تله وام دهی چین / ابرپروژه هایِ جاه طلبانه فرو می ریزند
در دهه گذشته، چین یک تریلیون دلار در قالب وام‌های بین‌المللی به عنوان بخشی از طرح جاده و کمربند اعطا کرد که هدف از آن، گسترش تجارت و نفوذ چین در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین بود. این وام‌ها چین را به بزرگ‌ترین دولت قرض‌دهنده به کشورهای در حال توسعه تبدیل کرد که بنا به داده‌های بانک جهانی، مجموع آن، اندازه تمام وام‌های سایر کشورها است.
به گزارش اقتصادنیوز، بسیاری از پروژه‌های زیرساختی طرح کمربند و جاده چین، از جمله یک نیروگاه برق آبی غول‌پیکر در اکوادور، با نقص‌های عمرانی مواجه هستند که هزینه‌های بیشتری را به برنامه‌ای اضافه کرده که تا همین الان هم به خاطر مستقرض کردن کشورها تحت انتقاد شدید است.
فروپاشی ابرپروژه‌ها
با وجود تبلیغات عظیم برای پروژه بلندپروازنه کمربند و جاده از سوی دولت چین، اکنون به نظر می‌رسد معایب این پروژه بیش از هر زمان دیگری آشکار شده و تردیدهایی را در مورد ماهیت آن به وجود آورده است.
وال‌استریت ژورنال با انتشار گزارشی با عنوان «ابرپروژه‌های جهانی چین در حال سقوط هستند» نگاهی به این ماجرا داشته است.
ترک بر دیواره بنای غول‌آسای چین‌ساخته
بزرگ‌ترین پروژه زیرساختی اکوادور که بنایی غول‌آسا بوده و با پول چینی‌ها ساخته شده است، در کنار یک آتشفشان فعال قرار داد. این مجتمع به قدری مهم است که شی جینگ‌پینگ در مراسم کلنگ‌زنی آن در سال 2016 سخنرانی کرد.
اما حالا به گفته مهندسین دولتی، هزاران ترک در این نیروگاه 2.6 میلیارددلاری کوکا کودو سینکلر ظاهر شده که نگرانی‌هایی را در مورد فروپاشی بزرگ‌ترین منبع نیروی اکوادور به وجود آورده است. در عین حال، دامنه کوهستانی رود کوکا تحت فرسایش است و خطر آسیب رساندن به سد را دارد.
فابریسیو یپز، مهندس دانشگاه سانفرانسیسکو در کیتو که پیگیر مشکلات پروژه است گفت: ممکن است همه چیز از دست بروند و نمی‌دانیم که فردا خواهد بود یا شش ماه دیگر.
این یکی از بسیار پروژه‌های چین در سراسر جهان است که به مشکلات عمرانی زیادی دارد.
پروژه بلندپروازانه یا تله بدهی؟
در دهه گذشته، چین یک تریلیون دلار در قالب وام‌های بین‌المللی به عنوان بخشی از طرح جاده و کمربند اعطا کرد که هدف از آن، گسترش تجارت و نفوذ چین در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین بود. این وام‌ها چین را به بزرگ‌ترین دولت قرض‌دهنده به کشورهای در حال توسعه تبدیل کرد که بنا به داده‌های بانک جهانی، مجموع آن، اندازه تمام وام‌های سایر کشورها است.
با این حال، شیوه وام‌دهی چین توسط رهبران خارجی، اقتصاددان‌ها و دیگران مورد انتقاد گرفته است. آنها می‌گویند این برنامه‌ها به بحران بدهی در کشورهایی مانند سریلانکا و زامبیا افزوده و بسیاری از کشورها امکانات محدودی برای بازپرداخت دارند. برخی پروژه‌ها نیز با نیازهای زیرساختی و زیست‌بوم برخی کشورها ناسازگار است.
حال، کیفیت پایین ساخت و ساز برخی پروژه‌ها زیرساخت‌های کلیدی را به خطر انداخته و در سال‌های آینده، هزینه بیشتری به کشورهای مستقرض تحمیل خواهد کرد.
رنه اورتیز، وزیر سابق انرژی اکوادور و دبیرکل سابق سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) گفت: امروزه به دلیل تجهیزات و قطعات بی‌کیفیت پروژه‌های چینی با مشکل مواجهیم.
