خداحافظی تدریجی چین و روسیه با دلار / تاکنون چند تحریم علیه روسیه وضع شده است؟

کشورها در سرتاسر جهان به‌دنبال روش‌هایی برای کاهش اتکای خود به دلار (دلارزدایی) هستند زیرا از خطرها و آسیب‌پذیری‌های ناشی از سلطه آن بر بازارهای مالی خسته شده‌اند. به گزارش وبگاه Peoples Dispatch، روسیه و چین پیش از پایان سال جاری میلادی، از هدف خود مبنی بر انجام مبادلات تجاری 200 میلیارد دلاری فراتر رفتند.

آندره بِلوسُف (Andrei Belousov)، معاون اول نخست‌وزیر روسیه، در سفر اخیر خود به چین اظهار داشت که در سال جاری میلادی، استفاده از روبل روسیه و یوان چین در تجارت بین دو کشور به 95 درصد رسیده است.

به گفته ماکسیم رِشتنیکوف (Maksim Reshetnikov)، وزیر توسعه اقتصادی روسیه، از ژانویه (دی، بهمن) تا اکتبر (مهر، آبان)، 68 درصد از کل تجارت روسیه با روبل و ارز کشورهای طرف تجارت انجام شده است.

روسیه همچنین از یوان در معاملات تجاری با مغولستان، فیلیپین، مالزی، امارات متحده عربی، تایلند، ژاپن، تاجیکستان و سنگاپور استفاده کرده است.

بحث درباره لزوم دلارزدایی از اقتصادهای جهان‌جنوب (جهان سوم) جدید نیست، اما سال 2023 میلادی به عنوان سالی که این روند در آن شتاب گرفت، در تاریخ ثبت خواهد شد.

تحریم‌های اِعمال‌شده علیه روسیه

بر اساس اطلاعات منتشرشده توسط سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، از زمان آغاز عملیات نظامی ویژه روسیه در شرق اوکراین در فوریه 2022 میلادی، بیش از 17 هزار تحریم علیه روسیه اِعمال شده است.

نقشه جهان‌شمال (کشورهای ثروتمند توسعه‌یافته) عملاً نقشه کشورهایی است که روسیه را تحریم کرده‌اند: آمریکا، کانادا، بریتانیا، اتحادیه اروپا (و نامزدهای عضویت در این بلوک)، سوئیس، کره جنوبی، استرالیا و ژاپن؛ البته استثناهایی مانند سنگاپور نیز وجود دارد.

موج جدید تحریم‌ها علیه روسیه بی‌نظیر است. به گفته خودِ جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، آن‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تأثیری بلندمدت بر روسیه داشته باشند و «از هر کاری که تا به حال انجام داده‌ایم مؤثرتر باشند.»

اولین موج تحریم‌ها علیه روسیه در سال 2014 میلادی اِعمال شد؛ یعنی پس از بحران اوکراین که منجر به کودتا علیه رئیس‌جمهور ویکتور یانوکویچ با حمایت آمریکا شد.

اقدامات علیه روسیه زمانی آغاز شد که این کشور تصمیم به اتحاد مجدد با کریمه گرفت که ساکنان آن از به رسمیت شناختن دولت جدید پس از کودتا خودداری کردند.

ژو پولینگ (Xu Poling)، مدیر بخش اقتصاد روسیه در آکادمی علوم اجتماعی چین، توضیح داد: از سال 2014 تا 2022 میلادی، روسیه به طور هم‌زمان دلارزدایی و یورویی شدن را دنبال کرد. در این دوره، اتحادیه اروپا شریک تجاری اصلی روسیه شد که منجر به تغییر ارز اصلی معامله از دلار آمریکا به یورو شد.

بانک مرکزی روسیه در گزارش سال 2022 میلادی خود اعلام کرد: به دنبال اِعمال تحریم‌ها از سوی کشورهای متخاصم، ارزهای آن‌ها برای عوامل اقتصادی روسیه «سمی» شده است.

در پایان گزارش این مؤسسه آمده است: افزایش توافقات با کشورهای دوست به ارزهای ملی برای تضمین و توسعه تجارت خارجی حیاتی شده است.

