درباره آیت الله سیدمرتضی پسندیده
تهران - ایرنا - آیت‌الله سیدمرتضی پسندیده از مجتهدان مبارزی بود که با وجود خطرات فراوان رژیم پهلوی در طول سال های تبعید امام خمینی (ره) به ساماندهی مبارزات مردمی پرداخت و باعث شد تا در آن برهه از زمان نام و موقعیت امام راحل حفظ و تقویت شود.
روحانیون به عنوان مخالفان پرقدرت رژیم پهلوی همواره نقشی اساسی در پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار جمهوری اسلامی ایران داشتند. آنان با تلاش های سیاسی و فرهنگی انگیزه بازگشت امام خمینی (ره) را به ایران تقویت کردند و اینگونه باعث گسترش ایدئولوژی مذهبی به عنوان جایگزین ایدئولوژی رسمی، شدند. هر چند در آن برهه از زمان نسل جدید روحانیت در ظاهر از حزب و تشکیلات منسجم بی بهره بود اما شبکه ای گسترده از طرفداران امام (ره) را در اختیار داشتند که می توانست چون سازمانی نیرومند و متشکل گردونه انقلاب را به حرکت درآورد.
گزینش برخی از مساجد و مؤسسات دینی به عنوان پایگاه های مبارزه، تشکیل جلسات و هیأت ها و سخنرانی های متعدد در تشریح اهداف امام (ره)، انتشار مرتب اعلامیه ها و نشریات در سال های 43 و 44 و فعالیت های فرهنگی مختلف مانند تأسیس مدارس خاص و تدوین کتب دینی آموزش و پرورش بخشی از اقدامات روحانیت در سال های مبارزه علیه طاغوت بود. در این میان می توان به نقش تاثیر گذار آیت الله سید مرتضی پسندیده برادر امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی اشاره کرد. یکی از مقاطع مهم مبارزات آیت‌الله پسندیده ساماندهی مبارزات مردم خمین در واقعه 15 خرداد 1342 بود. چنانچه وی در 15 خرداد با سخنرانی در میدان مرکزی خمین به طور آشکارا به حمایت از حرکت برادرش امام خمینی (ره) پرداخت.
زندگینامه و رشد علمی آیت الله پسندیده
در فروردین 1275 خورشیدی در خانه سید مصطفی خمینی، فرزندی چشم به جهان گشود که سید مرتضی نامیده شد. او هشت ساله بود که پدرش توسط خوانین محلی به دلیل مقاومت در برابر زورگویی های آنان به شهادت رسید و سید مرتضی برادر بزرگ‌تر امام خمینی (ره) بعد از قصاص قاتل والدش که در تهران صورت گرفت به خمین، زادگاه خود بازگشت. او همراه برادرش در مکتب ملا ابوالقاسم به فراگیری مقدمات درس حوزه مشغول شد.
سیدمرتضی در 41 سالگی همراه برادرش، سید نورالدین راهی اصفهان شد و نزد حاج میرزا رضا نجفی، شرایع را فراگرفت و در مدت هشت سال اقامت در آنجا مطول و شرح لمعه را از آقا میرزا علی یزدی آموخت. هنگامی که سید مرتضی مشغول دانش‌اندوزی در اصفهان بود، جنگ جهانی اول رخ داد که شعله‌های آن تا ایران و اصفهان را در برگرفت. بر اثر آشفتگی های ناشی از این بلای جهانی، سیدمرتضی و برادرش بعد از تحمل مشقت های گوناگون به خمین برگشتند.
