جاده ادویه، ابتکاری در روابط گردشگری ایران و هند
به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، محمد جهانشاهی عضو انجمن متخصصان گردشگری ایران در یادداشتی نوشت: دنیای امروز به دنبال شکل جدیدی از رفتارهای تعامل گرا با هدف تأمین منافع ملی و در عین حال انجام مسئولیت‌های جهانی وطنی است.
راهبردهای نوین همچون ارتباطات شبکه ای و زنجیره‌ای باعث شده ما به نوعی شاهد شکل گیری «کشورهای مشترک الدغدغه» به جای «مشترک المنافع» باشیم. پیش بینی‌ها نشان می‌دهد در 50 سال آینده هرم تازه ای از اقتصادهای بزرگ در جهان رقم خواهد خورد و از دل اقتصادهای در حال توسعه امروزی، اقتصادهای بزرگ و قدرتمندی به نسل بعدی معرفی خواهد شد.
تحولات قرن 21 به خوبی این را نشان می‌دهد. هند نمونه‌ای از این تحولات است. کشوری که از رتبه 8 خود را به چهارمین اقتصاد قدرتمند جهان به لحاظ تولید ناخالص داخلی رساند و پیش از آن شاهد جهش چشمگیر چین و رسیدن به رتبه دوم اقتصاد جهانی بودیم. در این میان نقش راهبردهای خلاقانه در ایجاد مسیرهای تعامل زا و شکل گیری زنجیره بر اساس دغدغه‌های مشترک اهمیت ویژه ای دارد.
ایده «یک کمربند یک جاده» چین بر پایه جاده تاریخی ابریشم شکل گرفت و امروز بستری برای گسترش فعالیت‌های چند جانبه است. افزایش سطح تعاملات، کاهش تعارضات و تنش‌ها، توسعه و بهبود گردشگری، گسترش برنامه‌های زیرساختی و حفاظتی و همچنین تقویت بخش‌های اقتصادی و تولیدی در سطح خرد و کلان نمونه‌هایی از تأثیرات این مدل ابتکارات است.
کشور ایران به لحاظ موقعیت ژئوپلیتیکی در حال حاضر محل تلاقی مسیرهای ارتباطی سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا است و همسایگی با 15 کشور و نزدیکی به کانون‌های جمعیتی جهان از جمله هند بر اهمیت آن افزوده است. موقعیتی استراتژیک با پیشینه تاریخی طولانی.
با نگاهی به شرایط فعلی و تحولات و روندهای قدرتمندی که در دنیا به ویژه در منطقه شکل گرفته، ایده شکل گیری و بازتعریف مسیر تجاری و تعاملی «جاده ادویه» می‌تواند مبنای تقویت برنامه‌های راهبردی برای کشورهای هند و ایران باشد.
شواهد تاریخی نشان می‌دهد بیش از 2000 سال پیش حمل و نقل ترکیبی دریایی و خشکی بین ایران و کانون‌های مهم اقتصادی از جمله هند و سیلان (سریلانکا) برقرار بوده و سطح این روابط به ویژه با هند رفته رفته گسترش پیدا کرده و تحت تأثیر تحولات پس از انقلاب صنعتی تا قرن بیستم شاهد شکل گیری یکی از مسیرهای مهم در تاریخ تجارت منطقه هستیم.
بنادر جنوبی ایران از جمله تیس (چابهار)، هرمز و بعدها بندرعباس مهمترین باراندازها و مکان‌های ورود و خروج کالا از ایران بوده‌اند که به راه‌های خشکی تاریخی مرتبط می‌شدند. مسیر زمینی بین هند و ایران نیز از مسیر شهرهایی چون میرجاوه و زابل و شهرهای زرنج و دلارام در نیمروز افغانستان شکل می گرفته و امروزه نیز مسیر 606 نیز که یک پروژه آزادراهی با سرمایه گذاری هند است به عنوان بخشی از بزرگراه شماره 2 آسیا بر همین راه تاریخی شکل گرفته است.
مسیری که یادگار تبادلات تاریخی میان هند و ایران است. است. جاده ادویه که جاده فلفل هم نامیده می‌شود به واسطه حمل کالاهای با اهمیت در طول تاریخ به ویژه ادویه جاتی که خاص مناطق جنوب شرق آسیا بودند شکل گرفته است و تاریخی مجزا از جاده ابریشم دارد.
