تلاش برای جلوگیری از موازی‌کاری در صنعت فضایی ایران

به گزارش خبرنگار فضا و نجوم خبرگزاری تسنیم، نشست خبری حسن سالاریه؛ رئیس سازمان فضایی ایران، در محل این سازمان برگزار شد. این نشست با هدف ارائه گزارشی از آخرین وضعیت پروژه‌های فضایی کشور و برنامه‌های پیش‌رو، به‌ویژه با توجه به نزدیکی دهه فجر و روز فناوری فضایی، برگزار شد.

رئیس سازمان فضایی ایران در پاسخ به سوال تسنیم مبنی بر اینکه چرا در دولت چهاردهم هنوز شورای عالی فضایی تشکیل نشده است؟ و اینکه برای موازی‌کاری سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه فضایی ایران چه چاره‌ای اندیشیده شده است گفت: یکپارچگی در صنعت فضایی واجب است و شورای عالی فضایی یکی از مهم‌ترین ارکان سیاست‌گذاری کلان در حوزه فضایی کشور است. این شورا که بالاترین مقام اجرایی کشور، یعنی رئیس‌جمهور، ریاست آن را برعهده دارد، وظیفه سیاستگذاری کلان و هماهنگی و برنامه‌ریزی بین دستگاه‌های مختلف را به عهده دارد.

وی افزود: در کشور ما پراکندگی‌هایی در حوزه‌های مختلف صنعت فضایی وجود دارد. برای مثال، حوزه پرتاب توسط یک مجموعه انجام می‌شود، در حالی که حوزه ساخت ماهواره توسط مجموعه‌ای دیگر. همچنین دانشگاه‌ها، شرکت‌های خصوصی، معاونت علمی، وزارت ارتباطات و سایر نهادها، هر یک به نحوی در این حوزه نقش‌آفرینی می‌کنند. حتی دستگاه دیپلماسی کشور نیز به دلیل ارتباطات بین‌المللی نقش مهمی دارد. شورای عالی فضایی با هدف ایجاد هماهنگی و وحدت در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی و اجرا شکل گرفته است.

سالاریه درباره برگزاری جلسات شورای عالی فضایی گفت: در دولت چهاردهم، کمیسیون ذیل شورای عالی فضایی در آبان‌ماه برگزار شد و دفتر ریاست‌جمهوری نیز پیگیر این جلسه است و انشالله به زودی جلسه اصلی شورا برگزار خواهد شد. البته، هماهنگی زمان و برنامه‌ریزی برای حضور تمام اعضای شورا به دلیل فشردگی برنامه‌های ریاست‌جمهوری و تعدد نهادهای مرتبط، چالش‌هایی دارد، اما پیگیری‌های لازم انجام شده و این موضوع در دستور کار قرار دارد و اهتمام جدی در این دولت برای تشکیل شورای عالی فضایی وجود دارد.

رئیس سازمان فضایی ایران در ادامه به نقش پژوهشگاه فضایی اشاره کرد و گفت: پژوهشگاه فضایی ایران به عنوان بازوی فنی و اجرایی سازمان فضایی محسوب می‌شود و وظیفه اصلی آن، اجرای برنامه‌های تحقیق و توسعه (R&D) صنعت فضایی ایران است. این پژوهشگاه تحت نظر وزارت ارتباطات فعالیت می‌کند و مجری برنامه‌های تحقیق و توسعه سازمان فضایی ایران است.

وی درباره هماهنگی بین سازمان فضایی و پژوهشگاه فضایی گفت: این اهتمام برای ارتباط و یکپارچگی در مدیریت کلان این دو مجموعه وجود دارد. پیگیری‌های خوبی از طریق سازمان اداری و استخدامی کشور نیز در این زمینه انجام دادیم چراکه این موضوع یک واجب برای کشور است و وجود نهادهای موازی می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند و دردسر ایجاد کند.

وی گفت: در حوزه پرتاب 51 نگاشت نهادی خوبی بین وزارت دفاع، نیروی هوافضای سپاه با سازمان فضایی ایران انجام گرفته است. در حوزه تحقیق و توسعه نیز مجموعه سازمان اداری و استخدامی کمک زیادی برای اصلاح جایگاه و ارتباط سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه فضایی ایران انجام می‌دهد. همانند چند سال گذشته پژوهشگاه به نوعی برنامه‌هایی را اجرا کند که مورد تأیید و طبق برنامه 10 ساله فضایی کشور توسط سازمان فضایی ایران تدوین شده است.

