درباره جهانگیرخان شیرازی
تهران - ایرنا - میرزا جهانگیرخان شیرازی روزنامه‌نگار آزادی‌خواه و فعال سیاسی عصر مشروطیت به شمار می‌رود که مدیریت یکی از مؤثرترین نشریه‌های عصر مشروطه به نام روزنامه صوراسرافیل را بر عهده داشت. وی با انتشار این روزنامه فریاد آزادیخواهی قشر محروم و روستاییان شد و در جریان به توپ بستن مجلس شورای ملی جان خود را در این راه از دست داد.
عقیده مرا به خوبی می‌دانید که دلبستگی به زندگانی و عمر نداشتم و همیشه مرگ با شرف و افتخار را از زندگی بد، بهتر می‌دانستم، زیرا همواره شنیده‌اید که می‌گفتم مکررات خواب و خوراک اهمیتی ندارد و از این تکرار، آدم حساس، خسته و کسل می‌شود. امروز سعادت و اقبال فرزندان ایران، بسته به تکمیل معنی مشروطیت است، ولی فرزند «ام الخاقان» (لقب مادر محمد علی شاه، دختر میرزا تقی خان امیرکبیر) که ننگ تاج و تخت چند هزار ساله ایران است، برای استقلال کامروایی سبعانه خود، می‌خواهد این سعادت ما را به یک بدبختی و ذلت دائمی مبدل نماید. از دیروز تا به حال نقشه‌ای که ترسیم کرده آفتابی شد. فردا ما به فداکاری حاضر می‌شویم. اگر از پیش نبردیم و کشته شدیم و خبر مرگ من به شما رسید، غمگین نشوید و هول نکنید، زیرا که در راه آزادی ایران، یک افتخاری برای شما و فرزندان شما به یادگار گذاشتم. مردن که از لوازم طبیعی است. آدم که باید بمیرد، چرا با درد و مرض مرده باشد و به جانبازی از تألم نشا زندگی بد، در یک چشم بهم زدن نمیرد...» اینها بخشی از نامه‌ای است که میرزا جهانگیر خان در آخرین ساعات زندگیش برای خانواده خود نوشت.
زندگینامه میرزا جهانگیر شیرازی
میرزا جهانگیر شیرازی در 1253 خورشیدی در شیراز دیده به جهان گشود. وی پدر خود آقا رجبعلی را در کودکی از دست داد و تربیت او را عمه و مادربزرگش برعهده گرفتند. پس از پایان تحصیل مقدماتی در شیراز و فراگرفتن دوره های نجوم، ریاضی، منطق و خوشنویسی در 19 سالگی به تهران آمد و تحصیل خود را در مدرسه دارالفنون در رشته آموزش دانش نوین تکمیل کرد. این دوره با سال های آغازین سلطنت مظفرالدین شاه مصادف بود. پس از پایان تحصیلات از طرف حسینقلی خان نظام السلطنه در قزوین به کاری گمارده شد. با آغاز جریان مشروطه خواهی همین که «ندای آزادی و مشروطه» بلند شد به تهران بازگشت. او از علاقه مندان اندیشه های میرزا آقاخان کرمانی مولف تاریخ بیداری ایرانیان بود و دلبستگی به افکار و آثار میرزا آقا خان کرمانی چنان بود که 2 اثر آیینه اسکندری و نامه باستان وی را برای انتشار با خطی خوش تصحیح و بازنویسی کرد.
