ترمیم رشد پیش از جنگ

پژوهشکده پولی و بانکی به عنوان یک نهاد پژوهشی، گزارش‌های ادواری با عنوان کنون بینی شاخص فعالیت‌های بخش‌های مختلف اقتصادی منتشر می‌کند. این نهاد پژوهشی در تازه‌ترین گزارش خود که روز گذشته منتشر کرد وضعیت اقتصاد کشوردر سه ماهه منتهی به اردیبهشت ماه را برآورد کرده است.

بر اساس این گزارش در سه‌ماهه منتهی به اردیبهشت 1404، تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور با رشد 1.9 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده است. این رشد نسبت به سه‌ماهه منتهی به فروردین 1404 افزایش یافته است که نشان‌دهنده مسیر بهبود تدریجی اقتصاد کشور در دوران قبل از جنگ است. تحلیل داده‌های منتشرشده نشان می‌دهد که اقتصاد ایران در دومین ماه سال روند بهبود خود را به آهستگی ادامه داده است.

در سه ماهه منتهی به ماه فروردین رقم برآوردی از رشد اقتصادی به 1.7 درصد و در سه ماهه منتهی به ماه اردیبهشت به 1.9 درصد رسیده است. با وجود نشانه‌هایی که از بهبود در ماه پیش از جنگ 12 روزه ثبت شده، اما با توجه به برآورد پایین از نرخ رشد اقتصادی و قرار‌گیری کشور در شرایط جنگی همچنان تردیدها در پایداری این روند باقی است. بر اساس برآوردهای پژوهشکده پولی و بانکی، در سه ماهه منتهی به اردیبهشت ماه، رشد بخش نفت افزایش حدود یک واحد درصدی ثبت کرده و بخش خدمات نیز توانسته رشد 2.3 درصدی ثبت شده در سه ماهه منتهی به فروردین را حفظ کند. همچنین در سه ماهه منتهی به اردیبهشت ماه از شدت منفی بودن رشد در بخش کشاورزی کاسته شده است و رشد در این بخش به نزدیک صفر رسیده است.

بخش کشاورزی در محدوده صفر

یکی از برآوردهای مطرح‌شده در کنون‌بینی، نزدیک شدن رشد بخش کشاورزی به صفر است. در حالی که این بخش در زمستان رشد 1.4درصدی داشت، در سه ماهه منتهی به فروردین 1404 کاهش محسوسی (منفی 1.3 درصد) تجربه کرد. اما در سه ماهه منتهی به اردیبهشت، شرایط این بخش از نظر اعداد برآورد شده بهبود یافت و نرخ رشد این بخش به نزدیک صفر درصد رسید. روند نزولی تولید در کشاورزی در حالی رخ داده که در ماه‌های پایانی سال گذشته نیز رشد این بخش به‌سختی مثبت باقی مانده بود. با توجه به وابستگی بالای این بخش به منابع آبی، افت بارندگی ها در سال آبی جاری یکی از عوامل اصلی پایین بودن رشد‌های برآورد شده است. مطالعات نشان می‌دهد برخلاف سال آبی منتهی به شهریور 1403، وضعیت بارندگی کشور در سال آبی جاری مناسب نبوده و نسبت به دوره مشابه سال قبل کاهش داشته است.

ناپایداری در رشد بخش نفت

بر اساس برآورد‌های مبتنی بر اطلاعات به روز در دسترس از بخش نفت، رشد شاخص فعالیت بخش نفت که در سه ماهه زمستان منفی 2.9 درصد برآورد شده بود، در سه ماهه منتهی به فروردین به 0.9 درصد رسید. این در حالی است که در سه ماهه منتهی به اردیبهشت ماه این متغیر افزایش پیدا کرد و به 2 درصد رسید. این ارقام نشان می‌دهد که اگرچه ایران موفق به حفظ بخشی از سهم بازار شده، اما به عقیده کارشناسان نوسانات جهانی و چالش های سیاسی همچنان می‌توانند مانعی برای رشد پایدار بخش نفت باشند.

بازوی پژوهشی بانک مرکزی در گزارش‌های اخیر خود تاکید کرده که این تغییر جهت در رشد بخش نفت، تا حد زیادی مرهون افزایش تولید نفت‌خام ایران بوده است. براساس داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تولید نفت‌خام ایران در سال 2024 حدود 15.3‌درصد نسبت به سال قبل رشد داشته؛ این در حالی است که رشد تولیدات نفت‌خام کشور از تابستان 2024 روندی نزولی داشت و در دسامبر (ماه قبل از شروع دولت دوم ترامپ) به حداقل رسیده بود. در 2025 نیز روند نزولی رشد تولید نفت ادامه پیدا کرد و در ماه‌های آوریل و مه رشد تولید نفت ایران به حدود 2.8 درصد رسیده است.

