بی‌توجهی به تأمین معلم توانمند و فاجعه تاراج کیفیت مدارس
عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با اشاره به تبعات بی‌توجهی به آموزش و تأمین معلمان توانمند در اُفت کیفیت مدارس دولتی گفت: برنامه آموزش ضمن خدمت معلمان علوم و ریاضی متناسب با نیاز حرفه‌ای آنها نیست و آموزش تخصصی آنان بسیار کم است.
فرهاد کریمی؛ عضو پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم درباره ساماندهی نیروی انسانی، آموزشهای حینخدمت و نظارت‌بالینی بر فعالیت معلمان گفت: ساماندهی نیروی انسانی، آموزشهای حین خدمت و نظارت بالینی بر فعالیت معلمان از جمله چالش‌های جدی اجرای تحول در آموزش و پرورش در حیطه منابع انسانی است.
وی افزود: نتایج مطالعات مختلف حاکی از آن است که وضعیت کنونی آموزش و پرورش درمورد توزیع و ساماندهی نیروی انسانی از وجود فاصله‌های شدید بین استانها حکایت می‌کند. در چنین وضعیتی شاهد هستیم که به عنوان مثال نسبت دانش‌آموز به معلم در سال تحصیلی 1400-1399، در استانی نظیر ایلام حدود 14 و در مناطقی همچون شهرستانهای تهران بیشتر از 36 و در شهر تهران 32 است.
عضو پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش گفت: لازم است آمایش سرزمینی بر اساس نیاز کشور به معلم با رعایت اصول عدالت و کیفیت در دستور کار قرار گیرد تا از انباشت و تراکم نیرو در برخی استانها و نیاز مفرط به نیرو در استان‌های دیگر ممانعت کند. تدوین نظام جامع آمار ملی آموزش و پرورش و اصلاح رویه‌ها در ماموریت و انتقالی در آموزش و پرورش نیز ضرورت دارد. از سوی دیگر گفته شده حدود 100 هزار نیروی آموزش و پرورش در دستگاه‌های دیگر به صورت مامور حضور دارند این مسائل در شرایطی که آموزش و پرورش با کمبود شدید نیرو مواجه است هر سیستمی را نابود خواهد کرد.
فراموشی توانمند‌سازی معلمان در آموزش و پرورش / ضرورت داشتن گواهی صلاحیت حرفهایکلاسهای درس شلوغ و تهدید یادگیری
وی با اشاره به اینکه نسبت دانش آموز به معلم به تراکم دانش‌آموز در کلاس درس مربوط می‌شود، افزود: تراکم بالای دانش‌آموز در کلاس درس، یادگیری مدرسه‌ای را به طور جدی تهدید می‌کند. هم اکنون تراکم دانش‌آموز در کلاس درس برخی مناطق شهر تهران و به خصوص شهرستانهای استان تهران از 40 نفر هم عبور کرده و طبعاً در کلاس‌های 40 نفره امکان آموزش موثر و استفاده معلم از حداقل عوامل موثر برکیفیت آموزش وجود ندارد.
عضو پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: در کلاس 40 نفری، اجرای حداقل ساده‌ترین نظریه‌های یادگیری مدرسه‌ای امکان‌پذیر نیست و معلم مجبور است به سایه‌ای از آموزش و یادگیری اکتفا کند. در این شرایط و به دلیل تعداد بالای دانش‌آموز در کلاس درس معلم نمی‌تواند با ویژگی‌های ورودی شناختی و عاطفی دانش‌آموزان آشنا شود و نمی‌تواند رصد کند که آیا توانسته همه یا اغلب 5 عنصر کیفیت آموزش را در کلاس درس اجرا کند یا خیر.
کریمی ادامه داد: معلم نمی‌تواند بررسی کند که آیا تمام دانش‌آموزان درس جدید را به خوبی فرا گرفته‌اند یا خیر. درگیری ذهنی و مشارکت دانش آموز در یادگیری، مولفه اساسی آموزش فعال است، میزان درگیری دانش‌آموز در فضای آموزش و حل تمرینات مختلف منجر به تقویت یادگیری می‌شود و معلم براساس رصد و پرسش از دانش‌آموزان و پاسخی که دریافت می‌کند می‌تواند میزان یادگیری آنها را بررسی و فرایند آموزش خود را اصلاح کند. آیا در کلاس درس 40 نفری می‌توان به این موارد دست یافت؟ تعداد زیاد دانش‌آموزان در کلاس درس مخل آموزش معلم است و باید تا جایی که ممکن است تراکم کلاس درس را کاهش داد، حد مطلوب آموزش و یادگیری بسته به موضوع آموزش، حضور 15 تا 18 نفر در کلاس درس است. البته شورای عالی آموزش و پرورش هم مصوباتی در این زمینه دارد.
