مستند «اشغال جزایر» پاسخی تاریخی و ژئوپلیتیکی به ادعاهای امارات و انگلیس
مستند «اشغال جزایر» به کارگردانی داوود مرادیان اثری پژوهشی و تحلیلی است که با نگاهی تاریخی و ژئوپلیتیکی به مسئله اشغال جزایر ایرانی در خلیج فارس می‌پردازد و اسناد ادعای امارات و انگلیس برای تجزیه جزایر ایرانی را واکاوی می‌کند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مرادیان در این فیلم، با بهره‌گیری از اسناد کمتر دیده‌شده، گفت‌وگو با کارشناسان و بازسازی‌های تصویری دقیق، به ریشه‌های سیاسی و نظامی این رخداد و پیامدهای آن در معادلات منطقه‌ای می‌نگرد. این مستند محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که در خانه مستند تهیه و تولید شده است. «کلاشینکف‌های آمریکایی»، «رویای آجری»، «چهل و سه روز»، «بعد حصر» و «دشمن ملت» مستندهایی است که مرادیان پیش‌تر کارگردانی کرده بود. با او درباره «اشغال جزایر» که متقاضی حضور در نوزدهمین جشنواره سینما حقیقت است گفت و گو کرده‌ایم.
با حمایت سردار تنگسیری دلم برای ساخت فیلم قرص شد
* چه انگیزه‌ای باعث شد به سراغ موضوع جزایر جنوبی ایران و ماجرای اشغال آنها بروید؟
از اواخر دهه هفتاد با کتابی آشنا شدم به نام «حاکمیت ایران بر جزایر تنب و ابوموسی». این کتاب قدم اول بود که ذهن مرا با موضوع درگیر کرد. به خصوص که از اواخر دهه هشتاد تا اواسط دهه نود بارها و بارها به جزایر جنوبی ایران سفر کردم و موضوع این جزایر برایم دغدغه‌ای جدی بود. لکن هیچگاه نتوانستم هیچ بخشی از صداوسیما را به ساخت چنین مستندی ترغیب کنم. غالباً معتقد بودند وقتی جزایر برای ما است خب برای ماست چرا باید درباره‌اش مستند بسازیم؟! سال 1401 به مدت یک سال مدیر گروه مستند روایت فتح بودم، پروژه را در شبکه مستند و روایت به صورت مشارکتی تصویب کردیم. این مقطعی است که فرمانده نیروی دریایی سپاه سردار تنگسیری به صورت مستمر از بنده سراغ تولید این مستند را می‌گرفتند و برایشان دغدغه‌ای بسیار جدی بود. با حمایت معنوی ایشان دل ما قرص شد و شخصاً برای نظارت بر ساخت فیلم به جنوب رفتم و فاز اول تصویربرداری همزمان در شش جزیره به انجام رسید. فرمانده نیرو نیز همراه ما در چند لوکیشن آمدند و مشاوره ایشان بسیار راهگشا بود؛ اما بعد از خروجم از روایت فتح، این بنیاد هم تمایلی نداشت کار ادامه یابد.
نگاهی به بخش "غزه" جشنواره سینما حقیقت / انتظار برای روایت‌های تازه و نقش‌آفرینی مؤثرتر مستندسازان ایرانیلذا در تلویزیون هم پرونده کار را بستیم و با موافقت سازمان اوج مجموعه را به خانه مستند رساندیم تا فرایند تولید دنبال شود. این پروسه نیز حدوداً یک سال طول کشید. وقتی کار وارد اوج شد، ما که مجموعه خیلی خوبی تصاویر تولیدی از جزایر داشتیم، مجموعه بسیار خوبی هم تصاویر آرشیوی در همان بازه تولید از تلویزیون تامین کردیم، پس بایستی وارد فاز مصاحبه می‌شدیم که به چالش بدی برخوردیم. برخی از افراد فوت شده بودند؛ برخی شرایط گفتگو نداشتند و جشنواره هم نزدیک بود. خب اینجا انصافاً آرشیو اوج کمک کرد و این بخش کار وامدار عزیزان دیگری است که آنها نیز دغدغه‌مند بودند.
اسناد امارات متحده عربی در خصوص ادعای جزایر خلیج فارس دندان‌گیر نیست
* چطور فرآیند پژوهش و جمع‌آوری اسناد تاریخی را برای این مستند انجام دادید؟
مستند باید درباره تاریخچه اشغال هفت جزیره ایرانی در سه حوزه انجام می‌شد. نخستین مرحله پژوهش کتابخانه‌ای بود. در این زمینه کتب بسیار خوب و معتبری از سمت پژوهشگران ایرانی نوشته شده که از تمامی آنها استفاده کردیم. علاوه بر آن عموم پژوهش‌های آکادمیک انجام شده نیز جمع‌آوری شد و بر اساس این کتب ما سراغ تولیدات امارات متحده عربی و برخی دیگر از کشورها رفتیم و سعی کردیم منابعی نیز از این کشورها تامین کنیم. واقعیت اینجاست که تولیدات عربی بیشتر زمینه تاریخی قابل تاملی داشتند اما اسنادی برای ادعاهای آنها ارائه نمی‌کردند که به اصطلاح دندان گیر باشند. بخش دوم اسناد ملی بریتانیا بود. از این اسناد که مکاتبات سری دولت انگلیسی هند شرقی محسوب می‌شد، آنهایی که درباره خلیج فارس هستند پیش از این توسط وزارت خارجه قطر خریداری شده و در نظمی ستودنی روی اینترنت قرار دارند و از بهترین منابع برای فهم و درک رخدادهای آن زمان هستند. این همه منابعی بود که ما در اختیار داشتیم.