تداوم روند نزولی صنایع و معادن

رشد بخش صنایع و معادن در زمستان 1403، معادل 1.9‌درصد برآورد شده بود که نسبت به رشد پاییز افزایش داشت، اما در سه ماهه منتهی به فروردین و سه ماهه منتهی به اردیبهشت ماه برای این رشد روند کاهشی نسبتا آرامی برآورد شده است. به‌طوری که نرخ رشد بخش صنایع و معادن در سه ماهه منتهی به فروردین ماه 1.8 درصد و برای سه ماهه منتهی به اردیبهشت ماه 1.7 درصد ثبت شده است.

در سه‌ماهه منتهی به اردیبهشت ماه، به جز صنایع کانی‌های غیر فلزی، فرآورده‌های نفتی و محصولات کاغذی رشد سایر صنایع مثبت بوده است. همچنین این گزارش بیان می‌کند که ارزش تراکنش های مربوط به ساخت وساز و ساختمان که در زمستان رشد 43 درصدی داشت، در سه‌ماهه منتهی به فروردین به 44 درصد رسیده است و این روند افزایشی در بازار ساخت وساز، می‌تواند تقویت کننده صنایع وابسته طی ماه‌های آینده باشد.

رشد 2.3 درصدی بخش خدمات

رشد بخش خدمات در سه ماهه منتهی به اردیبهشت 1404 همچون فروردین ماه 2.3 درصد برآورد شد. این بخش در نخستین ماه سال در نقش پیشران رشد اقتصادی ظاهر شد و در دومین ماه سال نیز این روند را حفظ کرد. آمار تراکنش های انجام‌شده نیز حاکی از افزایش رشد بخش خدمات است. براساس آمار شاپرک، ارزش اسمی تراکنش های شاپرک در سه‌ماهه منتهی به فروردین نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 50‌درصد رشد داشته است. با توجه به اینکه رشد سطح عمومی قیمت‌ها پایین‌تر از این رشد ثبت شده است، می‌توان گفت در این دوره، فعالیت بخش‌های خدماتی نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. همچنین، تعداد تراکنش ها در این دوره 5‌درصد رشد داشته است. در کنون‌بینی پژوهشکده پولی و بانکی، برای دید بهتر نوسانات رشد در بخش خدمات آمار سه زیربخش مهم مربوطه شامل «بخش خرده‌فروشی و عمده‌فروشی»، «بخش حمل‌ونقل» و «فعالیت های املاک و مستغلات» بررسی شده است.

ارزش اسمی تراکنش ها در «بخش خرده فروشی و عمده فروشی» 45‌درصد رشد داشته که با توجه به تورم، می‌توان گفت ارزش حقیقی تراکنش ها تقریبا معادل رشد قیمت‌ها افزایش داشته است. البته، رشد پاییز و زمستان به ترتیب 33‌درصد و 43‌درصد بوده است که از افزایش فعالیت در این بخش طی ماه‌های اخیر حکایت دارد.

رشد 35درصدی ارزش تراکنش ها در «بخش حمل ونقل» طی سه ماهه منتهی به فروردین 1404 (در مقایسه با زیر 30‌درصد در زمستان و زیر 20‌درصد در پاییز) افزایش فعالیت اقتصادی در حوزه حمل ونقل را نشان می‌دهد. همچنین، تردد ماشین های سنگین که در زمستان منفی شده بود، در فروردین اندکی بهبود پیدا کرد و به 1.5 درصد رسید، اما مجددا در اردیبهشت به منفی 0.5 درصد رسید.

برآورد از «فعالیت های املاک و مستغلات» نیز روند کاهشی داشته است. تراکنش های آژانس های فروش، مدیریت و اجاره املاک که در پاییز بیش از 55‌درصد ثبت شده بود، در زمستان به 26.2 درصد رسید. در سه ماهه منتهی به فروردین نیز این روند کاهشی ادامه داشت و رشد ارزش اسمی فعالیت‌های بخش املاک و مستغلات به 17‌درصد رسید. پژوهشکده پولی و بانکی جزئیات آمار برآوردی خود از این بخش در اردیبهشت‌ماه را به‌روز نکرده است.