پس از مدتی برای تکمیل تحصیلات به عتبات عراق رفت و در نجف اشرف نزد علمایی چون «آقا ضیاء الدین عراقی و حاج شیخ عبد الکریم حائری» خارج فقه و اصول را تکمیل و از برخی علمای نجف اجازه اجتهاد دریافت کرد. وقتی شهید مدرس در مدرسه سپه‌سالار یا شهید مطهری کنونی به تدریس فقه و اصول مشغول بود، سید مرتضی از محضر این فقیه مبارز چند ماهی استفاده کرد. آیت الله پسندیده بعد از رسیدن به مقام اجتهاد به خمین بازگشت و به تدریس فقه، اصول، کلام، منطق و نحو در این دیار روی آورد. عده‌ای از جوانان طلبه که مشتاق معارف و کمالات دینی بوده‌اند در درس او حضور می‌یافتند. امام خمینی (ره) منطق، سیوطی و مطول را از برادر خود آقا سید مرتضی فرا گرفت و در خمین از درس او استفاده می کرد. آقا مرتضی در کنار این تلاش عبادی به ترویج دیانت و ارشاد و هدایت اقشاری از مردم اهتمام می‌ورزید.(1)
برنتابیدن جفا و تجاوز
ظلم‌ستیزی و مقاومت در برابر ناروایی های کارگزاران ستم و طغیان‌گران محلی با زندگی آیت الله پسندیده عجین شده بود. او که در خانواده‌ای اهل اجتهاد و جهاد به بالندگی رسیده بود از زمانی که به تشخیص رسید، والد بزرگوار را در مقابل ظلم حاکمان محلی و خوانین یافت که در همین راه به شهادت رسید. در زمان اشغال ایران توسط متفقین و تصرف کشور، آیت الله پسندیده با خرید غلات و ارزاق عمومی برای تأمین نان و خوراک قوای متجاوز به مخالفت برخاست، خود در این‌باره گفته است: «من به عظام الدوله که رییس دارایی گلپایگان بود، گفتم: نمی‌گذارم اینها تمام غلات و ارزاق مردم را بخرند و تاراج کنند، مگر اینکه نان محلی تأمین شود بعد از آن اگر مازادی داشت بخرند؛ وگرنه نمی‌شود.»(2)
مقاومت وی در مقابل عمال حکومت و متفقین، موجب پرونده‌سازی و اعمال فشار به او شد و اینگونه او را به خمین تبعید کردند، البته با تمهیداتی که به عمل آمد، حکم را غیر قانونی اعلام کردند و از تبعید وی صرف نظر شد. بعد از تصویب قانون متحدالشکل شدن لباس در حکومت پهلوی اول، آیت الله پسندیده را تحت فشار قرار دادند که لباس روحانی خود را تغییر دهد اما چون وی از علمای نجف اجازه اجتهاد داشت، مدارک مزبور را به مأموران ارایه داد و آنان هم جوازی صادر کردند که بر اساس آن سید مرتضی موسوی خمینی می‌تواند معمم باشد و پوشیدن لباس روحانیت برایش مجاز خواهد بود. در ارتباط با حل مشکلات مردم منطقه و موضوع مبارزات با شهید سید حسن مدرس ارتباط برقرار کرد در جلسه‌ای با حضور آیت الله شیخ عبد الکریم حایری علیه سردار سپه سخنرانی کرد. او در خاطره‌ای گفته است: «از تهران به قم رفتم و آیت الله حایری را ملاقات کردم، در یک جلسه‌ای که جمعی هم بودند، علیه سردار سپه که آن وقت رییس الوزرا بود، صحبت کردم.» (3)
مخالفت با اصلاحات ارضی فرمایشی
هنگامی که امام خمینی (ره) رفراندوم شاه و اصلاحات ارضی او را تحریم کرد، بر خلاف این حرکت، رژیم پهلوی در بهمن 1431 خورشیدی برنامه اصلاحات ارضی را به مرحله اجرا درآورد در همان ایامی که هرگونه اعتراضی به شدت سرکوب می شد، آیت الله پسندیده که در خمین دفتر اسناد رسمی داشت از تنظیم اسناد اجتناب کرد و چون بر این امر اصرار شد به طور کتبی نوشت: «چون تنظیم اسناد مربوط به مرحلهء اول اصلاحات ارضی خلاف شرع است؛ لذا از انجام این امر در دفترخانهء خود ممانعت خواهم نمود.»
فعالیت سیاسی و همگامی با قیام 51 خرداد 1342
یکی از مقاطع مهم مبارزات آیت‌الله پسندیده ساماندهی مبارزات مردم خمین در واقعه 15 خرداد 1342 بود. او در 15 خرداد با سخنرانی در میدان مرکزی خمین به طور آشکارا به حمایت از حرکت برادرش امام خمینی (ره) پرداخت. پس از قیام خونین 15 خرداد و دستگیری امام راحل، آیت الله پسندیده به همراه مراجع و علمای دیگر به تهران عزیمت کرد و در اعتراض دسته جمعی علما به این واقعه مشارکت فعال داشت. در پی اعتراض امام خمینی (ره) به تصویب لایحه کاپیتولاسیون که به بازداشت و تبعید ایشان انجامید، آیت الله پسندیده در نامه ای به امیرعباس هویدا نخست وزیر وقت، ضمن درخواست مسافرت به ترکیه و دیدار با امام (ره)، چنین نوشت: «ادامه تبعید مرجع تقلید شیعیان حضرت آیت الله العظمی خمینی مدظله العالی با شایعات اخیر موجب نگرانی شدید است...»(4)
با تبعید امام (ره) به ترکیه و سپس عراق، آیت الله پسندیده با وجود خطرات فراوان رژیم در طول سال های تبعید امام خمینی (ره)، مسوولیت تأمین و پرداخت شهریه شاگردان ایشان در قم را برعهده گرفت. کمک مالی به خانواده زندانیان سیاسی و تبعیدشدگان و پرداخت شهریه امام (ره) در حوزه های علمیه سراسر کشور، باعث شد، نام و موقعیت امام (ره) در حوزه حفظ و تقویت شود.
