جنگ اوکراین، مذاکرات وین، و چند پرسش مهم در مورد نفت ایران

به گزارش الف؛ همزمان با آغاز و شدت گرفتن "جنگ اوکراین"، بسیاری از معادلات بین المللی در حوزه های مختلف، بویژه در عرصه اقتصاد جهانی، از این بحران متاثر شده اند. در این راستا، "بازار نفت جهانی" نیز شدیدا از جنگ اوکراین تاثیر گرفته و در این رابطه شاهد بوده ایم که بهای نفت در بازارهای جهانی، در مدت زمان کمی به بیش از 100 دلار رسیده است. با این حال، وضعِ تحریم های گسترده از سوی کشورهایی اروپایی و آمریکا علیه بازار انرژی روسیه موجب شده تا روس ها جهت فروش نفتِ تحریمی خود، ابتکارهای مختلفی را در دستورکار قرار دهند که در این میان، تاکتیک فروش نفت از طریق ایجاد مشوق های اقتصادی (ارائه تخفیف های قابل توجه) یکی از مهمترین رویه هایی است که روس ها در پیش گرفته اند. برخی تحلیلگران بازار جهانی انرژی از تخفیف‌های بعضا 25 دلاری روسیه به مشتریان بین المللی نفتِ این کشور خبر می دهند. در این چهارچوب، اینطور به نظر می رسد که این رویکردِ روس ها، به طور خاص بر فروش نفت ایران که سال هاست این کشور، با استفاده از ارائه تخفیف های قیمتی به خریداران بین المللی، اقدام به فروش نفت خود می کند، تاثیرات و تبعات خاصی را به همراه داشته باشد. حتی برخی رسانه های بین المللی از کاهش میزان بارگیری نفت ایران از بنادر نفتی این کشور جهت تحویل آن به مشتریان بین المللی خبر می دهند. در این راستا، به طور خاص چند سوال اساسی مطرح می‌شود: آیا واقعا اقدام روسیه در ارائه تخفیف به مشتریان بین المللیِ نفت این کشور، هشداری جدی به حضور ایران در بازار جهانیِ نفت و فروش نفتش محسوب می شود؟ در صورت به نتیجه نرسیدنِ مذاکرات اتمی وین، سرنوشت فروش نفت ایران در بازارهای جهانی چگونه خواهد بود؟ و در نهایت اینکه چشم انداز قیمتی نفت در بازارهای جهانی با توجه به تداوم جنگ اوکراین، چه سرنوشتی را خواهد داشت؟

"سید محسن قمصری"، مدیر سابق امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران و کارشناس انرژی، در گفت و گو با الف به بررسی و تحلیل پرسش‌های مذکور پرداخته است. مشروح این گفتگو را در ادامه مطالعه بخوانید

در مدت اخیر اخبار مختلفی دال بر تخفیف های قابل توجه روسیه به مشتریان بین المللی نفت خود (برخی منابع از تخفیف های 25 دلاری خبر داده اند) با هدف دور زدن تحریم های غرب علیه فروش نفت این کشور منتشر شده است. این مساله موجب شده تا برخی، از آسیب های احتمالی این رویکردِ روسیه در بحث فروش نفت خود، بر بازار فروش نفت تحریمیِ ایران خبر دهند (با توجه به اینکه ما نیز سال هاست با تخفیف به مشتریان بین المللی جهت فروش نفت خود، به آن ها نوعی مشوق جهت خرید نفت ایران ارائه می کنیم). آیا این رویه روس ها همراه با آسیب های جدی برای کشورمان خواهد بود؟

باید توجه داشته باشیم که کلیت بازار جهانیِ نفت، یک "بازارِ رقابتی" است. با توجه به اوج گیری جنگ اوکراین، روس ها محموله های نفتی قابل توجهی دارند که عملا روی دستشان مانده و باید به طریقی آن ها را به فروش برسانند و در همین رابطه، تحفیف هایی را نیز ارائه می کنند تا بتوانند ظرفیت های جدیدی را در بازار نفت جهانی تحت کنترل خود بگیرند و منافع اقتصادیشان را تا حدی حفظ کنند. از این رو، بدون تردید ورود آن ها به بازار فروش نفتِ تحریمی و آسیب هایی که شاید این مساله برای ما به همراه داشته باشد نیز جدی است. البته که ما پیشتر تجربیات مشابهی را از نوعِ عملکرد روس ها داشته ایم و آن ها در گذشته نیز سعی کرده اند تا سهم ما را در بازارهای انرژی بگیرند. از این رو، به نظر من، حضور قابل توجه روسیه در بازار فروش نفت تحریمی و تخفیف‌هایی که این کشور به مشتریان بین المللی نفت خود می دهد، می تواند پیام ها و پیامدهایی را برای کشورمان نیز به همراه داشته باشد.

