بلعیده شدن نمادهای فرهنگی شهر توسط غول اجاره‌بها

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در آخرین ماه از فصل بهار سال 1402، خبر تعطیلی یک کتابفروشی دیگر باز هم علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی را شوکه کرد. مهدی عمرانلو مدیر کتابفروشی آوند در بلوار کاوه تهران اعلام کرده است که به دلیل دو برابر شدن اجاره بهای ملک، کتابفروشی آوند تعطیل خواهد شد. کتابفروشی آوند سومین کتابفروشی است که در سال جاری اعلام تعطیلی در تهران کرده است، پیش از آن نیز کتابفروشی شهر کتاب بهشتی و کتابستان در خیابان انقلاب از تعطیلی خود خبر داده بودند.

اساسا در 5 سال اخیر آمار تعطیلی کتابفروشی‌ها به ویژه در تهران سرعت و شتاب قابل توجهی گرفته و در این میان کتابفروشی‌های قدیمی با سابقه بعضاً 50 ساله تا کتابفروشی‌هایی با سابقه دو سال دیده می‌شدند.

شتاب گرفتن تعطیلی کتابفروشی‌ها در تهران در حالی است که آمار کتابفروشی‌های فعال در سطح کشور آماری نگران‌کننده است، نگران‌کننده از این جهت که برای جمعیت 85 میلیون نفری با بیش از 11 هزار پروانه نشر، تنها 3 هزار کتابفروشی دایر است که از این میان نیز بخش عمده‌ای با مجوز کتابفروشی عمدتاً لوازم التحریر و اکسسوری - لوازم جانبی - می‌فروشند.

از سوی دیگر طبق آماری که توسط خانه کتاب منتشر شده است، تا سال 97 در کل کشور حدود هشت هزار کتاب‌فروشی داشتیم که حدود 1500 کتابفروشی در استان تهران مستقر بودند. بنابراین تا همین چند سال پیش یعنی در میانه دهه 90 آمار کتابفروشی‌های فعال حدود دوبرابر رقم فعلی بود و کتابفروشی‌های تازه‌نفس رو به رشد بودند، اما در پی سیاست‌های نادرست دولت و افزایش قیمت کاغذ، کتاب رفته رفته از سبد خانوار حذف شد. تا جایی که حالا تعداد کتابفروشی‌های تهران به زحمت به شمار 600 می‌رسد.

این تعطیلی‌ها در حالی اتفاق افتاده است که دغدغه اصلی نشر در سال‌های اخیر کمبود ویترین کتاب بوده و به گفته معاون فرهنگی وزارت ارشاد همچنان نیمی از جمعیت ایران یعنی حدود 40 میلیون نفر دسترسی به کتابفروشی ندارند.

قطعاً در تعطیلی کتابفروشی‌ها دلایل بسیاری دخیل بوده‌اند، اما بررسی موردی این تعطیلی‌ها نشان می‌دهد که اغلب ردپای اجاره بهای سنگین تیر آخر را به کتابفروشی زده و منجر به تعطیلی شده است،‌در ماجرای تعطیلی کتابفروشی آوند نیز دوبرابر شدن مبلغ اجاره موجب تعطیلی شده است.

مهدی عمرانلو مدیر این کتابفروشی در گفت‌وگو با تسنیم ضمن اعلام این مطلب می‌گوید: دوبرابر شدن اجاره بهای ملک، افزایش هزینه‌های جاری و مالیات‌های نامعقول و سلیقه‌ای که برای ما وضع شده بود، موجبات تعطیلی را رقم زد.

وی ادامه می‌دهد: با و. جود اینکه بالای 50 درصد موجودی و مالیات ما کتاب بود، تنها برای سال 1401 ماهیانه مبلغ 15 میلیون تومان مالیات وضع شده بود، اعتراض هم که می‌کردیم مورد توجه قرار نمی‌گرفت.

عمرانلو می‌گوید: با دوبرابر شدن اجاره متوجه شدیم که طبیعتا کتابفروشی نمی‌تواند درامدی داشته باشد که این اندازه هزینه‌ها را پاسخ دهد‌، اصولا اگر همین سرمایه را کتابفروشان برای شغل دیگری استفاده کنند، قطعا درآمد بهتر و بیشتری خواهند داشت.