این مسیر تاریخی از زمان هخامنشیان مورد استفاده بوده و از قرون وسطا که کاربرد روزافزون ادویه جات در کشورهای اروپایی بیشتر شد، اهمیت خاصی پیدا کرد. در دوره رنسانس و تحولات آن روزگار اهمیت ادویه جات به حدی رسیده بود که کالایی چون فلفل سیاه عامل تولید ثروت و قدرت در امپراطوری هایی چون هلند و اسپانیا بود و دسترسی بهتر و بیشتر به سرزمین‌های صاحب این دست کالاها از جمله هند، موجب رخدادهای بزرگی از جمله کشف سرزمین‌های جدیدی مثل آمریکا و شکل گیری کمپانی‌های بزرگی همچون هند شرقی شد. اهمیت جاده ادویه در ایران به عنوان یکی از نقاط مهم شکل گیری آن در ادوار مختلف، بسته به سیاست حکمرانان متفاوت بوده است.
به عنوان مثال توجه جدی به دریانوردی و بنادر جنوب در زمان هخامنشیان یا در زمان سلجوقیان که شاهد توسعه زیرساخت‌های جاده ادویه هستیم. وجود صدها میل تاریخی در خط سیر جاده ادویه به ویژه از تیس تا کرمان یا مسیر زمینی میرجاوه، نصرت آباد تا نرماشیر و بم که از میان بیابان لوت به سمت خراسان و یا از مسیر کرمان تا یزد و سایر منطق ایران و حتی به سمت مرزهای شمال غرب ادامه پیدا می کرده، نشان از اهمیت موضوع و نقش غیر قابل انکار این مسیر دارد.
جغرافی دانان قرون اولیه اسلامی از جمله اصطخری و مستوفی نیز در قرن‌های گذشته به این راه اشاره روشنی داشته‌اند و به عوارض و آبادی‌هایی که این خط سیر را تقویت می‌کردند. راهی که در آن زمان به نام، راه نو خوانده می‌شد و بر مسیر راه شاهی شکل گرفته بود. حجم تبادلات تجار استان‌های جنوبی به ویژه استان کرمان و تاجران هندی در اوایل قرن بیستم و رد بدل کردن کالاهایی چون پسته، خرما، قالی، زیره، دارچین، فلفل، شال و پارچه قابل تأمل است. همچنین وجود بناهای تاریخی چون کاروانسراها و معابد و... در استان‌های کرمان، هرمزگان یا اسناد گسترده تاریخی از وجود تجار هندی در شهرهای جیرفت، بم، سیرجان و رفسنجان که مورد توجه مارکوپلوی ونیزی در قرن هفتم قرار گرفته است.
این موارد بخشی از اصالت جاده ادویه را نشان می‌دهد. در استان‌های هرمزگان، یزد و فارس هم شواهد زیادی وجود دارد. شواهدی از هزاران سال پیش در محوطه‌های باستانی جیرفت و شهر سوخته زابل ارتباط بین تمدنی این مناطق با تمدن‌های رود سند را گواهی می‌دهد.
با نگاهی به مدل جاده ابریشم که از دهه 90 میلادی توسط نهادهای بین المللی از جمله یونسکو و سازمان جهانی جهانگردی مورد توجه قرار گرفته و اثرات گسترده‌ای که بر توسعه گردشگری و امر حفاظت پایدار میراث فرهنگی داشته می‌توان، بازتعریف جاده ادویه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.. مدل جاده ابریشم می‌تواند الگویی باشد برای یک ابتکار تازه‌تر و تاثیرگذارتر. عملیاتی کردن قرارداد کریدور شمال جنوب (هند - ایران - روسیه)، روابط دیپلماتیک مناسب از جمله تسهیل در ورود گردشگران دو طرف، روابط فرهنگی و تجاری و... می‌تواند پیش زمینه توجه به این ابتکار قلمداد گردد.
کشور هند با جمعیتی بیش از یک میلیارد و سیصد هزار میلیون نفر پر جمعیت ترین کشور دنیا و چهارمین اقتصاد بزرگ جهان است که روندی رو به گسترش دارد و در سال 2023 با رشد 6/6 درصد بالاترین رشد اقتصادی را در میان اقتصادهای بزرگ جهان به خود اختصاص داده است.
کشوری که اگر چه هنوز جمعیت فقر آن قابل توجه است اما تحولات یک دهه اخیر در این کشور باعث شده جمعیت طبقه متوسط آن به حدود 500 میلیون نفر برسد و در حال حاضر با بیش از 330 میلیون کاربر اینترنت بعد از چین در رتبه دوم قرار گیرد. در حال حاضر بازار سفرهای خارجی هند، به ویژه در میان طبقه متوسط که از قدرت خرید خوبی برخوردار هستند، یکی از سریع‌ترین بازارهای در حال رشد جهان است.