استقرار در بیت امام خمینی (ره)
حمایت های آیت الله پسندیده از امام راحل و نهضت او ادامه داشت تا آنکه وی جهت رونق بخشیدن به بیت امام (ره) در قم به عنوان مأمن و محفل یاران، دوستان و مقلدان آن حضرت (ره)، تصمیم به هجرت به قم گرفت، این مهاجرت با هماهنگی امام خمینی (ره) که توسط حاج سید احمد به وی ابلاغ شده بود، صورت پذیرفت.
حضور او در بیت امام (ره) یکی از عوامل مهم ارتباط انقلابیون با امام (ره) در نجف اشرف و نوفل لوشاتو بود. به همین دلیل ساواک با خطرناک تشخیص دادن حضور او در قم، در یک دادگاه فرمایشی آیت الله پسندیده را برای مدت سه سال به شهر کویری انارک تبعید کردند اما آیت الله پسندیده حکم غیرقانونی تبعید را نادیده گرفت و با شهامت به قم بازگشت. هرچند آیت الله پسندیده در سال های پس از انقلاب فعالیت سیاسی خاصی نداشت اما در برخی مقاطع حساس تاریخی آنچنان که خود می گفت «به حکم وظیفه شرعی و ملی» با ارسال نامه هایی برای امام و برخی دیگر از مسوولان کشوری نکاتی را که «به صلاح مملکت» می دانست، یادآور می شد.(5)
آیت الله پسندیده بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بر خلاف موقعیت ویژه‌ای که از نظر مقامات علمی، تجربه و مبارزات مستمر خویش داشت، همچون گذشته افتخار وکالت امام خمینی (ره) در امور شرعی مردم را به هرعنوان و سمتی و هرگونه امتیازی ترجیح داد و در طول سال ها پس از استقرار نظام اسلامی با بزرگواری و بی‌هیچ ادعا و توقعی و بدون کمترین تغییری در مواضع، مشی و شیوه زندگی خویش، همان روش گذشته را ادامه داد.
تحکیم اخوت، تکریم برادر
ارتباط متقابل امام (ره) و آیت الله پسندیده در آداب اخوت اسلامی و معاشرت دینی الگویی مهم به شمار می‌رود. در یک سوی این ارتباط ژرف عاطفی فقیه و مرجعی نامدار و رهبری عالیقدر چون امام خمینی (ره) قرار دارد و در سوی دیگر، برادر بزرگ ایشان دیده می‌شود که سال هایی چند مسوولیت سرپرستی و استادی امام (ره) را داشته است. در بخشی از نامه امام (ره) از ترکیه به آیت الله پسندیده آمده است: «برادر بزرگوار، قربانت شوم! شما را به خدای متعال قسم می‌دهم به حرف های دکتر در مورد سلامتی خود ترتیب اثر دهید، چرا موجب نگرانی همه می‌شوید؟ خداوند لازم نموده است که در مواقع احتمالی ضرر، انسان از آنچه موجب است، اجتناب کند؛ اگرچه ترک حج، صوم و صلات باشد...» (6)
سرانجام آیت الله پسندیده
سرانجام این عالم ربانی و فقیه سترگ در 22 آبان 1375خورشیدی بعد از حدود یک سده زندگی پرفراز و نشیب بدرود حیات گفت و در مسجد حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد.
منابع:
1- هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ج اول، ص 143و 385.
2- صحیفه امام، سید روح الله موسوی خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، چاپ سوم،8731، چ اول، ص 31؛ افتخار آفرینان استان مرکزی، ج سوم، ص 772.
3- آیت‌الله پسندیده، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
4- مرکز اسناد انقلاب اسلامی
5- فصلنامه حضور، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمه الله، تهران، ش 71، ص 253؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک...،«ش».
6- وعده دیدار (نامه‌های امام خمینی به حاج سید احمد خمینی، تهران، عروج،3831 ش، ص 44،64،05،75.
*س_برچسب‌ها_س*