وی با اشاره به کمبود ویترین در کشور ادامه می‌دهد: من تعطیلی کتابفروشی‌ها در کشورهای دیگر را نیز دیده‌ام، اما مسئله ما در ایران متفاوت است، ما ویترین به اندازه کافی نداریم، معضلات کتابفروشی نیز زیاد است، تغییر قیمت‌ها روز‌به روز است و این اذیت‌کننده است، یک کتاب در فضای مجازی و سایت‌های مختلف با 10 قیمت متفاوت عرضه می‌شود، زمان تولید کتاب کوتاه شده است و اغلب به سمت چاپ دیجیتال رفته‌اند، من کتابفروش یک کتاب را این هفته از پخش می‌گیرم، کتابفروش بعدی دو ماه دیگر با قیمتی متفاوت.

عمرانلو در پاسخ به این پرسش که بسیاری از کتابفروشی‌ها از تخفیف‌های نامتعارف ناشران در سایت‌هایشان گلایه دارند‌، این مسئله چه اندازه در تعطیلی‌ها حائز اهمیت است؟ می‌گوید: بله متاسفانه این موضوع جدی است، ما در انتشارات «آوند دانش» هیچ‌گاه کتاب‌ها را با تخفیف غیرمتعارف عرضه نکرده‌ایم، حتی سایت‌هایی که کتاب‌های ما را عرضه می‌کنند، نیز متعهد شده‌اند که ارائه تخفیفشان از سقفی بالاتر نرود، اما در مقابل برخی از ناشران نه تنها روی سایت خود، بلکه در دیجی کالا و... نیز کتاب‌ها را با تخفیف های غیر متعارفی بالاتر از درصد تخفیفی که به کتابفروش عرضه می‌کنند، می‌فروشند. این اقدامات در سال‌های اخیر صدمات جبران ناپذیری به کتابفروشی‌ها زده است.

در اواخر دهه 80 و سال‌های نخست دهه 90‌، کمبود ویترین کتاب، بسیاری از نهادها و سازمان‌های فرهنگی را به اجاره ملک به کتابفروشی‌ها و تأسیس کتابفروشی ترغیب کرد، تا جایی که تا نیمه دهه 90 تأسیس کتابفروشی‌ها با رشدی مناسب نسبت به سال‌های پیش از آن مواجه شده بود، اما حالا چند سالی است با پررنگ‌تر شدن مشکلات اقتصادی نهادها و سازمان‌های دولتی نیز ترجیح داده‌اند که به بهره‌برداری اقتصادی حداکثری از امکانات خود بیاندیشند، از همین رو طبیعتا کتابفروشان که اقتصاد سودآوری محسوب نمی‌شوند، نمی‌توانند از پس اجاره‌بهای سنگین بربیانید و خواه ناخواه با تعطیلی مواجه می‌شوند؛ بنابراین باید گفت که در سال‌های اخیر‌، زنگ خطر حیات برای بسیاری از مشغال مرتبط با کتاب به صدا درآمده است.

مشاهدات میدانی خبرنگار تسنیم، نشان می‌دهد که اجاره بهای فروشگاه‌های استیجاری مشغول به کتابفروشی در کمترین شکل ممکن 50 تا 70 درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته و در مواری گاه دو تا سه برابر نیز شده است. در این میان برخی نهادهای دولتی و حاکمیتی نیز همراه با افزایش اجاره بها در بخش خصوصی پیش رفته و برای جبران بخشی از هزینه‌های جاری خود به افزایش میزان اجاره بها روش آورده‌اند‌، اما در عین حال تاسیس کتابفروشی‌در ملک‌های دولتی و سازمانی به مراتب از تاسیس کتابفروشی در ملک‌های شخصی و خصوصی به مراتب آسان‌تر و با هزینه‌های کمتری همراه است که شغل کتابفروشی را مقرون به صرفه‌تر می‌کند.

اگرچه در دولت سیزدهم به دستور معاون اول رئیس جمهور حمایت نهادهای دولتی از تاسیس کتابفروشی‌ها در دستور توجه قرار گرفت، اما تاکنون اقدام عملی در این زمینه دیده نشده است.