دوگانه «سیل» و «تنش آبی» در خوزستان /«صف دبه‌ها» یا «ردیف گونی‌ها»

«تنش آبی» برای شهرهای خوزستان در تابستان پیش‌بینی‌شده و هم‌زمان وقوع سیل هم به علت باران‌های مدیترانه‌ای محتمل است، باید دید در میان بی‌تدبیری متولیان «صف دبه‌ها» شکل می‌گیرد یا «ردیف گونی‌ها»؟

خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها - علی نواصر: خوزستان مدت‌هاست گرفتار دوگانگی‌های شگفت‌انگیزی شده است که زندگی و آرامش مردم این استان را به خطر انداخته و بیش از هر کسی این مردم هستند که تاوان این شرایط را می‌دهند و مسئولانی که در اغلب موارد مسبب بحرانی‌تر شدن اوضاع هستند، چندان مورد عتاب قرار نمی‌گیرند.

برای نمونه وقتی تابستان سال 1397 نخیلات آبادان و خرمشهر به علت شوری آب به مرگ اجباری رضایت دادند، مردم این دو شهر حتی برای تأمین آب آشامیدنی خود با مشکل مواجه شدند و کار به اعتراضات مردمی هم رسید.

فروردین‌ماه سال 1398 وقوع سیل بازهم نخیلات آبادان را گرفتار کرد. اگر تابستان تعداد قابل‌توجهی از نخیلات از بی‌آبی و شوری آب از بین رفتند این بار نخیلات به علت طغیان رودخانه‌ها ناشی از سیل با مشکل مواجه شدند. صف بشکه‌های آبی که در شهرهای آبادان و خرمشهر ایجادشده بود، در فروردین‌ماه امسال جای خود را به ردیف شدن گونی‌های خاک داد که قرار بود جلوی سیلی ویرانگر را بگیرند.

چنین شرایطی سال‌هاست که مردم خوزستان را آزار می‌دهد و این وسط تنها مردم هستند که تاوان این شرایط سخت را با از دست دادن زندگی و سلامتی خود می‌دهند و مسئولانی که هیچ راهکاری برای مهار این شرایط ندارند، هیچ تنبیه و پیامدی را متوجه خود ندیدند.

برای نمونه غلامرضا شریعتی که 30 خردادماه سال 1395 سکان هدایت استانداری خوزستان را به دست آورد و در دوره مدیریتی وی وحشتناک‌ترین حوادث و بحران‌ها برای مردم خوزستان رقم خورده است که شمارش آن‌ها هم ازدست‌رفته است نه‌تنها موقعیت و جایگاه خود را اندکی در خطر نمی‌بیند که حتی در این سال‌ها پا را از استانداری فراتر نهاده و برای تصدی سمت‌های بالاتر مثل وزارت کار، تعاون و امور اجتماعی، سازمان تأمین اجتماعی و سازمان هلال‌احمر هم رایزنی کرده است.

نحوه مدیریت سیل خوزستان فاجعه‌آمیز بود و در سیل فروردین‌ماه آب‌های ویرانگر به هر روستایی اراده کردند، وارد شدند و خانه و لوازم زندگی مردم را از بین بردند ولی مدیرانی که این شرایط را رقم زدند باافتخار از آن یاد می‌کنند و در عجیب‌ترین مورد وزیر نیرو که مدیران تحت امرش در پیش‌بینی شرایط وقوع سیل عاجز بودند و سدها را برای چنین سیلی خالی نکرده بودند، چند روز قبل، سیل خوزستان را یک نمونه موفق و الگوی جهانی معرفی می‌کند.

همین شعارها است که مردم را آزار می‌دهد و مدیرانی که با ناتوانی در مدیریت سیلاب خوزستان بدترین روزها را برای مردم رقم زدند، اکنون باافتخار از آن شرایط نام می‌برند درحالی تنها کاری که مدیران خوزستان برای مدیریت سیل فروردین‌ماه کردند نظاره‌گر ماندن در هجوم بی‌امان آب به زندگی مردم بود.

اکنون خوزستان هنوز در معرض سیل است و با وقوع یک باران شدید به‌خصوص در استان‌های بالادست مثل ایلام و لرستان، روستاهای مسیر رودخانه‌های دز و کرخه در معرض سیل قرار می‌گیرند و در این مدت که وزیر مدیریت سیل خوزستان را یک الگوی جهانی معرفی می‌کند، سیل بندها و دایک ها به حال خود رهاشده‌اند و در صورت وقوع سیل همان شرایط دوباره تکرار می‌شود چراکه در این مدت مسئولان دست روی دست گذاشته و به اندک کارهای ساده و احداث برخی سیل بندها بسنده کرده‌اند.