سفارت چین در اکوادور به درخواست‌ها برای اظهار نظر در مورد پروژه نیروگاه برق‌آبی پاسخی نداد. اخیراً در پاسخ به گزارش بنیاد شهروندی و توسعه، شعبه محلی دیدبان ضدفساد سازمان شفافیت بین‌الملل در مورد وام‌های چین به اکوادور، سفارت چین در نامه‌ای نوشت که وام‌ها و پروژه‌های چینی در زمانی که اکوادور احتیاج زیادی به تأمین مالی داشت، مزایای محسوسی برای این کشور فراهم کرد.
بزرگ‌ترین پیمانکار دنیا
سرمایه چین برای ساخت خیلی چیزها استفاده شده است؛ از بندری در پاکستان گرفته تا جاده در اتیوپی و خط انتقال برق در برزیل.
شرکت‌های عمرانی چینی اغلب برای پروژه‌های دولتی در مناقصه شرکت کرده یا مستقیماً به مقامات محلی مراجعه می‌کنند. آنها قول می‌دهند که به راحتی می‌توانند وام‌ها و بسته‌های مالی را از بانک‌ها و بیمه‌گران چینی اخذ کنند.
مقامات کشورهای در حال توسعه می‌گویند که این موضوع کمک بزرگی برای شرکت‌های چینی بوده است؛ زیرا دولت‌هایی که مشتاق ساخت سد و جاده جدید بوده مجبور نیستند تأمین مالی را از منابع خود انجام دهند. طبق یک مقاله دانشگاه جان هاپکینز، در سال 2019، در آفریقا بیش از 60 درصد درآمد پیمانکاران بزرگ بین‌المللی به شرکت‌های چینی تعلق گرفت.
منتقدان می‌گویند که سهولت دریافت وام‌های چینی برای ساخت‌وسازها می‌تواند به افزایش هزینه‌های پروژه منجر شود؛ زیرا فشار کم‌تری بر دولت‌ها وجود دارد تا از حداقل هزینه ممکن را صرف کنند.
عیوب عمرانی
اما اکنون نقص برخی از پروژه‌های ساخت چین آشکار شده است. سال گذشته، مقامات پاکستان پس از کشف ترک‌هایی در تونلی که آب را از میان کوه برای به حرکت درآوردن توربین‌ها منتقل می‌کرد، نیروگاه برق‌آبی نیلوم - جهلوم را تعطیل کردند.
در ماه نوامبر، تاوسیف فاروقی، مسئول تنظیم مقررات برقی کشور به سنای پاکستان گفت که نگران است این تونل تنها چهار سال پس از عملیاتی‌شدن این نیروگاه 969 مگاواتی فرو بریزد. آقای فاروقی گفت که این برای ملتی که از قیمت بالای انرژی رنج می‌برد فاجعه‌بار خواهد بود. طبق گفته وی، تعطیلی این نیروگاه از ماه ژوئیه تاکنون حدود 44 میلیون دلار در ماه به پاکستان تحمیل کرده است.
بر اساس گزارش بانک جهانی، نیروگاه‌های برق‌آبی می‌توانند تا 100 سال عمر مفید داشته باشند.
همچنین شرکت تولید برق اوگاندا اعلام کرد که بیش از 500 نقص ساختمانی را در یک نیروگاه برق‌آبی 183 مگاواتی ساخت چین در رودخانه نیل شناسایی کرده که از زمان بهره‌برداری آن در سال 2019 دچار خرابی‌های مکرری شده است. بنا به گفته شرکت تولید برق اوگاندا (یوایجیسی)، شرکت بین‌المللی آب و برق چین که یک شرکت مشاوره عمرانی بوده و مسئولیت مدیریت ساخت نیروگاه برق‌آبی ایسیمبا را برعهده داشت، نتوانست برای محافظت از سد در برابر علف‌های آبی و سایر اجسام در آب، بوم‌های شناور بسازد که به گیرکردن آنها در توربین‌ها و قطعی برق منجر شد.
یوایجیسی گفت که همچنین در سقف اتاق برق نیروگاه که ژنراتورها و توربین‌ها قرار دارند نشتی آب پیدا شد. ساخت این نیروگاه 567.7 میلیون دلار هزینه داشته که بیشتر آن از طریق وام 480 میلیون‌دلاری بانک صادرات‌واردات چین تأمین شد.