وی در ادامه نشست درباره پیشرفت طراحی فاز دوم پایگاه فضایی چابهار گفت: طراحی این فاز پنج سال پیش آغاز شد و اکنون مراحل مقدماتی تکمیل آن، شامل تأمین اعتبار، مذاکرات با نهادهای ذی‌صلاح، و طراحی‌های دقیق، در حال انجام است. امیدواریم عملیات عمرانی آن به‌زودی آغاز شود. این پایگاه از سه فاز تشکیل شده که هر یک ویژگی‌ها و قابلیت‌های خاص خود را دارند. فاز یک ویژه پرتابگرهای سوخت جامد است.

رئیس سازمان فضایی ایران افزود: پایگاه چابهار با توجه به شرایط خاص جغرافیایی و اقلیمی منطقه، یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های صنعت فضایی کشور محسوب می‌شود. ساخت این پایگاه کاری مجاهدانه و شبانه‌روزی بوده است. هرکدام از همکارانی که از این پروژه بازدید کرده‌اند، اذعان داشته‌اند که در این شرایط خاص، کار بزرگی انجام شده است.

سالاریه با قدردانی از همکاری وزارت ارتباطات، سازمان برنامه و بودجه، وزارت دفاع و نیروی هوافضای سپاه و شخص رئیس‌جمهور و وزیر ارتباطات گفت: نیروی هوافضای سپاه پرتابگرهای سوخت جامد را برعهده دارد و وزارت دفاع پرتابگرهای سوخت مایع را برعهده دارد. فاز دوم پایگاه که برای پرتابگرهای سوخت مایع طراحی شده است و به لحاظ تناژ و جرمی سنگین‌تر است نیازمند زیرساخت‌های خاص و طراحی‌های بسیار دقیق است. این طراحی‌ها باید با وسواس کامل انجام شود تا پروژه بتواند با سرعت و دقت پیش برود. همچنین، فاز سوم این پایگاه به برنامه‌های آینده مرتبط است و پس از اتمام فاز دوم، اقدامات مربوط به آن آغاز خواهد شد.

وی ادامه داد: فاز اول پایگاه تا پایان امسال قابلیت بهره‌برداری خواهد داشت و تلاش داریم اولین پرتاب از این پایگاه انجام دهیم. طبق برنامه سال آینده فاز یک به اتمام می‌رسد. این سه فاز به‌طور کامل به هم متصل هستند و هدف ما اتمام پروژه با کیفیت بالا و در زمان‌بندی مشخص است.

سالاریه به جایگاه ایران در چرخه فضایی جهان اشاره کرد و گفت: برنامه 10 ساله فضایی ایران که از 1401 تا 1410 را پیش‌بینی می‌کند بخش‌های مختلفی دارد. ما اکنون در حوزه‌های مختلف، از جمله پرتاب و پرتابگرها، ماهواره‌های سنجشی، مخابراتی راداری، ماهواره‌های ناوبری، زیرساخت‌های آزمایشگاهی و زیرساخت پرتاب و ایستگاه‌های زمینی، نقشه راه مشخص است. برنامه‌های ما برای توسعه فناوری فضایی در راستای ارتقای جایگاه ایران در این حوزه ادامه دارد و ان‌شاءالله به نتایج مطلوبی خواهیم رسید.

حسن سالاریه در ادامه نشست خبری گفت: بهره‌برداری از تصاویر و داده‌های فضایی در برنامه 10 ساله فضایی کشور به‌طور دقیق مشخص شده است. ما در حوزه پرتاب خوشحال و راضی هستیم، اما باید تعداد پرتاب‌ها بیشتر شود. پرتاب‌های موفقی در این سه سال اخیر داشته‌ایم که درسه سال گذشته 15 پرتاب داشتیم که اگر با 13 سال قبل از سال 1400 به هیچ‌وجه قابل مقایسه نیست. البته این رضایت نباید منجر به غرور شود یا تصور کنیم به نقطه مطلوب رسیده‌ایم. از نظر اخلاقی، حتی اگر وضعیت خوب باشد، باز هم می‌گویم باید بیشتر تلاش کنیم.

وی افزود: گاهی برخی رسانه‌ها برداشت نادرستی از اظهارات من دارند و خبر دیگری منعکس می‌شود. وقتی می‌گویم در یک حوزه عقب هستیم، منظورم این است که با توجه به ظرفیت‌های کشور، باید بهتر عمل کنیم. اگر به من بگویند سالانه پنج پرتاب کافی است، می‌گویم این تعداد باید به 15 پرتاب در سال برسد.

