حکیم نظامی؛ گنجه‌ای از اخلاق جهانی است

دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور گفت: حکیم نظامی نقش یک شخصیت پیوندساز را می‌تواند ایفا کند و گنج میان فرهنگی است که میراثش مرزها را درنوردیده و فرهنگ‌ها را در کنار هم قرار داده است.

همزمان با هفته بزرگداشت حکیم نظامی برنامه‌های متعدد و متنوع فرهنگی و هنری در تبریز برگزار می‌شود که از جمله این برنامه‌ها می‌توان به برگزاری همایش ملی حکیم نظامی، برگزاری کارگاه خوشنویسی از اشعار نظامی، برگزاری مسابقه نظامی‌خوانی در میان دانش‌آموزان برتر استان و برگزاری شب شعر حکیم نظامی اشاره کرد.

برگزاری نمایشگاه خوشنویسی از اشعار نظامی، برگزاری نمایشگاه کتاب‌های منتشر شده با موضوع اشعار نظامی، برگزاری کارگاه بررسی تصحیحات آثار حکیم نظامی، انتشار کتاب نمایشنامه لیلی و مجنون اثر مرحوم اسد صادقی، برگزاری میزگردهای رسانه‌ای تخصصی با موضوع نظامی و انتشار ویژه‌نامه حکیم نظامی از دیگر برنامه‌های هفته بزرگداشت این حکیم در تبریز است.

در این همایش جمعی از اعضای هیأت علمی دانشگاه تبریز، سیدمجید امامی دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور، رئیس دانشگاه تبریز، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی، کاوه خوربه، معاون علمی و پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، علیرضا حبیبی معاون اجرائی ستاد بزرگداشت حکیم نظامی، احمد گلی معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی و رحمان مشتاق مهر معاون استاندار آذربایجان شرقی به ایراد سخن پرداختند.

حکیم نظامی پیام آور همزیستی میان فرهنگ‌ها

دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور در همایش حکیم نظامی در دانشگاه تبریز گفت: حکیم نظامی گنجه‌ای ظرفیت سترگ اخلاق جهانی است.

سیدمجید امامی در این همایش اظهار کرد: نظامی هرچند متعلق به زمانه تفوق زبان فارسی به عنوان زبان فرهنگ اسلامی در همه بلاد اسلامی است اما مهم این است که امروز چه کسی از او الهام می گیرد و وی را منبع بازتولید معنا می داند.

او افزود: از بعد میان جهانی و میان فرهنگی به حکیم نظامی کمتر توجه شده است. نظامی عربی را به نیکی می دانست و به فارسی شعر می گفت و با فرهنگ و اندیشه یونان آشنا بود.

امامی ادامه داد: اشعار نظامی به فارسی است اما محتوا و درون مایه اشعار او از فرهنگ های مختلف برگرفته شده است. نظامی پند ارسطو و افلاطون را آورده و اسکندر را مدح گفته و داستان لیلی و مجنون را به فارسی سروده و تعابیر و اصطلاحات ترکی را به فارسی درآورده است. در این میان خصیصه ممتاز حکیم نظامی آن است که توانسته داستان ها و معانی مختلف را از فرهنگ ها و زبان‌های مختلف گرد هم آورده و با چنین اقتداری آن ها را بسراید.

دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور گفت: بخشی از این برخورد باز نظامی با فرهنگ های مختلف ریشه در جغرافیای تولد و زندگی او دارد چراکه گنجه پیوندگاه فرهنگ ها بود و این باعث شده برخلاف شاعران دیگری ستیز، نظامی دیدگاهی پذیرنده و باز نسبت به دیگر فرهنگی ها داشته باشد.

او افزود: حکیم نظامی ظرفیت سترگ اخلاق جهانی است. منظور از اخلاق جهانی در گفتمان مدرن؛ نظم اخلاقی است که مرز و زبان و فرقه نمی شناسد و برای همه آحاد بشریت خوشایند و نجات‌بخش است.