وی افزود: در سال تحصیلی 1400-1399، 32 درصد آموزگاران شاغل در مدارس ابتدایی و 24 درصد معلمان ریاضی و علوم تجربی شاغل در مدارس متوسطه اول، رشته تحصیلیشان با موضوع تدریس آنها غیر مرتبط بوده است.
معلمانی که بی ارتباط با مدرک تحصیلی تدریس می‌کنند
کریمی بیان کرد: نتایج پژوهشی در مورد یافته‌های مطالعه تیمز 2015 نشان می‌دهد مدرک تحصیلی معلم در ارتقای عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان نقش دارد، عملکرد تحصیلی دانش‌آموزانی که معلم آنها مدرک دیپلم داشته‌اند به‌طور معناداری پایین‌تر از دانش‌آموزانی است که معلمان آنها مدرک تحصیلی فوق‌دیپلم یا لیسانیس داشته‌اند. جالب اینجاست که بر اساس آمار رسمی آموزش و پرورش در سال تحصیلی 1400-1399 مدرک تحصیلی بیش از 4 درصد آموزگاران دوره ابتدایی، دیپلم و کمتر از دیپلم بوده است (بیش از 9050 نفر) و وزارت آموزش و پرورش در این سالها فکری به حال ارتقاء مدارک تحصیلی آنها نکرده است.
عضو پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش بیان کرد: اغلب پذیرفته شدگان آزمون‌های استخدامی که از طریق ماده 28 اساسنامه دانشگاه فرهنگیان به استخدام آموزش و پرورش درمی‌آیند برای تدریس در دوره ابتدایی جذب می شوند. بررسی‌ها و مطالعات نشان می‌دهد برنامه و شرایط آماده‌سازی معلمانی که از طریق ماده 28 جذب می‌شوند، اصلاً مناسب نیست. در حالی که امکان تربیت معلم ابتدایی در قالب دوره چهار ساله در دانشگاه فرهنگیان وجود دارد، لازم است در رشته‌های آموزش ابتدایی، آموزش علوم و ریاضی که امکان تربیت معلم وجود دارد، استفاده از ماده 28 برای جذب معلم ممنوع اعلام شود همچنین تجدید نظر جدی در فرایند آماده‌سازی معلمان ماده 28 ضرورت دارد.
فرهادی با اشاره به اینکه بر اساس گزارش رسمی دانشگاه فرهنگیان، این دانشگاه در 10 سال منتهی به سال 1399، معلم علوم تجربی تربیت نکرده است و در سال1399 تربیت معلم در رشته علوم تجربی آغاز شده است، ادامه داد: کمتر از 40 درصد معلمانی که در رشته آموزش علوم تجربی و ریاضی از دانشگاه فرهنگیان فارغ‌التحصیل شده‌اند، هم اکنون در رشته تحصیلی خود تدریس می‌کنند.
وی افزود: در بررسی رشته تحصیلی معلمان در مطالعه تیمز 2015، تنوع رشته‌های تحصیلی معلمان ابتدایی در نوع خود اعجاب آور است، در مطالعه‌ای نزدیک به 50 رشته متفاوت از 291 معلم مشارکت‌کننده در مطالعه به‌دست آمد که در موارد متعددی، رشته معلم هیچ سنخیتی با تعلیم و تربیت و دانش‌آموزان ابتدایی نداشت (همچون رشته‌های کشاورزی، هنر، پزشکی و مهندسی)
عضو پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش بیان کرد: در حال حاضر، یکی از شروط انتقال معلمان دوره متوسطه به شهرهای دیگر، ملزم کردن آنها به تدریس در دوره ابتدایی است، از آنجا که این دسته از معلمان، تخصص کار در دوره ابتدایی را ندارند، تدریس اثربخشی نخواهند داشت و کارایی دوره ابتدایی کاهش خواهد یافت.