سالاریه گفت: پرتابگر سوخت جامد قائم 100 ایران پتانسیل صنعتی شدن دارد و با این پرتابگر باید به عنوان یک پرتابگر حرفه‌ای نگاه کرد و سیمرغ نیز همین وضعیت را دارد. وقتی به نقطه مطلوب برسیم، می‌توانیم تعداد مشخصی پرتاب را در سال برنامه‌ریزی کنیم. با این حال، باید فراتر از این برنامه‌ها عمل کنیم، چرا که ظرفیت واقعی کشور بسیار بالاتر از این است. همچنین باید مرحله توسعه پرتابگر سریر را به سرعت طی کنیم و خوشبختانه مجموعه وزارت دفاع در این زمینه اقدامات خوبی را آغاز کرده است.

وی با اشاره به تغییرات طبیعی برنامه‌ها در ابتدای دولت‌ها اظهار کرد: بعد از استقرار دولت جدید، سه پرتاب موفق انجام شد. اگر این را با دوران‌های قبلی مقایسه کنید، می‌بینید که صنعت فضایی کشور به بلوغی رسیده که مستقل از تغییرات دولت‌ها به مسیر خود ادامه می‌دهد. این بلوغ به معنای انکارناپذیر بودن اهمیت صنعت فضایی است.

سالاریه افزود: برنامه 10 ساله فضایی کشور در نگاه اول کمی برنامه جاه‌طلبانه یا بلندپروازانه به نظر برسد، اما باید برنامه‌ها را کمی فراتر از ظرفیت‌ها نوشت تا کشور به اهداف بلندمدت خود برسد. خوشبختانه بخشی از انتظارات این برنامه محقق شده و پرتاب‌های موفقی در سال‌های اخیر انجام شده است. مرحله تحقیق و توسعه (R&D) نیز به‌خوبی پیش می‌رود و ایرادات موجود شناسایی و رفع می‌شوند.

وی درباره ماهواره‌ها گفت: ماهواره‌هایی که اخیراً ساخته شده‌اند، عمر بالاتری دارند و به بهره‌وری بیشتری رسیده‌اند. برای مثال، ماهواره مهدا که در بهمن‌ماه سال گذشته پرتاب شد، به عمر یک‌ساله خود می‌رسد و به‌طور مداوم داده‌ها را تبادل می‌کند. این ماهواره توانسته یک پلتفرم بسیار کارآمد ایجاد کند. همچنین ماهواره ناوک نیز بر اساس همین پلتفرم ساخته شده پلتفرم مهدا در آن استفاده شده است و انتظارات از آن بسیار بالاست.

سالاریه تأکید کرد: ما در حال گذار از مرحله تحقیق و توسعه به مرحله حرفه‌ای‌تر و صنعتی‌تر هستیم. وقتی تعداد ماهواره‌های ما در مدار افزایش یابد و داده‌ها تحلیل و اصلاح شوند، کیفیت تولیدات فضایی کشور نیز ارتقا خواهد یافت. اگرچه برنامه 10 ساله فضایی کشور بلندپروازانه تدوین شده، اما این به معنای عقب‌افتادگی از برنامه 10 ساله نیست. نیاز به بازنگری و اصلاح برخی بخش‌های آن وجود دارد که خوشبختانه این روند در حال انجام است.

سالاریه با اشاره به دستاوردهای اخیر صنعت فضایی کشور بیان کرد: گاهی اوقات ممکن است برنامه‌ها با تأخیر مواجه شوند، اما این به معنای عقب‌افتادگی نیست. گاهی تغییرات یا اصلاحاتی در طراحی و برنامه‌ریزی انجام می‌شود که نتیجه آن پیشرفت‌های چندپله‌ای است. به‌عنوان مثال، پرتاب‌های قائم یا سیمرغ در برخی مراحل به نتایج مطلوب نرسیدند، اما این بخشی از فرایند تحقیق و توسعه است. متأسفانه، برخی رسانه‌های معاند یا حتی داخلی که اطلاعات کافی ندارند، این تلاش‌ها را زیر سوال می‌بردند. بااین‌حال، زمانی که به موفقیت رسیدیم، شاهد سکوت آنها بودیم، زیرا این موفقیت‌ها خود گویای مسیر درست ما هستند.