تکمیل نیروگاه برق‌آبی 600 مگاواتی کاروما که در پایین رود نیل قرار دارد، سه سال از برنامه عقب است. تأخیری که مقامات اوگاندا علت آن را نقص‌های متعدد ساختمان از جمله دیوارهای ترک‌خورده می‌دانند. یوایجیسی نیز گفت که نصب کابل‌ها، سوئیچ‌ها و سیستم اطفای حریق توسط شرکت پیمانکار چینی سینوهیدرو با اشکال بوده که نیاز به تعویض دارد. اوایل امسال نیز علی‌رغم غیرعملیاتی بودن نیروگاه‌ها، دولت مجبور شد 1.44 میلیارددلاری که از بانک صادرات‌واردات چین برای تأمین پروژه‌ها قرض کرده بود را بپردازد.
در آنگولا، 10 سال پس از سکونت اولین مستأجران مجتمع مسکونی کیلامبا کیاکسی (Kilamba Kiaxi) که یک پروژه مسکن دولتی بزرگ که در خارج از پایتخت، لواندا قرار داشت، بسیاری از ساکنین از ترک‌های دیوار و سقف‌های کپک‌زده و کیفیت ساخت پایین شاکی بودند.
بنا به گفته آزمایشگاه تحقیقات ویلیام و مری، این پروژه که توسط شرکت چینی سی‌آی‌تی‌آی‌سی ساخته شده است، در ابتدا از طریق یک وام 2.5 میلیارددلاری به ضمانت نفت، از بانک صنعتی و بازرگانی چین تأمین مالی شده و بعداً بانک توسعه چین آن را مجدداً تأمین مالی کرد.
آیدا فرانسیسکو که با شوهر و سه پسرش در یک واحد چهارخوابه در کیلامبا زندگی می‌کند گفت: ساختمان ما پر از ترک است. مانند بسیاری از خانواده‌های طبقه متوسط کیلامبا، آیدا نیز منزل خود را از طریق برنامه اجاره تا خرید، دریافت کرده است. فرانسیسکو گفت که دیوارهای خانه رطوبت را جذب کرده و باعث کپک‌زدن آنها می‌شود. خیلی از مصالح به کاررفته در ساختمان از جمله درها و ریل‌ها بی‌کیفیت هستند.
فرانسیسکو گفت که وقتی برای اولین‌بار در سال 2016 به کیلامبا نقل مکان کرد، پیمانکاران چینی همچنان برای رفع مشکلات می‌آمدند و می‌رفتند؛ اما در سال‌های اخیر، ساختمان‌های زیادی از جمله مال آنها نیاز شدیدی به تعمیر پیدا کرده است. خصوصاً در زمانی که بسیاری از ساکنین مجتمع به خاطر بحران اقتصادی آنگولا شغل خود را از دست داده‌اند.
سخنگوی سی‌آی‌تی‌آی‌سی گفت که مشکلات رطوبت در تعداد کمی از واحدها در کیلامبا به دلیل تعمیرات نادرست مستأجرین بوده و این شرکت وظیفه تعمیر و نگهداری خود را انجام داده است.
بسیاری از پروژه‌های چینی در راستای نیازهای واقعی برای توسعه هستند؛ به ویژه در کشورهایی که در به دست آوردن منابع مالی برای ساخت زیرساخت‌های ضروری با مشکل مواجه‌اند. در استان شمالی کشور فقیر آرژانتین، شرکت پاوِرچاینا (PowerChina) بزرگ‌ترین پروژه خورشیدی آمریکای جنوبی را انجام داد. به گفته دولت آرژانتین با بیش از 13 هزار پا بالاتر از سطح دریا، این پارک خورشیدی برق 160 هزار خانه را تأمین می‌کند. در برزیل نیز شرکتی چین یکی از بزرگ‌ترین خطوط انتقال برق جهان را ساخت که شهرهای جنوب و شمال را متصل می‌کند.
افزایش سرسام‌آور مخارج اکوادور
در آمریکای لاتین، اکوادور در خط مقدم تلاش پکن برای ورود به منطقه بود. به گفته اتاق فکر گفتگوی بین‌آمریکایی، کیتو (پایتخت اکوادور) بیش از هر کشوری به جز دو کشور بسیار بزرگ‌تر ونزوئلا و برزیل، وام‌های چینی دریافت کرد.
