حکومتِ حکمت؛ چون آب، نرم و استوار

به گزارش خبرگزاری تسنیم، محسن سلگی کارشناس مسائل سیاسی در یادداشتی به مفهوم حکمت در بیانات رهبر انقلاب در دیدار اعضای وزارت امور خارجه پرداخته است که متن آن را در ادامه می‌خوانید:

به زبان ساده و موجز، حکمت امری استوار و همزمان نرم است. حکمت، اندیشه، کلمه و عمل محکم است اما نه محکمِ سفت و سخت و خشک. برای تقریب بهتر این مفهوم به ذهن، استعاره درخت و استعاره آب به هنگام است.

آب منعطف ترین چیز قابل مشاهده در هستی برای انسان است. شکل هر ظرف و جایی را می گیرد، به ابر و بخار تبدیل می شود اما همچنان خصوصیت آب بودن (H2o) را حفظ می کند؛ به بیان عامیانه، از خاصیت و ذاتیت آب بودن خود کوتاه نمی آید اما متناسب با زمان و مکان تغییر شکل می دهد. آب، همان آب است که در دریا شکل امواج و رنگ آبی یا سبز می گیرد و در رودخانه به درازا و روندگی میل می یابد، در چشمه به جوشندگی و در مسیر ابر باران شدن ابتدا به صعود به سپس سقوط و نزول می‌گراید.

از حیث قدرت و قوی بودن هم می بینیم که در طبیعت آب (سیل) از باد (طوفان) قوی‌تر است. بزرگترین صخره ها با آب جابجا می گردند یا دست کم با آب (قطره) حفره حفره شده و سلطنتشان سست می شود. همچنین گفته می شود که آب مایع حیات است. به هر روی، از حیث کمبود و دیریابی حیاتی تر از باد و خاک و نور است.

حکمت نیز چنین است. حکمت، حیاتی و نیز حیان بخش و زندگی بخش است. در عین حال پر قدرت و استوار است. همچنین نرم و منعطف است. دیریاب است و چه بسا پیرمرد روستایی سرشار از آن باشد و برخی استادان دانشگاه و حوزه، محروم از آن.

استعاره دیگر، استعاره درخت است. درختان خشک و سخت برای قطع شدن یا آتش گرفتن آماده اند. اما درختانِ تر چه جوان و چه کهنسال، آبستن زندگی، سایه ساری و حیات اند. آنها در برابر باد کمی خم می شوند اما معمولاً نمی شکنند. به راحتی هم آتش نمی گیرند.

حکمت الزاماً اندیشه ای حیات بخش و مملو از زندگی است که می تواند حکمت نظری یا حکمت عملی باشد. حکمت وقتی نظری باشد نیز ناظر به زندگی و غایت انسان و جهان است و به زبان ساده مفید و درمان گر و سرشار از صحت (درستی) و صحت به معنای سلامتی است. حکمت، شادان است اما شادی را به حال فرو نمی کاهد و بنابراین، بی حال نمی کند. بلکه غایت اندیش و عاقبت اندیش - نه عافیت اندیش - است.

بر اساس ملاحظات گفته شده، یک اندیشه به صرف منتظم و منظم بودن نمی تواند حکمت باشد. تار عنکبوت هم منظم است و هر چند بی فایده و عاری از حکمت نیست اما فایده کار زنبور (عسل) و بنابراین حکمت زنبور در آن نیست. به این معنا، حکمت، شهد است، شاهد و ناظر است، طبیعت را دوست دارد و چیزی بر آن و غنای آن می افزاید. حتی تار عنکبوت هم علاوه بر زیبایی منحصر به فرد، سرشار از حکمت است؛ متناسب با هندسه هستی و تعادل آن و حتی انس (دوستی) در طبیعت و جهان است.

با توجه به آنچه گذشت، رهبر حکیم انقلاب اسلامی در کنار تأکید بر لزوم نگاه حکیمانه و اتکا به حکمت در سیاست خارجی، از انعطاف سخن به میان آوردند و این انعطاف را سازگار با اصول (ذاتیت آب را به یاد آورید که وقتی در تن درختان هم می‌رود، به آنها زندگی، استواری در عین نرمش می‌بخشد) تلقی و معرفی کردند.

ایشان در همین زمینه، ایده نرمش قهرمانانه را که در سال 1392مطرح کردند، دوباره پیش کشیدند و آن را مستظهر و متکی به حکمت دانستند (نقل به مضمون).

می توان در تکمیل و فهم عمیق‌تر ایده حکمت در سیاست خارجی، مفهوم عزت و مصلحت را نیز به بحث نهاد؛ دو مفهومی که همزمان در بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار اعضای وزارت خارجه مورد تأکید قرار گرفت. این التفات قلمی، مجال دیگر می‌طلبد.

در این یادداشت، قصد نگارنده آن بود که سیاست خارجی اصولی و در عین حال منعطف جمهوری اسلامی را ناظر به معنای حکمت و با کمک استعاره آب، بازیابی و ارزیابی کرده باشد.