امامی تصریح کرد: توجه نظامی به اخلاق یکی از ویژگی‌های ممتاز اوست. نظامی پیام آور همزیستی است و شعر او دعوت به گشاده‌رویی و تواضع و زهد و تقوا و دادگری است. نظامی شاعر بزم و داستان است و درواقع شاعر فرهنگ است و از ظرفیت ادبیات بزمی و داستانی برای تربیت بهره برده است و به قول خودش اشعارش همه رمز و اشارت خرد است.

او افزود: نظامی از امکان های جذابیت رسانه شعر برای آراستن و انتقال نکات اخلاقی بهره برده است اما آیا ما امروز از جذابیتی برای انتقال معارف برخورداریم؟ ما باید در قالب چرخه های صنایع خلاق محصولات فرهنگی، شخصیت‌های نظامی را به زمین فرهنگ عمومی و مصرف سرگرمی مردم خصوصا کودکان و نوجوانان بنشانیم.

وی تاکید کرد: آشتی با حافظه فرهنگی، سیاست جدی فرهنگی دولت است که ابزار می‌خواهد و امروز در نظام فرهنگی کشور و خصوصا در بدنه مردمی انقلاب اسلامی این پیشرفت وجود دارد.

دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور گفت: نظامی یک شخصیت میان فرهنگی است و نمی‌توان او را محدود کرد. حکیم نظامی در میانه‌ی فرهنگ‌ها ایستاده و اینکه هر کس از ظن خود یاراو شده، یک فرصت طلایی است. پیام حکیم نظامی پیام میان فرهنگی است و نقطه اشتراک در میانه فرهنگ‌هاست. نظامی نقش یک شخصیت پیوندساز را می‌تواند ایفا کند و گنج میان فرهنگی است که میراثش مرزها را درنوردیده و فرهنگ‌ها را در کنار هم قرار داده است.

نظامی شاعری وارسته، زاهد پیشه و باتقوا بود

رئیس دانشگاه تبریز در همایش بزرگداشت حکیم نظامی در این دانشگاه گفت: حکیم نظامی شاعر آزاده‌ای است که آزادگی را در سایه اسلام می داند.

صفر نصرالله زاده طی سخنانی در این همایش گفت: نظامی شاعری وارسته، زاهد پیشه و باتقوا بود که در دوران اوج مدیحه سرایی و شاعران مداح در دربار شاهان به نان جوین دل خوش داشت و از جهان گذشت و در گوشه عزلت به سلطنت فقر رسید.

وی افزود: سلاطین زمان سر بر آستانش نهاده بودند و به احترام عظمت زهد و تقوای او پیرایه های زندگی را فروهشته و به خاطر حرمتش می از مجلس و ساقی از محفل دور می‌داشتند و برای ورودش خلوتی روحانی و مجلسی پاک و منزه از آلایش‌ها می‌آراستند.

نصرالله‌زاده گفت: مثنوی های نظامی با حمد و ستایش الهی آغاز می‌شود و حضرت رسول و معراج آن حضرت اول و آخر کتابهای او را می آراید و شاعر در هر منظومه خود نظری عارفانه به جهان دارد لذا نظامی هرگز در شعر از محدوده شرع خارج نشد و به خاطر این تعهد بود که در تمام مثنوی‌های خویش به دنبال حمد خدا و مدح رسول بود.

رئیس دانشگاه تبریز تصریح کرد: وی شاعر آزاده‌ای است که آزادگی را در سایه دین اسلام می دانست و برای ترویح افکار و اندیشه های دینی تلاش می کنرد. او به چشمه جوشان خدای متعال پیوسته و عظمت همگان را در بی نهایت می‌دید.

وی افزود: این شاعر شهیر با پناه بردن به دین، دل از تشویش می‌شوید و از روز رستاخیز به خود هراس راه نمی دهد. پناه بردن به از دست دیو ظلمت به حریم امن ایمان در منظومه های نظامی بسیار به چشم می خورد و همیشه دین ورزی چاره رهایی از آلام و دغدغه‌های فکری اوست.

نصرالله زاده تاکید کرد: از دیگر مضامین محوری در آثار نظامی احساس پاک میهن پرستی و به عبارتی علاقه بسیار او به ایران است. او به ایران عشق می ورزید و این عشق در حالی اوج می گرفت که همراه با بارقه های اسلام خواهی و مسلمانی بود.