وی با تأکید بر بلندپروازی‌های صنعت فضایی کشور افزود: این نگاه جسورانه باعث می‌شود اگر هم جایی کاستی یا مشکلی وجود داشته باشد، با اصلاحات طراحی، منابع مالی و شتاب‌بخشی، برای جبران عقب‌افتادگی‌های مقطعی تلاش کنیم. صنعت فضایی حوزه‌ای است که در سطح جهانی مورد توجه و سرمایه‌گذاری فراوان قرار گرفته و کشور ما نیز به‌عنوان یکی از 10 یا 11 کشور برتر در این عرصه، توانسته تمام زنجیره صنعت فضایی را توسعه دهد.

سالاریه ادامه داد: این جایگاه نباید ما را از ادامه مسیر بازدارد. بسیاری از کشورها، از جمله همسایگان ما، سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی در این حوزه انجام داده‌اند و ما باید با هوشمندی و تلاش مضاعف به تقویت جایگاه خود ادامه دهیم.

سالاریه در ادامه به ضرورت تقویت مشارکت بخش خصوصی در صنعت فضایی کشور اشاره کرد و گفت: ما باید ورود بخش خصوصی را در این حوزه تسریع کنیم. صرفاً اتکا به پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها برای حضور در این عرصه کافی نیست. برای رقابت در سطح بین‌المللی، نیاز است ظرفیت بخش خصوصی و دانش‌بنیان‌ها به‌صورت جدی وارد میدان شود. البته نهادهای مختلف ازجمله دانشگاه‌ها و مجموعه ریاست‌جمهوری اقدامات خوبی در این زمینه انجام داده‌اند، اما این تلاش‌ها باید با شدت بیشتری ادامه یابد.

وی با اشاره به ماهیت تحقیق و توسعه در صنعت فضایی افزود: صنعت فضایی حوزه‌ای پرریسک است. اولین پرتاب‌ها معمولاً با چالش‌هایی همراه هستند و هیچ‌گاه نمی‌توان انتظار موفقیت صددرصدی در همان ابتدا داشت. در این مسیر، نیاز به صبر و تحمل از سوی تمام نهادها، اعم از فنی و نظارتی، وجود دارد. رفع ایرادات و دستیابی به موفقیت نهایی نیازمند چندین مرحله آزمایش و خطاست. اگر انتظاراتمان را به‌درستی تنظیم نکنیم، ممکن است دچار ناامیدی شویم. شک و تردید نسبت به مسیر طی‌شده، نقطه آغاز بازگشت به عقب است و این چیزی است که باید از آن اجتناب کنیم.

سالاریه در ادامه با اشاره به برنامه 10 ساله فضایی کشور تأکید کرد: این برنامه با قوت و قدرت در حال پیشروی است. حفظ جایگاه کنونی کشور در عرصه فضایی مهم‌تر از هر چیز دیگری است. در این راستا، باید با بهره‌گیری از مشاوران توانمند و تلاش‌های مستمر، موقعیت خود را تقویت کنیم.

وی در پاسخ به سوالی درباره جایگاه هوش مصنوعی در پروژه‌های فضایی گفت: هوش مصنوعی ابزاری فراگیر است که در بسیاری از حوزه‌ها ورود کرده و در صنعت فضایی نیز نقش بسزایی دارد. ما از هوش مصنوعی در آنالیز تصاویر ماهواره‌ای برای کاربردهایی مانند برآورد خسارت زلزله، تشخیص سطح زیرکشت، شناسایی کانون‌های گردوغبار و پیش‌بینی آتش‌سوزی استفاده می‌کنیم. پیش از این، این کارها توسط کارشناسان خبره انجام می‌شد، اما اکنون الگوریتم‌های هوش مصنوعی با دقتی چند برابر بیشتر، این وظایف را بر عهده دارند.

سالاریه در ادامه توضیح داد: در خود ماهواره‌ها نیز از هوش مصنوعی برای بهبود عملکرد پردازشگرها، تشخیص خرابی‌ها و مدیریت منابع توان استفاده می‌شود. پردازشگرهای جدید، با ظرفیت و قابلیت‌های بالاتر، امکان استفاده از الگوریتم‌های پیچیده‌تر را فراهم کرده‌اند. به‌عنوان مثال، ترکیب سنسورهای مختلف در ماهواره‌ها می‌تواند به بهبود جهت‌گیری و مدیریت توان ماهواره کمک کند. این پیشرفت‌ها، نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه هوش مصنوعی در توسعه صنعت فضایی است.