فعالیت‌های سیاسی میرزا جهانگیرخان شیرازی
این نویسنده آزادی‌خواه با آغاز مشروطه خواهی به عضویت انجمن های متعددی که شکل گرفته بودند، درآمد و به تندروترین این انجمن ها، اجتماعیون عامیون که مرکزش در باکو بود و انجمن آذربایجان پیوست. فعالیت سیاسی او بعد از تشکیل نخستین دوره مجلس شورای ملی و استقرار مشروطه از میان نرفت و به همراه دیگر تندروان مخالف محمدعلی شاه به کمیته ملی ملحق شد. از جمله اعضا این کمیته می توان به میرزا نصرالله ملک المتکلمین؛ سید جمال الدین واعظ اصفهانی؛ سید محمد رضا شیرازی مساوات؛ ابراهیم خان حکیم الملک؛ سید حسن تقی زاده؛ سید عبدالرحیم خلخالی؛ سید جلیل اردبیلی؛ حسینقلی خان نواب؛ ادیب السلطنه؛ جهانگیر خان شیرازی؛ میرزا علی اکبر خان دهخدا؛ میرزا داود خان؛ میرزا محمدعلی خان نصرت السلطان؛ ابوالحسن خان معاضدالسلطنه و میرزا سلیمان خان اشاره کرد. اعضای کمیته هر نیمه شب در منزل حکیم الملک در خیابان پستخانه گردهم جمع می شدند و با طلوع آفتاب محل را ترک می کردند. محمد نجات، حسین پرویز و میرزا محسن نجم آبادی وظیفه اجرای تصمیمات جلسه را برعهده داشتند. کمیته ملی اهدافی چون تهییج افکار عمومی را به منظور مبارزه با محمدعلی شاه دنبال می کرد و سخنورانی چون سید جمال و ملک المتکلمین با سخنرانی های خود و میرزاجهانگیرخان و مساوات و دهخدا با انتشار روزنامه و مقالات تند به این هدف کمک می کردند.
روزنامه صوراسرافیل؛ تریبون و زبان فرودستان
میرزا جهانگیر خان به همراه علی‌اکبر خان قزوینی و قاسم خان تبریزی 2 فعال سیاسی دیگر، تصمیم به انتشار روزنامه‌ای گرفتند که سرمایه آن را قاسم‌خان تبریزی فراهم کرد و آن را صوراسرافیل نامیدند. مدیریت روزنامه بر عهده میرزا جهانگیر خان بود در واقع این روزنامه یکی از مؤثرترین نشریه‌های دوره قاجاریه و عصر مشروطه به شمار می رفت که چند ماه پس از پذیرش مشروطیت در هشتم خرداد 1286 منتشر شد. سرلوحه نخستین شماره به رنگ نارنجی بود و فرشته اسرافیل در صور می‌دمید و گروهی در زیر پای او خواب و گروهی بیدار بودند، اسرافیل نواری در دست داشت که بر روی آن سه کلمه حریت، مساوات و اخوت نوشته شده و مسلک روزنامه سیاسی، تاریخی و اخلاقی بود. روزنامه در شماره نخست به چاپ دوم رسید. در شماره اول علی اکبر خان قزوینی در مقاله‌ای با عنوان 2 کلمه خیانت خطاب به محمدعلی شاه او را نصیحت به سازش با مردم کرد. اکثر مقالات روزنامه صوراسرافیل بدون نام نویسنده است و تنها ستون چرندو پرند بود که امضای میرزا علی اکبر خان قزوینی را داشت.
روزنامه صوراسرافیل نقش مهمی در جنبش مشروطه خواهی ایفا کرد و تریبون و زبان فرودستان شد در واقع این نویسنده آزادی خواه با انتشار روزنامه صور اسرافیل، شیپور آزادیخواهی توده‌های تحت ستم شد که با شعار هویت، مساوات، اخوت نقش عمده‌ای در بیداری جامعه ایفا کرد. میرزا جهانگیرخان شورش و خیزش برزگران و تهی دستان را پشتیبانی می‌کرد و به همین دلیل نوشتارهای سیاسی و روشنگرانه میرزا جهانگیر و دهخدا خشم حکومت قاجاریه، ملاکین و روحانیون را بر می‌انگیخت و بارها مورد ترور، تهدید، تکفیر و تخریب قرار گرفتند. به گونه‌ای که صوراسرافیل در دوره 2ساله عمر کوتاه اما پربار خود، پنج بار توقیف شد و با پایداری شجاعانه و مسوولانه میرزا جهانگیر، دهخدا و قاسم تبریزی تا به توپ بستن مجلس و کشته شدن میرزا جهانگیر شیرازی پایدار ماند.