نومعلمان نیازمند حمایت
وی تصریح کرد: مطالعه تیمز نشان داد دانش‌آموزانی که معلمان آنها بین 1 تا 5 سال سابقه تدریس داشتند، عملکرد ضعیف‌تری در پیشرفت تحصیلی ریاضی و علوم از خود بروز دادند. این مساله نشان می‌دهد ممکن است نومعلمان در تدریس موثر علوم و ریاضیات مشکل داشته باشند و بنابراین لازم است در برنامه آماده‌سازی آنها تجدید نظر شود.
فرهادی گفت: در کشور ما بعد از اینکه دانشجو معلمان از تربیت معلم فارغ‌التحصیل می‌شوند ارتباط دانشگاه با نومعلمان قطع می‌شود، در دنیا سه نوع تربیت معلم وجود دارد، نخست تربیت معلم پیش از خدمت، دوم، دوره نومعلمی که سه تا پنج سال بعد از فارغ التحصیلی است و سوم، دوره آموزش مداوم معلمان. در کشور ما تناسبی بین این سه دوره وجود ندارد و لازم است همانند اغلب نظام های آموزشی پیشرو، طرح سنجش دستاوردهای یادگیری دانشجویان در سال های اولیه معلمی و پس از فارغ التحصیلی اجرا شود و بعد از خروج از تربیت معلم، ارتباط با معلمان حفظ شود.
عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش ادامه داد: دانشگاه فرهنگیان باید به فارغ التحصیلان دوره تربیت معلم دسترسی داشته باشد و اگر مشکلی در شایستگی حرفه‌ای آنها وجود دارد، آن را برطرف کند، دانش‌آموختگی در تربیت معلم پایان ندارد و آموزش مداوم معلمان در کشورهای دیگر اصل است در صورتی که در کشور ما این چنین نیست.
وی با تأکید بر اینکه معلمان ما آموزشهای جدیدی ندیده‌اند و دوره‌های آموزش معلمان از طریق سامانه LTMS انجام می‌شود، افزود: دوره‌های مجازی به دلایل مختلف و از جمله تعاملی نبودن، کارایی ندارد. برنامه آموزش ضمن خدمت معلمان علوم و ریاضی متناسب با نیاز حرفه‌ای آنها نیست و آموزش تخصصی آنان بسیار کم است.
رتبه پایین نظارت آموزشی بر کار معلمان
وی افزود: ایران از نظر میزان و کیفیت نظارت آموزشی بر کار معلمان، رتبه پایینی در مقایسه با سایر کشورهای شرکت کننده در مطالعه تیمز 2019 دارد. لازم است نظارت آموزشی بر کار معلم و نظارت بالینی و راهنمایی تعلیماتی افزایش یابد و ساز وکارنظارت و پایش مستمر بر تدریس معلمان راه‌اندازی، تقویت و تشدید شود و در ارتقاء سالیانه معلمان به صورت فرایندی و تکوینی اعمال شود.
کریمی بیان کرد: نتایج مطالعه بین المللی تیمز 2019 نشان داد34 درصد دانش‌آموزان ایران با میانگین پیشرفت تحصیلی (438)، معلمانی دارند که رشته تحصیلی آنها آموزش ابتدایی نیست و میانگین بین‌المللی در این زمینه (8درصد) است و ملاحظه می‌کنید که ما با میانگین جهانی خیلی فاصله داریم. آموزگاران دوره ابتدایی که رشته تحصیلی آنها غیر از آموزش ابتدایی یا ریاضی است، میانگین پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان آنها نسبت به سایر گروه‌ها ضعیف‌تر است (میانگین پیشرفت تحصیلی 438 برای آموزگارانی که رشته تحصیلی آنها آموزش ابتدایی نبوده در مقابل میانگین پیشرفت تحصیلی 447 برای رشته آموزش ابتدایی و میانگین پیشرفت تحصیلی 461 برای رشته ریاضی).
عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش بیان کرد: نتایج مطالعه تیمز 2019 نشان می‌دهد 9 درصد دانش آموزان ایران با میانگین پیشرفت تحصیلی (472)، معلمانی دارند که رشته تحصیلی آنها علوم و یا آموزش علوم می‌باشد که نسبت به میانگین بین المللی (33درصد) 24 واحد تفاوت وجود دارد. باز هم در این بخش با میانگین جهانی خیلی فاصله داریم.