پس از نکول بدهی‌های دولتی در سال 2008، رافائل کورئا، رئیس‌جمهور چپ‌گرای وقت که در دوران تصدی خود از سال 2007 تا 2017 اغلب با ایالات متحده و وام‌دهندگان خارجی درگیر بود، برای تأمین مالی افزایش هزینه‌های عمومی به چین روی آورد. در مجموع، بانک‌های چینی در دوره آقای کوریا 18 میلیارد دلار به اکوادور وام دادند.
قانون‌گذاران اکوادور، وزرای دولت سابق و فعالان مبارزه با فساد می‌گویند که وام‌ها فاقد شفافیت بوده و قراردادهایی که بدون مناقصه عمومی به شرکت‌ها داده می‌شد، منجر به ساختوساز نامناسب، هزینه‌های بالا و اختلاس شده است. در نامه اخیر منتشر شده در حساب توییتر سفارت چین در اکوادور آمده است که این تأمین مالی در جریان مذاکرات دوستانه با اکوادور توافق شده و کاملاً مطابق با قوانین و مقررات هر دو کشور است.
پروژه‌های غیرمنطقی
مقامات دولتی کنونی و اقتصاددانان اکوادوری می‌گویند که برخی پروژه‌ها منطقی نیستند؛ از جمله سلب مالکیت هزاران جریب زمین کشاورزی در دره آند برای ساختن یک کلان‌شهر جدید به نام شهر یاچای که قرار بود اکوادور را به قدرت فناوری منطقه تبدیل کند. بانک صادرات‌واردات چین 200 میلیون دلار برای کارهای زیرساختی اولیه وام داد. امروز؛ اما حالا این پروژه رها شده است. از جمله یک ابررایانه 6.3 میلیون‌دلاری که قرار بود توسط محققان استفاده شود.
در سال 2019، اداره کل بازرسی 200 مدرسه ساخت چین را بررسی و گزارش داد که برخی از ساختمان‌ها در فونداسیون خود مشکل داشته و برخی دیگر دارای کلاس‌های درس با کف شیب‌دار و کابل‌های لخت هستند. اداره بازرسی گفت که ساخت پنجاه و هفت مدرسه نیز با تأخیر به اتمام رسیدند.
ویسنته آلبورنوز، اقتصاددان دانشگاه لاس‌آمریکا در کیتو، گفت: کورئا روی بسیاری از پروژه‌ها هزینه کرد که توجیه نداشتند و چین نیز سرمایه آنها را تأمین کرد. آقای کوریا در مصاحبه‌ای گفت که این پول با ساخت بزرگراه‌ها، بیمارستان‌ها و مدارس جدید، باعث افزایش توسعه اکوادور شد. چهار پروژه برق‌آبی که توسط چین ساخته شده است، انرژی پاک تولید کرده و وابستگی به سوخت‌های فسیلی وارداتی را کاهش داد. پروژه‌های چینی همچنین یک شبکه برق بهبود بخشیدند که قبل از آن منجر به خاموشی‌های مکرر در کویتو می‌شد. به گفته وزارت انرژی، امروزه در مقایسه با 55 درصد سال 2007، 90 درصد برق اکوادور از آب تأمین می‌شود.
آقای کوریا گفت: روابط چین با اکوادور در آمریکای لاتین نمونه بود. ما کارهایی انجام دادیم که مسیر کشور را تغییر داد. رئیس‌جمهور سابق که در سال 2020 به اتهام فساد در پرونده‌ای به جرم پرداخت رشوه در ازای قراردادهای عمومی محکوم شد، در بلژیک در تبعید به سر می‌برد.
اهداف جاه‌طلبانه
جاه‌طلبانه‌ترین پروژه چین در اکوادور کوکا کودو سینکلر بود که مهندسان اکوادوری برای اولین‌بار در دهه 1970 آن را بررسی کرده بودند. آنها در آن زمان، این پروژه را به دلیل هزینه زیاد و موقعیت مکانی آن در نزدیکی یک آتشفشان فعال، یک سرمایه‌گذاری پرخطر می‌دانستند.
اما اکوادور می‌خواست با استفاده از سد، شبکه برقی را که به طور مرتب دچار خاموشی می‌شد و به واردات پرهزینه انرژی متکی بود، بهبود بخشد. این نیروگاه امروزه حدود یک‌سوم برق اکوادور را تأمین می‌کند.
در دوره آقای کورئا، بانک توسعه چین موافقت کرد که 85 درصد هزینه اولیه کوکا کودو سینکلر را با نرخ بهره 6.9 درصد تأمین کند. شرکت سینوهیدرو نیز ساختوساز آن را انجام داده و صدها کارگر چینی را برای ساخت نیروگاه بین سال‌های 2010 و 2016 به اکوادور آورد.