میرزا جهانگیرخان از شماره اول به بعد به ویژه شماره دوم، مبحثی از روزنامه را به کلمه حق و حقوق اختصاص داد، برای نمونه در شماره دوم در 21 دی 1276 خورشیدی، میرزا جهانگیرخان درباره حقوق در صفحه اول روزنامه چنین می نویسد: هنوز وقتی در ایران از حقوق می گویند، فلان مستوفی مواجب یعنی مزد تقلب و غلط کاری های خودش ترجمه می کند، فلان طلبه معنی آن را دنا و حق شناختن می داند، فلان عوام با لفظ عقوق به جای حقوق اشتباه می کند. میمون های استرالی [استرالیایی] موافق یک قانون نامعلوم کلبه خود را اداره می کنند اما یک مشت مردم بدبخت ایران برای آنکه آدم باشند و استیفای حقوق آدمیت کنند، منتظرند مجددا جبرئیل از آسمان نازل شود، فلان پادشاه امضاءکند. چرا برای اینکه کامبیز پادشاه هخامنشی دل پسر وزیرش را هدف تیر کرد. برای آنکه فلان شاهزاده خانم می گوید " عمله چه داخل آدم است "، برای آنکه چه فرمان یزدان، چه فرمان شاه " از اشعار فردوسی است. برای اینکه فلان حاکم رعیت را گاو شیرده خود حساب می کرد. برای آنکه ملت ایران به انقیاد کورکورانه آقا میرزا کدخدا و اوباش عادت کرده اند. آدمی که یک ذره شعور داشته باشد، می داند افراد بشر در زندگی به کمک یکدیگر محتاجند. در واقع صوراسرافیل نوک تیز حمله خود را با رد کردن فرمان شاه آغاز کرد و هفته ای نبود که مقاله ای درباره حاکم شهری یا یکی از عناصر حکومت در روزنامه ننویسد. علاوه بر آن دهخدا در روزنامه صوراسرافیل به عنوان نویسنده، هر حادثه و پیشامدی را دستاویز قرار می داد و فساد سلطنتی، بی شرمی و خیانت رجال دولت، ظلم و ستم اغنیا، مالکان و ریاکاری سیاسیون را بازتاب می داد.
جهانگیرخان این روزنامه را با هدف تکمیل معنی مشروطیت و حمایت مجلس شورای ملی و کمک به روستاییان، ضعفا، فقرا و مظلومین انتشار می‌داد. این روزنامه سرانجام پس از 32 شماره انتشار و در پی به توپ بستن مجلس و پس از قتل میرزا جهانگیرخان، مدتی تعطیل شد تا اینکه دهخدا آن را چند شماره در اروپا منتشر کرد و پس از مدتی برای همیشه تعطیل شد. علی اصغر خان شمیم مورخ معاصر درباره صوراسرافیل چنین می نویسد: یکی از برجسته ترین نشریه های دوران مشروطه بود و این نشریه در حقیقت در حکم مجله ای بود که هفته ای یک بار منتشر می شد.
سرانجام
در همان زمان که مشیر السلطنه نخست‌وزیر مشروطه بود، مجلس به دستور محمد علی شاه و به وسیله لیاخوف گلوله باران شد با این وجود شاه بعد از شکست مشروطه‌خواهان در مجلس، کلنل لیاخوف روسی را به فرمانداری نظامی تهران گذاشت و هرگونه تجمع از جمله مراسم عزاداری را ممنوع کرد. در این مقطع بود که بسیاری از سران مشروطه که موفق به فرار نشده بودند، توسط قزاق‌ها بازداشت شدند. در این میان سرشناس‌ترین آن‌ها میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و ملک‌المتکلمین 2 روزنامه‌نگار برجسته عهد مشروطه به دستور محمدعلی میرزا در باغشاه محاکمه شدند.
سرانجام این نویسنده آرمان گرا و شیفته آزادی در سوم تیر 1287 خورشیدی به همراه ملک‌المتکلمین اعدام شد. احمد کسروی در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» نحوه به قتل رسیدن ملک‌المتکلمین و جهانگیرخان صوراسرافیل را شرح داده است. او درباره روز واقعه می‌نویسد: امروز در شهر همچنان آزادی‌خواهان را جست‌وجو می‌کردند و هر که را می‌یافتند، دستگیر کرده به باغ شاه می‌بردند. از آن‌سو، امروز ملک‌المتکلمین و میرزا جهانگیر خان را بی‌آنکه بازپرسی کنند یا به داوری کشند، نابود کردند. جهانگیرخان هنگام طناب انداختن گفت: زنده باد مشروطه و اشاره به زمین کرد و گفت: ای خاک، ما برای تو کشته شدیم.
*س_برچسب‌ها_س*
