است. همچنین امارات متحده عربی که روابط حسنه‌ای با مسکو دارد، از زمان آغاز جنگ اوکراین خرید نفت خام و بیش‌تر از آن، محصولات پالایشی روسی مانند نفت کوره را به شکل قابل‌توجهی افزایش داده است.
بازی اروپایی‌ها در زمین روسیه
به گزارش نیویورک‌تایمز، همچنین داده‌های مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک که در هلسینکی فنلاند مستقر است، نشان می‌دهد که روس‌ها تنها در 100 روز نخست جنگ اوکراین حدود 97میلیارد دلار نفت، گاز و زغال سنگ فروخته‌اند که بخش عمده آن نیز مربوط به درآمدهای نفتی است. نکته جالب‌تر اما در اثر کلی تحریم‌ها و استراتژی روسیه برای مقابله با آنهاست؛ جایی که به نظر می‌رسد روس‌ها از مدت‌ها پیش از آغاز جنگ در اوکراین مشغول بررسی و چاره‌یابی برای آن بوده‌اند. مانند اقدامی که برای بازگرداندن ارزش روبل و متصل کردن آن به طلا انجام دادند و روبل پس از سقوط شدید ارزش در روزهای نخست تحریم‌ها، توانست روند را معکوس کند و گزارش‌ها در ابتدای ماه ژوئن نشان داد که این ارز با وجود تحریم‌ها، بهترین عملکرد در میان تمامی ارزهای دیگر در سال 2022 را ثبت کرده است.
اتکای اروپا به انرژی روسیه و به طور مشخص گاز آن به قدری بالاست که اروپایی‌ها مجبورند در زمین روسیه بازی کنند. روس‌ها برای تقویت ارزش روبل و شکستن تابوی تجارت با دلار و یورو، به کشورهای غیردوست در اروپا و غرب که تحریم‌هایی علیه این کشور اعمال کرده‌اند، اعلام کردند که باید از این پس پرداخت‌های خود را با روبل و از طریق بانک بزرگ و تحریم‌نشده گازپروم انجام دهند. نتیجه این امر به جایی رسیده که الکساندر نواک در مجمع اقتصادی بین‌المللی سن‌پترزبورگ از پرداخت‌های روبلی برای 90 تا 95درصد گاز صادراتی به اروپا خبر داد. همچنین روسیه در این مدت صادرات گاز به لهستان، بلغارستان و هلند را به طور کامل قطع کرده است. در روزهای اخیر نیز تحویل گاز به آلمان و ایتالیا را کاهش داده و فرانسه نیز مدعی است که در یک ماه اخیر گازی از روسیه دریافت نکرده که به دلیل کاهش عرضه از سوی گازپروم است. نتیجه تحریم‌ها علیه روسیه منجر به تجدیدنظر در تصمیمات پوتین نشده و کوچک‌ترین تاثیری بر سرنوشت جنگ در اوکراین نیز نگذاشته است. اما جنگ نیابتی ناتو به رهبری آمریکا در اوکراین با روسیه و تحریم‌های ناشی از این جنگ، بیشترین زیان را به اقتصادهای اروپایی و ایالات متحده زده و کشورهای فقیر را نیز با چالش‌های بی‌شماری مواجه کرده است.
صنایع و جوامع اروپایی‌ها و مخصوصا آلمان علاوه‌بر از دست رفتن مزیت رقابتی که ناشی از منابع ارزان گاز روسیه بود، با بحران تورم شدید، افزایش قیمت شدید و رکوردشکنی‌های بی‌سابقه حامل‌های انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که به نارضایتی‌های عمومی دامن زده است. این در حالی است که اقتصاد روسیه کماکان به شکل محتاطانه‌ای در اکثر بخش‌های خود تا حدود زیادی بدون مشکل عمل می‌کند و با وجود تحریم‌ها هیچ‌گونه فشاری به جامعه این کشور وارد نشده است. علاوه‌بر همه اینها، درآمدهای روسیه از سوخت‌های فسیلی و منابع انرژی نیز از زمان اعمال این تحریم‌ها به شدت افزایش یافته است. به ادعای نیویورک‌تایمز به نظر می‌رسد اروپایی‌ها حتی در از بین بردن بخشی از سهم روسیه در بازار جهانی برای مدت طولانی ناکام مانده‌اند و آسیایی‌ها جای آنها را پر کرده‌اند که می‌توان به عنوان یک بازی دو سر باخت برای اروپا از آن یاد کرد.
در واقع، این خود اروپایی‌ها هستند که بیش از هر کس دیگری در حال پر کردن خزانه روسیه هستند. مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک می‌گوید که 6 کشور اروپایی فرانسه، آلمان، هلند، ایتالیا، لهستان و بلژیک، بزرگ‌ترین خریداران اروپایی سوخت فسیلی روسیه در فاصله ماه‌های مارس تا مه بوده‌اند. این گزارش می‌گوید که این 6 کشور در مجموع 40میلیارد دلار از درآمد حدوداً 97میلیارد دلاری روسیه از فروش انرژی را با خرید انرژی تامین کرده‌اند. حالا بسیاری در غرب نیز با وجود فضای به‌شدت قطبی‌شده و تا حد بسیار زیادی روس‌ستیزانه، به ناکارآمدی تحریم‌ها دست‌کم در برهه کنونی اشاره کرده‌اند و رهبران کشورهای خود را به دلیل عدم توان و اراده برای کنترل بحران‌های پرشمار موجود سرزنش می‌کنند. این در حالی است که ولادیمیر پوتین، در سخنرانی چند روز پیش خود گفت که بلیتس‌کریگ (اصطلاحی نظامی در زبان آلمانی به معنای تهاجم رعدآسا که تاکتیک آلمان نازی برای تهاجم به کشورهایی مانند فرانسه، هلند و اتحاد جماهیر شوروی بود) تحریم‌های غرب شکست خورده و حالا خود این کشورها هستند که با تورم و بحران اقتصادی روبه‌رو شده‌اند.