سازمان جهانی گردشگری پیش‌بینی می‌کند که بیش از 50 میلیون هندی در سال 2024 در جهان سفر خواهند کرد. انتظار می‌رود که بازار گردشگری خارجی هند تا سال 2026 حدود 62 میلیارد دلار درآمد داشته باشد. تحقیقات بازار هند نشان می‌دهد بیش از 50 درصد از گردشگران هندی علاقمند به سفرهای کمتر از یک هفته هستند. وجود بیش از 170 میلیون مسلمان در کنار جمعیت زرتشتی ایرانی الاصل که صاحب قدرت و جایگاه قابل توجه‌ای در ساختارهای اقتصادی و سیاسی هند هستند و اینکه بیش از 2 میلیون مهاجر هندی در همسایگی ایران در دبی زندگی می‌کنند که بخشی از بازار هدف برای توسعه جاده ادویه در ایران محسوب م. شوند.
نکته مهم دیگر اینکه زبان فارسی در طول تاریخ به ویژه تا قرن هفدهم و زمان فرمانروایی اکبر شاه گورکانی برای بیش از 700 سال زبان رسمی و حکومتی هندوستان محسوب می شده و آثار نشانه‌های گسترده‌ای همچنان در این کشور وجود دارد و در حال حاضر بیش از 200 مؤسسه و مرکز آموزش زبان فارسی در این کشور فعال است. هند همچنان خریدار مهم محصولات کشاورزی مثل خرما، پسته ایران است که به همراه زیره کرمان بخش مهمی از تاریخ تجارت هند و ایران از طریق جاده ادویه بوده است.
از سوی دیگر ایران نیز با جمعیتی نزدیک به 90 میلیون نفر و اقتصادی در حال رشد و توسعه، اگر چه تحت تأثیر برخی شرایط بین المللی دچار محدودیت‌هایی است اما با توجه به موقعیت و جایگاه منطقه‌ای مهمی که دارد می‌تواند شریک و نقطه هدفی برای هند باشد. علاوه بر بازار بزرگ ایران، نزدیکی به روسیه و کشورهای مشترک المنافع نیز ارزش‌های ایران را برای هند افزون می‌کند. علاقه مندی ایرانی‌ها به سفر به هند و...
جاده ادویه می‌تواند به عنوان یک پروژه مشترک علاوه بر ارتقا سطح تعاملات منطقه‌ای و بین المللی، راهبردی برای توسعه خطی گردشگری در جنوب شرق و جنوب ایران و مناطق غربی هند باشد. وجود مزیت‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی در قالب ده‌ها اثر و عنصر ثبت شده در فهرست میراث جهانی، صدها میراث ملموس و ناملموس ملی، صنایع فرهنگی و دستی متنوع، ارزش‌های نهفته در فرهنگ بومی هند و ایران، یک مسیر شگفت انگیز را در دنیا رقم می‌زند.
همچنین وجود زیرساخت‌هایی از جمله فرودگاه‌ها، خطوط ریلی، بنادر، بزرگراه‌ها، مناطق آزاد و ویژه و... برخی الزامات اولیه را جهت بازتعریف این ایده فراهم آورده و می‌تواند برند جاده ادویه را به سرعت تقویت و جهانی سازد. طرح موضوع با مقامات کشور هند در گام اول و سایر کشورهای هدف در مراحل بعد، راه اندازی دبیرخانه با محوریت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، برگزاری رویدادهای علمی جهت درک بیشتر نسبت به موضوع، انجام مطالعات و تدوین برنامه مناسب، تعریف برنامه‌های مشترک فرهنگی و اقتصادی، تولید و انتشار محتوی مناسب و... گام‌هایی است که می‌تواند بر شکل گیری و تقویت این ابتکار مؤثر باشد.
اکنون تحولات منطقه‌ای و بین المللی بسیاری با هدف تقویت منافع ملی و کاهش تعارضات بین المللی در حال شکل گیری است. کلان روندهایی چون گرایش به تولید انرژی‌های تجدید پذیر، کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و مقابله با چالش‌های زیست محیطی ناشی از تغییرات اقلیمی، دغدغه‌های مشترکی بسیاری کشورها هستند. ایران و هند می‌توانند فصل تازه ای از شکل گیری «کشورهای مشترک الدغدغه» را رقم بزنند و «جاده ادویه» بهترین مسیر برای این مقصد آینده نگر خواهد بود.