در ماه سپتامبر، دادستان‌ها دفتر سینوهیدرو را به ظن رشوه‌دادن به افراد نزدیک به معاون رئیس‌جمهور آقای کوریا، لنین مورنو هنگام اعطای قرارداد به شرکت چینی بازرسی کردند. در این تحقیقات در حال انجام هیچ کس متهم نشده است. آقای مورنو بعداً بین سال‌های 2017 تا 2021 رئیس‌جمهور آمریکا شد.
در همان اوایل، برخی از مهندسان پروژه را زیر سؤال برده و گفتند که بررسی‌های زیست‌محیطی منطقه قدیمی است. به گفته مقامات سابق انرژی و بازرسان کنگره، ظرفیت 1500 مگاواتی این نیروگاه بسیار بیشتر از ظرفیت پیش‌بینی‌شده اولیه یعنی حدود 1000 مگاوات است که بر هزینه‌ها افزوده و ظرفیتی بیش از توان رودخانه ایجاد می‌کند.
به گفته شرکت وزارت انرژی، از زمان افتتاح مجتمع در سال 2016، مقامات دولتی بیش از 17 هزار ترک در هشت توربین نیروگاه پیدا کرده‌اند. آنها فولاد معیوب وارداتی از چین را علت ترک‌ها می‌داند. در سال 2021، وزارت انرژی، شرکت سینوهیدرو را به هدف جبران خسارت‌ها به دادگاه بین‌المللی شیلی کشاند.
وزارت انرژی اکوادور در پاسخ به سؤال وال‌استریت ژورنال گفت: هیچ ترکی قابل قبول نیست. آنها می‌توانند منجر به از دست دادن یکپارچگی ساختاری تجهیزات و باعث فروپاشی آن شوند. دولت رئیس‌جمهور گیلرمو لاسو از تحویل‌گرفتن رسمی نیروگاه از سینوهیدرو تا زمانی که ترک‌ها ترمیم شوند، خودداری کرده است. مقامات وزارت گفته‌اند که تلاش‌های متعدد برای تعمیر ترک‌ها شکست خورده است. فرناندو سانتوس، وزیر انرژی در ماه نوامبر به رسانه‌های محلی گفت: مگر اینکه از روی جسدم رد شوند تا این نیروگاه را بپذیرم.
اما در سال 2020، دامنه‌های رودخانه کوکا شروع به فرسایش کرده و برخوردهایی مهیب ایجاد کردند و مانند زمین‌لرزه منطقه را لرزاندند. فرسایش بزرگ‌ترین آبشار اکوادور را ویران و امتداد جاده‌ای کلیدی و یک خط لوله نفت را از بین برد.
وزارت انرژی اکوادور گفت در منطقه‌ای که بلایای طبیعی امری رایج بوده، فرسایش نیز پدیده‌ای طبیعی است. برخی از زمین‌شناسان با این حرف موافق‌اند؛ اما برخی دیگر کوکا کودو سینکلر را مقصر دانسته و می‌گویند که سازه‌های بتنی آن به قدری جریان طبیعی رودخانه و تجمع رسوبات را مختل کرده است که باعث شده است آب هنگام پایین آمدن رود آند به سمت جنگل‌های آمازون، کناره‌های رودخانه را شکافته و از مسیر خارج شود.
کارولینا برنال، زمین‌شناس دانشکده ملی پلی‌تکنیک دانشگاه دولتی کیتو، می‌گوید: فرسایش فرآیندی است که به طور معمول طی هزاران یا میلیون‌ها سال رخ می‌دهد، اما سد نیروگاه تنها در عرض پنج سال آن را تسریع کرد.
با نزدیک‌شدن رودخانه به کوکا کودو سینکلر، اکوادور با قراردادن کانتینرهای بزرگ در جلوی آب برای کاهش جریان، تلاش کرده است فرسایش را متوقف کند؛ اما موفق نبوده است.
خانم برنال گفت که قبل از اینکه کل بنا در اثر فرسایش ویران شود، دولت به احتمال زیاد نیاز به جابه‌جایی بخش کلیدی نیروگاه، یعنی بخش ورودی آب را دارد که میلیون‌ها دلار هزینه خواهد داشت.
همچنین بخوانید
