توازن تهدید و بازدارندگی ناتو با ارتش سرخ

علی ودایع کارشناس مسائل بین الملل در یادداشتی نوشت: جنگ اوکراین اگرچه در یک روند متعادل با پیشروی آرام روسیه ادامه دارد اما هرلحظه ممکن است به یک برخورد بی‌بازگشت غرب و شرق منتهی شود. مسکو و واشنگتن به دنبال ایجاد یک توازن بازدارنده هستند. غرب به ناتو تکیه دارد و کرملین به بازدارندگی اتمی امیدوار است.

ظرف 2 سال گذشته غربی‌ها اگرچه تمام قد از اوکراین حمایت کرده‌اند اما تلویحا برخی خطوط قرمز روسیه را مراعات کردند. حالا اظهارات «رابرت فیکو» نخست وزیر اسلواکی جنجالی شده‌است. فیکو پیش از سفر به پاریس در روز دوشنبه، زمانی که مقامات ارشد بیش از 20 کشور در مورد گزینه‌های افزایش کمک به اوکراین گفتگو کردند، گفته بود: برخی کشورها در حال بررسی اعزام نیروی نظامی به اوکراین برای کمک به این کشور هستند. وی در مورد این که چه کشورهایی ممکن است چنین تصمیمی بگیرند توضیحی نداد.

«ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو با اشاره به گزارش‌هایی مبنی بر بررسی اعزام نیروهای نظامی به اوکراین از سوی برخی کشورهای غربی تاکید کرد این ائتلاف هیچ برنامه‌ای برای اعزام سربازان نظامی به این کشور جنگ‌زده ندارد.

یک مقام آگاه در لندن هم در موضعی مشابه گفت که به‌غیر از تعداد کمی از کارکنان ما در اوکراین که از نیروهای مسلح این کشور حمایت می‌کنند، هیچ برنامه ای برای استقرار نیرو در مقیاس بزرگ نداریم.

اسپانیا، لهستان، چک هم گفته‌اند که در این موضوع مشارکت نمی‌کنند. این در حالی است که «امانوئل مکرون» رئیس جمهوری فرانسه پس از دیدار با «اولاف شولتس» صدراعظم آلمان درباره احتمال اعزام نیروهای ناتو به اوکراین گفته است که هیچ احتمالی را نمی توان رد کرد.

ناتو درحال بازی با اعصاب و تمرکز کرملین است اما لفظ اعزام نیروی نظامی به نبرد با روسیه درجنگ اوکراین از چند جنبه قابل تحلیل و ارزیابی است. نکته ابتدایی این است که اروپا در مقابل روسیه احساس آسیب‌پذیری شدیدی دارد. این که گفته می‌شود روسیه در تابستان غرب را شوکه می‌کند یا رسیدن روسیه به مرزهای شرقی اروپا نشانه‌هایی از یک وحشت بزرگ است. اوکراین و آمریکا در تشدید فضای روس‌هراسی برای غرب نقش مهمی ایفا می‌کنند.

تا اینجای کار طرفین در یک تعادل تهدید و بازدارندگی قرار دارند اما در چارچوب رئالیستی برهم خوردن این توازن منجر به برخورد فزاینده خواهد شد.

خطاهای راهبردی طرفین

در تحلیل شرایط پیشروی جنگ اوکراین مبتنی بر بازی ناتو باید عوامل و شرایط متنوعی را ماتریس تحلیل مورد توجه قرار داد. نخست این که جنگ اوکراین محصول ایجاد معماواره امنیت در ذهن کرملین با توسعه ناتو و برهم خوردن تعادل دوران پساشوروی بوده‌است. اروپایی‌ها که مبتنی بر صلح کانتی و نگاه لیبرالیستی گمان می‌کردند که تعامل و منافع اقتصادی مانع خشم روسیه خواهند شد؛ عملا زمینه برای شکل گیری برخورد فراهم کردند. 2 سال از جنگ اوکراین می‌گذرد؛ این واقعه از سال 2014با انقلاب آبی در کی‌یف قابل پیش‌بینی بود. روسیه در رزمایش زاپاد2018 هم به غرب هشدار داد اما چشم‌آبی‌ها تا لحظه آخر هم واقعیت رئالیسم را باور نمی‌کردند. ناگفته نماند که «هنری کیسینجر» پدرخوانده سیاست خارجی آمریکا هم این اتفاق را پیش بینی کرده بود.

ظرف 2 سال گذشته، جنگ اوکراین دچار فراز و فرودهای متنوعی بوده‌است. نکته جالب در میان تمام تحلیل‌ها این است که طرفین دچار خطاهای راهبردی از ذهنیت‌خوانی درباره طرف مقابل شده‌اند.

کرملین گمان می‌کرد خیلی سریع و ظرف 3 هفته به کی‌یف خواهد رسید اما این اتفاق رخ نداد. در طرف مقابل هم فرماندهان ناتو گمان می‌کردند که درگیری در یک جنگ فرسایشی به نفع غرب تمام می‌شود اما حالا داستان برعکس شده‌است. تسلط بر شهر باخموت در ماه مه (اردیبهشت 1402) گام اول برای اعاده حیثیت ارتش سرخ بود. ارتش سرخ با احیای توان نظامی و موشکی درحال پیشروی آرام و سنگر به سنگر است.

اوضاع در میان متحدین غربی خوشایند آنها نیست. چرخه تامین تسلیحاتی اوکراین نه‌تنها مختل شده که خود کشورهای غربی هم با مشکل مواجه شده‌اند. در جنگ اقتصادی، روسیه توانسته فشار سخت تحریم‌ها و هزینه‌های جنگ را مدیریت کند. در یک منازعه اقتصادی هر دو طرف متحمل فشار می‌شود؛ این معادله دوطرفه یعنی علاوه بر روسیه، اروپایی‌ها هم متحمل هزینه‌های سنگینی شده‌اند. هشدارها درباره تورم و رکود اقتصادی در اروپا موضوع غیرقابل کتمانی است. موج راست‌گرایی در اروپا هم روی معادلات سنگینی می‌کند. احساس نارضایتی و رویگردانی از لزوم مشارکت در جنگ بین افکار عمومی در اروپا و آمریکا، فراتر از چالش‌های سخت غرب است.

حالا فکر کنید که «ولادیمیرپوتین» پس از ابقا در انتخابات پیش‌روی روسیه در تدارک شوک بزرگ در تابستان است. شکست دژ اصلی اوکراین و پیروزی استراتژیک روسیه در آودیوکا که با پیشروی در سورنوی تکمیل شد، اعتماد به نفس ارتش سرخ را مضاعف کرده‌است.

ناتو با لفظ اعزام نیروی نظامی به اوکراین تلاش می‌کند توازن تهدید را حفظ کند؛ مواضع چند پهلوی مقامات اروپایی هم در این چارچوب قابل تحلیل و ارزیابی است. هرگونه خطای محاسباتی طرفین می‌تواند به یک برخورد غیرقابل بازگشت هسته‌ای منتهی شود. پرواز پوتین با بمب‌افکن غول‌پیکر روسیه که برای حمله هسته‌ای کاربرد دارد یک اقدام پیش‌دستانه از سوی کرملین است.