نکوداشت حکیم نظامی، پاسداشت هویت اصیل ایرانی است

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی در همایش بزرگداشت حکیم نظامی در دانشگاه تبریز گفت: نکوداشت شاعرانی همچون حکیم نظامی، پاسداشت هویت اصیل ایرانی است و برای حفظ و پاسداری از این هویت اهتمام جدی داریم.

سیدمحمدحسین بلاغی در این آیین اظهار کرد: هفته نکوداشت شاعر و ادیب برجسته‌ی ایران حکیم نظامی گنجه‌ای فرصت مغتنمی است تا ادبیات و شعر را پاس بداریم.

وی با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب در دیدار مردم آذربایجان در 29 بهمن امسال گفت: ایشان در این دیدار باذکر نام شعرا و ادبای متقدم و متاخر استان آذربایجان، رسالت متولیان فرهنگی را پاسداشت این شاعران و ادیبان استان ذکر فرمودند.

بلاغی، گفت: همزمان با هفته بزرگداشت حکیم نظامی و براساس تصمیم شورای سیاستگذاری و هیات علمی این همایش برنامه‌های متعددی به صورت قشری و براساس مخاطبان مختلف تعریف واجرا شده است.

وی افزود: ازجمله این برنامه ها برگزاری کارگاه خوشنویسی با محوریت اشعار نظامی گنجه‌ای و با حضور سی تن از اساتید برجسته هنر خوشنویسی استان بودکه آثاری در خور و فاخر توسط این اساتید خلق و همزمان با این همایش به معرض دید عموم گذاشته شده است.

بلاغی تصریح کرد: در حوزه دانش‌آموزی نیز خوانش و حفظ اشعار حکیم نظامی جزء برنامه های خوبی بود که همزمان با هفته بزرگداشت نظامی در تبریز برگزار شد.

وی برگزاری عصر شعر چشمه خورشید و همچنین نشست‌های تخصصی درباره حکیم نظامی را از دیگر برنامه‌های این هفته برشمرد.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان در ادامه به طرح مقبره‌الشعرا و بازسازی آن در ماههای اخیر اشاره کرد و گفت: ما یک پیمان وعزم جدی و عهد راسخ برای بازسازی مجموعه تاریخی فرهنگی مقبره الشعرا بسته‌ایم و قسمت بیرونی و صفه جنوبی مقبره در اردیبهشت ماه آماده بهره‌برداری خواهد بود و در ادامه ایجاد فضاهای فرهنگی به وسعت 15 هزار مترمربع در این مجموعه را آغاز می کنیم و سعی می کنیم تا سال آینده بخش عظیمی از آن به پایان برسد.

وی تاکید کرد: با اتمام طرح بازسازی امیدواریم از سال آینده مقبره الشعرا را به مجمع الشعرا تبدیل کرده و هر روز دراین مجموعه برنامه‌های متنوع ادبی داشته باشیم.

حکیم نظامی در زمره شعرای جریان ساز شعر ایران

ابراهیم اقبالی، عضو هیأت دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی دانشگاه تبریز طی سخنانی در همایش حکیم نظامی در دانشگاه تبریز با بیان اینکه این حکیم از شعرای جریان ساز شعر ایران است، گفت: پس از سروده شدن خمسه توسط نظامی، شعرای بزرگی (شعرای صاحب سبکی نظیر امیر خسرو دهلوی، خواجوی شیرازی و عبدالرحمن جامی و فضولی) به تقلید از آن بر خاستند.

او گفت: فضولی منظومه لیلی و مجنون خود را به زبان ترکی به نظم در آورد، او در این ترجمه چنان امانت دار است که داستان فرعی «زید و زینب» که نظامی در بطن لیلی و مجنون آورده و حتی نظامی پژوه معاصر مرحوم حسن وحید دستگردی آن را الحاقی و غیر اصیل می داند را نیز به نظم آورده است.

استاد دانشگاه تبریز تأکید کرد: فضولی در قالب نیز به نوآوری های نظامی پایبند است و مثل استاد خویش در میان مثنوی، به آوردن قصیده و غزل می پردازد و در کنار اثر اصیل نظامی، خواندن لیلی و مجنون ترکی ملا محمد فضولی هم جایگاه خود را دارد و در ضمن به فهم اثر نظامی کمک می کند.