پیش‌بینی تنش آبی برای تابستان

30 دی‌ماه امسال بود که مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان هشدار داد که در صورت نداشتن برنامه‌ریزی مناسب، شهرهای آبادان و خرمشهر با تنش آبی مواجه خواهند شد ولی همین مسئول، 11 روز بعد از احتمال وقوع سیل در حوزه آبی دز و کرخه خبر داد؛ یعنی مردم خوزستان باید با این دوگانگی‌ها برای همیشه زندگی کنند چون اصولا هیچ برنامه مدون و حساب‌شده‌ای برای مهار این شرایط و رساندن خوزستان به شرایط عادی وجود ندارد.

در تابستان پیش‌بینی‌شده است که برای آب‌رسانی به شهرهای آبادان و خرمشهر با مشکل روبه‌رو خواهیم بود فرهاد ایزد جو مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان 30 دی‌ماه امسال در هجدهمین جلسه شورای آب و برق استان خوزستان اظهار کرد: در تابستان پیش‌بینی‌شده است که برای آب‌رسانی به شهرهای آبادان و خرمشهر با مشکل روبه‌رو خواهیم بود.

وی افزود: در بحث سد پایین‌دست بهمن‌شیر و مارون به‌رغم پیگیری‌های گسترده و اخذ نامه از آقای نوبخت و جهانگیری اما تاکنون اعتباری در این راستا تخصیص داده نشده است.

مدیرعامل سازمان آب و برق استان خوزستان با بیان اینکه در تلاش بودم که این پروژه‌ها متوقف نشود، ادامه داد: چون اعتبار پروژه صفر بوده و رقم زیادی نیز برای آن نیاز است این پروژه تعطیل‌شده و همه باید کمک کنیم اعتبار خوبی برای این پروژه‌ها تأمین کنیم.

ایزد جو بیان کرد: طرح آب‌رسانی غدیر چون از حوزه کرخه باید استفاده کند هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد چراکه غدیر به‌تنهایی نمی‌تواند آب موردنیاز اهواز، شادگان، دشت آزادگان، آبادان و خرمشهر را تأمین کند.

وی افزود: به دلیل جمعیت زیاد ساکن در اهواز نرسیدن آب به این حوزه تبعات اجتماعی بسیاری خواهد داشت.

ایزد جو گفت: با توجه به اینکه سال گذشته سال پرآبی بود، کیفیت آب در بهمن‌شیر، اروند و کارون مناسب بود و آبگیری در شبکه توزیع مربوط به خوزستان خوب بود اما پیش‌بینی امسال ما برای این شبکه‌ها خوب نیست و از طرح آب‌رسانی غدیر باید به آن‌ها آب برسانیم که در این صورت اهواز دچار مشکل بی‌آبی می‌شود.

وی گفت: پیشنهاد این است که حتما بحث کانال سلمان به‌صورت جدی مورد تأکید قرار گیرد که در غیر این صورت اهواز، خرمشهر، آبادان و دشت آزادگان با مشکل روبه‌رو خواهند شد.

مدیرعامل سازمان آب و برق استان خوزستان بیان کرد: شادگان و مارون در کشاورزی تابستان سال آینده باید با محدودیت‌هایی انجام شود تا با مشکل روبه‌رو نشوند.

پیش‌بینی وقوع سیل

مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان 11 بهمن‌ماه امسال اما از سیل خبر داد و در یک برنامه تلویزیونی با اشاره به پیش‌بینی بارش باران برای روزهای آینده اظهار کرد: حجم آورد آب‌ها در سدهای خوزستان 21 درصد نسبت به سال گذشته کاهش‌یافته و میزان آورد آب به پنج میلیارد و 400 میلیون مترمکعب رسیده است.

ایزدجو افزود: احتمال بروز سیل در حوضه دز وجود دارد چراکه اگر خروجی این سد با دبی یک هزار و 500 مترمکعب در حوزه دزفول انجام بگیرد باید شاهد آب‌گرفتگی و در نتیجه بروز سیلاب باشیم.

وی تصریح کرد: این پیش‌بینی در حالی است که هم‌اکنون خروجی آب در این سد با 140 مترمکعب و ورودی 400 مترمکعب بر ثانیه انجام می‌گیرد، در میان سدهای خوزستان، سد کرخه با افزایش ورودی 10 درصدی روبرو بوده و هم‌اکنون ورودی سد کرخه با 123 مترمکعب و خروجی 149 مترمکعب بر ثانیه در حال آماده‌سازی برای مقابله با سیلاب‌های پیش‌بینی‌شده است.

مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان افزود: با پیش‌بینی‌های صورت گرفته اقدامات مقابله با سیلاب انجام‌گرفته به‌طوری‌که تاکنون حدود 9 میلیارد مترمکعب ظرفیت خالی برای سدهای خوزستان به وجود آمده است.

پیش‌بینی بارش‌های مدیترانه‌ای

محمد سبزه زاری مدیرکل هواشناسی خوزستان نیز 11 بهمن‌ماه امسال در خصوص شرایط آبی و بارشی در خوزستان گفت: الگوهای بارشی نشان می‌دهد از امروز تا ماه‌های آینده شاهد بارش‌های مدیترانه‌ای زیادی در حوزه‌های دز و کرخه هستیم.

در همان روز مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان هم با توجه به پیش‌بینی بارش‌های اخیر، از افزایش 113 درصدی خروج آب سدهای خوزستان از تابستان امسال تا پایان دی‌ماه برای ایجاد ظرفیت خالی در سدها و رونق بخشیدن به بخش کشاورزی در پایین‌دست سدها خبر می‌دهد.

کیامرث حاجی‌زاده در ادامه بیان کرد: پیش‌بینی می‌شود با بارش‌های مدیترانه‌ای آینده در حوزه سد دز و ذوب برف‌های بالادست در فروردین‌ماه شاهد بیشتر شدن ورودی و خروجی آب سد دز باشیم.

تمام این گفته‌ها نشان می‌دهد در خوزستان شرایط مشخصی وجود ندارد و در کنار اخطار برای تنش آبی در شهرهای جنوبی استان به‌خصوص در آبادان و خرمشهر همچنان مردم باید نگران بارش‌های مدیترانه‌ای و احتمال وقوع سیل باشند.

احتمال ورود به خشک‌سالی متوسط

داریوش بهارلویی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص این شرایط گفت: واقعیت این است که قضاوت در مورد شرایط آبی خوزستان در فصل تابستان بسیار زود است ولی ما بر اساس اطلاعات و آمارهای موجود در مورد مشکلات آبی حرف می‌زنیم.

وی افزود: به‌طورکلی بسته به اینکه در ماه‌های آینده چه میزان ورودی‌های آب محقق شود، میزان تنش و یا عدم تنش آبی در تابستان قابل‌بیان است.

میزان ورودی‌های آب به سدهای خوزستان در حال حاضر کمتر از شرایط طبیعی و قابل‌انتظار است که در حوضه‌های آبریز نگران‌کننده ارزیابی می‌شود بهارلویی عنوان کرد: میزان ورودی‌های آب به سدهای خوزستان در حال حاضر کمتر از شرایط طبیعی و قابل‌انتظار است که در حوضه‌های آبریز نگران‌کننده ارزیابی می‌شود. با تداوم کاهش ورودی‌ها به حوضه‌های آبریز، وارد شرایط خشک‌سالی متوسط خواهیم شد.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان گفت: به هر شکل برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته به‌گونه‌ای انجام‌شده که کمترین تنش ممکن حاصل شود طبیعی است که در صورت کاهش منابع آبی حتما اعمال کمبود در کشت و مصارف اعمال خواهد شد.

بهارلویی در خصوص سیلاب حوضه دز هم اظهار کرد: سیلاب یکی از ویژگی‌های رودخانه‌های استان خوزستان است و همیشه احتمال وقوع آن در حوضه‌های آبریز استان وجود دارد. در سال آبی جاری سیاست برنامه‌ریزی بر مبنای کاهش حداکثری ریسک سیلاب بوده و میزان حجم خالی که برای سدها در انتهای اسفند برنامه‌ریزی‌شده نزدیک به دو برابر سال گذشته است که حجم مکفی و مناسبی خواهد بود.

وی همچنین گفت: تخلیه بیش‌ازاندازه سدها، احتمال عدم آبگیری کامل سدها و ایجاد تنش آبی در تابستان را تشدید می‌کند در نتیجه اگرچه احتمال سیلاب وجود دارد اما تمهیدات لازم برای کنترل سیلاب در تمامی حوضه‌ها مدنظر قرارگرفته و امیدواریم در صورت وقوع سیل آن را کنترل و تعدیل کنیم.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان تأکید کرد: باید خاطرنشان کرد که در علوم آب و هواشناسی عدم قطعیت وجود داشته و نمی‌توان مدعی بود که حتما سیل در حوضه دز طی فروردین‌ماه و یا ماه‌های پیش رو قطعی است.