به گفته پولینگ، از سال 2022 میلادی تاکنون، تجارت بین روسیه و اروپا 70 درصد کاهش و تجارت میان روسیه و آسیا 70 درصد افزایش یافته است.

تأثیر تحریم‌ها

ژانگ شین (Zhang Xin)، معاون مرکز مطالعات روسیه در دانشگاه چین شرقی، گفت: اولین‌باری که یک بحث جدی درباره «دلارزدایی» و اهمیت بالای ژئوپلیتیک آن شنیدم، در سال 2014 میلادی و بیشتر به دلیل مسائل ایران بود.

شین گفت: پس از تحریم روسیه، بسیاری از کشورهای در حال توسعه نگران شدند که دارایی‌ها و ثبات مالی آن‌ها به دلیل استفاده بیش از حد از دلار (که از آن به عنوان یک سلاح مالی ژئوپلیتیک استفاده می‌شود) در خطر قرار گیرد.

در پایان سال گذشته میلادی، سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) به سردمداری عربستان سعودی تصمیم گرفت بیشترین کاهش عرضه نفت را از سال 2020 میلادی به میزان حدود 2 میلیون بشکه داشته باشد. دولت بایدن، عربستان سعودی را به خاطر این تصمیم تهدید کرد و گفت این اقدام، «عواقبی» برای این کشور خواهد داشت.

هند برای اولین‌بار در تاریخ، از روپیه برای خرید یک میلیون بشکه نفت از امارات متحده عربی در ماه اوت (مرداد، شهریور) سال جاری استفاده کرد. هم عربستانی‌ها و هم اماراتی‌ها در ژانویه (دی، بهمن) 2024 میلادی بخشی از بریکس پلاس خواهند شد.

در نوامبر (آبان، آذر)، کمیسیون اروپا دوازدهمین بسته تحریمی را علیه روسیه ارائه کرد و انتظار دارد کشورهای عضو آن در اواسط دسامبر (آذر، دی) آن را تصویب کنند.

تجارت بین روسیه و چین به تازگی رکورد بیش از 200 میلیارد دلار را شکسته است؛ قرار بود این هدف در سال 2024 میلادی محقق شود.

تکامل بریکس ممکن است به نفع جنبش «دلارزدایی» باشد

لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل هم در سفر خود به چین در آوریل (فروردین، اردیبهشت) امسال و هم در نشست پانزدهم بریکس در آفریقای جنوبی در ماه اوت (مرداد، شهریور)، از استفاده از سامانه پرداخت مبتنی بر ارزهای محلی بدون نیاز به استفاده از دلار دفاع کرد.

در نشست بعدی بریکس که قرار است در اکتبر (مهر، آبان) سال آینده به ریاست روسیه در کازان برگزار شود، وزرای اقتصاد و رؤسای بانک‌های مرکزی قرار است گزارشی درباره عملی بودن این طرح ارائه کنند.

ژانگ شین می‌گوید: ترکیب اقتصادهای صنعتی بزرگ، به ویژه چین با بخشی از کشورهای اصلی غنی از انرژی و کشورهای اصلی جهان در حال توسعه، قادر است پویایی‌هایی را که مبنای اقتصادی و سیاسی قدرت دلار آمریکا، که از سال 1970 میلادی به اصطلاح دلار نفتی نامیده می‌شود، تغییر دهد.

پولینگ معتقد است «دلارزدایی» به سرعت تکمیل نخواهد شد. وی افزود: از یک سو، باید گزینه‌های جدید پدیدار شوند و از سوی دیگر نیز این مسئله مطرح است که آمریکا می‌تواند با سایر کشورها به توافق برسد و تسهیلات و ضمانت‌های بیشتری را ارائه کند که بر روند دلارزدایی نیز تأثیر خواهد داشت.

اما این کارشناس بیان می‌کند: سیاسی شدن دلار و استفاده از آن به عنوان سلاح اقتصادی، روند دلارزدایی را اجتناب‌ناپذیر کرده است.