محمد خاکپور، عضو هیأت دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی دانشگاه تبریز نیز در این همایش با تاکید بر اینکه نظامی با منظومه‌هایی که از داستان‌های کهن وام گرفته، نقش موثری در بقای فرهنگ ایرانی دارد، تصریح کرد: منظومه‌های غنایی نظامی جزء بهترین منظومه‌های ادبیات فارسی است، از این رو حکیم نظامی با هنرمندی‌اش در داستان‌پردازی توانسته است فرهنگ ایرانی را زنده نگه دارد.

او در بخش دیگر سخنان خود با اشاره به دو ویژگی مهم جهان بینی نظامی تأکید کرد: ایران گرایی و ایمان مداری دو رکن مهم آثار حکیم نظامی است و در همین ارتباط ما نیازمند بازتعریف مسیر نظامی پژوهی در کشور، برای رسیدن به نسخ بیشتری درباره این شاعر بزرگ هستیم.

مشارکت گسترده دانش آموزان و نسل نوجوان در بزرگداشت حکیم نظامی

جمشید علیزاده دبیر علمی بزرگداشت حکیم نظامی در دانشگاه تبریز با اشاره به اهداف برگزاری این همایش گفت: نخستین گام برای برگزاری همایش ملی نظامی گنجه ای، تشکیل کمیته علمی بود که با اولویت موضوعی «تاثیر نظامی در ادبیات بعد از حیات خود» با حضور جمعی از محققان داخل دانشگاه و خارج از دانشگاه تشکیل شد.

او در بخش دیگر سخنان خود مشارکت گسترده دانش آموزان و نسل نوجوان در این همایش را از ویژگی مهم این آیین عنوان کرد و یادآور شد: برگزاری نمایشگاه خوشنویسی با استفاده از اشعار ممتاز و معروف نظامی گنجوی و برپایی نمایشگاه خوشنویسی با شرکت خوشنویسان مبرز استان در تالار خاقانی فرهنگ و ارشاد از جمله دیگر برنامه های فرهنگی و ادبی این همایش بوده است.

اکثر شاعران آسیای صغیر مقلد حکیم نظامی بوده‌اند

محمد طاهری خسروشاهی، رئیس مرکز آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبان دانشگاه تبریز، طی سخنانی، به بررسی «کارنامه نظامی شناسی در منطقه قفقاز و آسیای صغیر» پرداخت.

او گفت: آوازه پنج گنج نظامی در گستره ایران فرهنگی، چندان بود که تا قرن ها پس از او، هر کجا شاعری به نظم داستان های عاشقانه دست می‌زد، عمدتاً در اثبات قدرت نمایی خود بیهوده می کوشید و سعی می کرد شیوه نظامی را تقلید کند؛ اما جملگی از ایران و هندوستان تا قفقاز و آسیای صغیر، به ناتوانی خود اعتراف می‌کردند و حکیم نظامی را استاد بی همتای داستان سرایی معرفی می‌کردند.

پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی افزود: شواهد ادبی نشان می دهد که قبول خاطر و آوازه نظامی در تاریخ ادبیات، بیشتر ناشی از بازآفرینی مضامین قرآنی و معارف الهیِ پنهان در کلام خداست که شاعر، در منظومه های خود به آن دست زده است.

او اظهار کرد: شاعران قفقاز و آسیای صغیر، آن چنان عشق و علاقه ای به نظامی نشان داده‌اند که تاریخ مثنوی سرایی در این خطه را با نام حکیم نظامی پیوند داده اند.

طاهری خسروشاهی گفت: تقلید شاعرانه و متابعت ادبی از حکیم نظام، در منطقه قفقاز و آسیای صغیر به دو شکل صورت می گرفت. یا شاعر، همان درون مایه داستان را با شاخ و برگ های تازه و در قالب واژگانی جدید می سرود و یا داستان دیگری در وزن یکی از منظومه های خمسه به نظم می کشید.

این محقق ادبی در پایان به اسامی و ارایه نمونه های ادبی برخی از شاعران در منطقه قفقاز و آسیای صغیر که در پی تقلید از نظامی بوده‌اند، اشاره کرد.