* در انتخاب جزایر هفت‌گانه و ترتیب روایت آنها چه معیارهایی داشتید؟
برای مخاطب داستان اشغال را گفتیم. یعنی برعکس همه مواردی که سعی می‌کنند بررسی ادعاهای طرف اماراتی درباره سه جزیره را بررسی کنند، ما از زمان اشغال جزایر توسط پرتغال شروع می‌کنیم و تا آزادسازی جزایر عمقی‌تر ایران در سال 1350 جلو می‌آییم. البته در سریال تا بعد از جنگ و شرایط امروز را هم بررسی خواهیم کرد. لذا روایت داستان‌گو باعث جذابیت احتمالی مستند خواهد شد.
تحت نظر مشورت فرماندهی نیروی دریایی سپاه بودیم
*با توجه به حساسیت موضوع، چالش‌های تولید و تصویربرداری چه بودند؟
تصویربرداری در جنوب کشور آن هم در جزایر، فارغ از مسائل امنیتی کار بسیار سختی است. برای درک مساله امنیتی کافیست درنظر بگیرید کووآدکوبتر ما روی جزیره هرمز توسط جمینگ پدافند یکی از نیروها به دریا افتاد و از دست رفت. توجه بفرمائید جزیره هرمز که یک جزیره باز و توریستی است را عرض می‌کنم. کار اصلاً ساده نبود و بسیار وقت‌گیر جلو رفت. فصل تصویربرداری نیز معمولاً از آبان تا اسفند است. این زمان فصل رزمایش‌های دریایی نیز هست. بنابراین سختی کار بالاتر می رود. ما برای حل این معضل تیمی که به جزایر عمقی فرستادیم را از حوزه هنری هرمزگان و زیر نظر سعید عبدلی زاده، مدیر حوزه هنری هرمزگان راهی جزایر کردیم. ایشان پیش از این مستند «کرانه» را برای سازمان اوج با محوریت جزایر هرمز، قشم و بندر عباس کار کرده بود. شاگردان سعید بار اصلی تصویربرداری از چهار جزیره عمقی یعنی سیری، تنب‌ها و بوموسی را برعهده داشتند. همزمان تیم‌هایی نیز در جزایر قشم، هرمز، لارک و بندر مشغول کار بودند. به این ترتیب با فشار بالا و حضور چند تیم تاثیر لغو آفیش‌های ضبط به علت رخدادهای نظامی در منطقه را کم کردیم. به خصوص که در تمام مراحل در قلب نیروی دریایی سپاه زیر نظر و مشورت فرماندهی بودیم تا بیشترین میزان هماهنگی را داشته باشیم. به این ترتیب کار جلور فت.
زیبایی‌های اقلیمی جزایر ایرانی دیده می‌شوند
*چگونه تلاش کردید هم جنبه تاریخی مستند حفظ شود و هم برای مخاطب جذابیت بصری و روایی داشته باشد؟
بیست دقیقه نخست مستند، تقریباً به زیبایی‌های اقلیمی جزایر ایرانی می‌پردازد. تصاویر زیر آب و روی سطح از بوموسی، تنب‌ها و سیری همراه با قشم و هرمز و لارک چشم مخاطب را می‌نوازد و به او حس سمپات با جزایر را منتقل می‌کند. سپس تازه ماجرای اشغال شروع می‌شود. مخاطبی که با این تصاویر و زیست خو گرفته حالا بهتر تاثیر اشغال را درک می‌کند به همین ترتیب مقطع به مقطع با تاریخ پیش می‌آییم. گوینده نریشن من نیستم اما راوی که گاهی مقابل دوربین حضورش حس می‌شود خود من به نمایندگی از یک تیم تولید و پژوهشی هستم. سبک روایت در واقع شخصی سازی شده است.
غرب تمامیت ارضی ما را تحمل نخواهد کرد
*مهم‌ترین پیام یا درس تاریخی که مخاطب باید از «اشغال جزایر» دریافت کند، چیست؟
تمامیت ارضی، استقلال و همبستگی در گرو یکدیگر هستند. حتی اگر حکومت لیبرالیستی مثل رضاخان باشید اما مثل تیمورتاش وزیر دربار روی حق مسلم تمامیت ارضی پافشاری کنید، بریتانیا و غرب این مساله را تحمل نخواهند کرد. این مستند به ما می‌آموزد: «هنوزم ز خردی به خاطر در است / که در لان ماکیان برده دست / به منقارم آنسان به سختی گَزید / که اشکم چو خون از رگ آن دم جهید / پدر خنده بر گریه ام زد که هان!/ وطن داری آموز از ماکیان».
*در پروژه‌های آینده قصد دارید به موضوعات مشابه تاریخی یا سرزمینی بپردازید؟
دوست دارم یک اثر سینمایی با محوریت جزایر بسازم.
*چطور بازخورد مخاطبان و منتقدان نسبت به این مستند را ارزیابی می‌کنید و آیا تغییری در روند کارتان ایجاد کرده است؟ مستند باید نخست به مردم عرضه شود تا ببینیم واکنش آنها چه خواهد بود. پشت مستند «اشغال جزایر» سه تیم دغدغه‌مند حضور دارند که از سال 98 تا امروز در سازمان اوج به دنبال ساخت چنین مجموعه‌هایی بودند.