آیا در این فضا ما می توانیم ابتکاراتی جهت فروش بهترِ نفت خود داشته باشیم؟ اساسا آیا از میدان مانور لازم در این رابطه برخوردار هستیم؟ طبیعی است که در شرایط تحریمی، ما می توانیم ابتکاراتی را جهت دور زدن تحریم ها و فروش نفتمان داشته باشیم. با این حال، به نظر من با توجه به تجربیات گذشته کشورمان در موقعیت های مشابه، متاسفانه ما چندان فعال عمل نمی کنیم و بیشتر منفعل هستیم. با این حال، به نظر من اگر ما فعالانه وارد معادله فروش نفت خود در بازار جهانی شویم، بله، می توان ابتکارات خاصی را لحاظ کرد و از این طریق زمینه را جهت فروش بهتر و بیشتر نفت ایران هموار کرد. با این حال، این مساله نیاز به یک رویکرد منسجم و درس گرفتن از تجربیات گذشته دارد.

آیا در شرایط کنونی می توان نوعی فضای همکاری با روس ها را مد نظر قرار داد و از این طریق زمینه را به نحوی فراهم کرد که هم منافع ما در بحث فروش نفت تامین شود و هم منافع روسیه؟ من خیلی به این مساله اعتقادی ندارم. باید توجه داشته باشیم که روس ها در زمینه بازار انرژی، رقیب ما هستند و در گذشته نیز تجربیات زیادی بوده که نشان می دهند آن ها چندان آماده همکاری با ما نیستند و اساسا سعی شان بر این نیست که با ما خیلی (در حوزه انرژی) همکاری داشته باشند. از این رو، من مذاکره با روس ها در فضای کنونی را چندان راهگشا نمی بینم.

مذاکرات اتمی وین نوعی وضعیت سکون و رکود را تجربه می کند. به نظر شما در صورت محقق شدن سناریویِ عدم دستیابی به یک توافق، وضعیت فروش نفت کشورمان چگونه خواهد بود؟  به نظر من وضعیت ما در قالب یکچنین سناریویی، چیزی شبیه به شرایط فعلیِ ما خواهد بود. در واقع، به نظر من تغییری در مناسبات تجاری ما ایجاد نخواهد شد. پیش از این امیدهایی وجود داشت که مذاکرات اتمی وین به نتیجه برسد و ما بتوانیم به بازارهای هدفمان (در بحث انرژی) دسترسی پیدا کنیم. با این حال، اگر هم این مذاکرات به نتیجه نرسد، به نظر من تغییر چندانی را در مقایسه با شرایط کنونی شاهد نخواهیم بود. شاید شرایط برای کشورمان اندکی سخت تر شود با این حال، همانطور که گفتم، تفاوت چندانی را با وضعیت کنونی خود نخواهیم داشت. پیش بینی شما از چشم انداز آتی بهای نفت در بازارهای جهانی با توجه به اوج گیری جنگ اوکراین و تشدید تنش ها میان غرب و روسیه چیست؟ آیا شاهد جهش های قابل توجه (تا 200 دلار) در قیمت نفت خواهیم بود؟ به نظر من جنگ اوکراین، نهایت تاثیر قیمتی خود را بر بازار جهانی نفت گذاشته است. این بدان معناست که تمامیِ تاثیراتی که این جنگ می توانست بر بازار انرژی داشته باشد را در مدت اخیر شاهد بوده ایم و این نوساناتِ اخیر 4، 5 دلاری یا 7، 8 دلاری که ایجاد می شود، نشان می دهد که بازار چندان مستعد افزایش قیمت نیست. از سویی، ما در حال حرکت به سمت تابستان و هوای گرم و کاهش مصرف هستیم. هر چند که در تابستان مصرف بنزین افزایش پیدا می کند. با این حال، به طور تاریخی این فصل، فصل افزایش مصرف نفت نیست. از این رو، من فکر نمی کنم که قیمت نفت در بازارهای جهانی بتواند جهش های بیشتری را از سطح قیمتی کنونی خود نشان دهد. هر تغییری هم که باشد، دامنه ای محدود خواهد داشت.