بهارلویی تأکید بر اینکه ورودی آب به مخازن سدهای استان نشان می‌دهد که این میزان مطابق پیش‌بینی‌ها و قابل‌کنترل است، تصریح کرد: به همین دلیل آزادسازی آب از مخازن سد نداشتیم اما به‌طورکلی آمادگی کامل برای مدیریت شرایط سیل را داریم و به مردم توصیه می‌کنیم که در حین بارندگی‌ها به رودخانه‌ها نزدیک نشوند. در همین راستا برنامه‌ریزی‌های لازم برای سیلاب‌های احتمالی بهاره را مدنظر داریم. البته در حال حاضر بارندگی‌های استان نرمال و قابل‌کنترل است.

وی با بیان اینکه میزان آب‌های واردشده به مخازن سدها در سال جاری آبی در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته کاهش را نشان می‌دهد، توضیح داد: ورودی آب به مخازن سدهای استان در سال جاری حدود 5.3 میلیارد مترمکعب بوده است که کاهش 47 درصدی را نشان می‌دهد. این حجم آب ورودی به سدها در سال گذشته 9.9 میلیارد مترمکعب بود و رقم متوسط آب ورودی به مخازن سدهای استان 6.9 میلیارد مترمکعب است.

خوزستان آمادگی برای مقابله با سیل ندارد

از سوی دیگر نماینده مردم دزفول در مجلس و نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس با بیان اینکه دولت هیچ اقدام جدی در خصوص بازسازی سیل بندهای استان خوزستان انجام نداده است، گفت: خوزستان هیچ آمادگی برای مقابله با سیل ندارد.

عباس پاپی زاده در رابطه با میزان آمادگی استان خوزستان در برابر وقوع سیلاب یا سیل گفت: استان خوزستان در سال‌های 95 و 98 به‌دلیل وقوع سیلاب آسیب جدی دید که بر اساس برآورد کارشناسان، وزارت نیرو به دلیل مدیریت ضعیف دو سد دز و کرخه، مقصر بوده است چراکه اداره هواشناسی بارها در خصوص بارندگی‌های سیل‌آسا هشدار داده بود اما وزارت نیرو سدها را برای پذیرش حجم آب جدید آماده نکرده بود.

نماینده مردم دزفول در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه وقوع سیل خسارت‌های بسیاری به خانه‌ها و زیرساخت‌های استان خوزستان وارد کرد، ادامه داد: خسارت سیل در استان خوزستان با مناطق دیگر متفاوت است چراکه شیب زمین در این منطقه کم بوده و تخلیه سیل چندین ماه طول می‌کشد ازاین‌رو منطقه مدت‌های طولانی درگیر آب گرفتی و مشکلات ناشی از آن است.

وی افزود: آب‌گرفتگی‌های ناشی از سیل در استان خوزستان باعث شده تمامی محصولات کشاورزی اعم از زراعی و باغی در آب قرارگرفته و به دلیل کمبود اکسیژن فاسد شوند. به همین دلیل خسارت‌های حوزه کشاورزی به‌صورت 100 درصدی است. از طرفی آب‌گرفتگی‌های طولانی‌مدت موجب تجمع حشرات موزی و انتقال بیماری به‌ویژه بیماری‌های ویروسی به مردم منطقه شده است.

این نماینده مجلس در دوره دهم، نشست زمین را یکی از مشکلات، تجمع آب در سطح زمین دانست و تأکید کرد: آب‌گرفتگی‌های طولانی در سطح استان خوزستان باعث شده زمین‌ها نشست کرده و پی ساختمان‌ها از 50 سانتی تا یک متر ریزش کرده و غیرقابل‌سکونت شود.

عضو فراکسیون کشاورزی مجلس با اشاره به اینکه سیل فرودین 98 چندین هزار میلیارد تومان به بخش کشاورزی، حوزه مسکن و زیرساخت‌های استان خوزستان خسارت وارد کرده است، بیان کرد: بسیاری از جاده‌ها و شبکه برق و آب استان خوزستان که بر اثر سیل تخریب‌شده بودند تاکنون بازسازی نشده‌اند.

ضعف وزارت نیرو

وی اظهار کرد: به دلیل ضعف مدیریت وزارت نیرو، یک‌بار خسارت به مردم واردشده است اما اینکه دوباره به دلیل کم‌کاری و بی‌توجهی مسئولان مربوطه، مردم خسارت ببینند، جفا در حق آن‌ها است چراکه به‌راحتی می‌توانیم با مدیریت صحیحی دو سد دز و کرخه که برای بارندگی‌های سنگین طراحی‌شده را برای ورود حجم زیاد آب آماده کنیم.

تمامی سیل بندها براثر وقوع سیلاب آسیب‌دیده و تخریب‌شده است بنابراین با اولین بارندگی سیل‌آسا قسمتی از استان خوزستان دچار سیل می‌شود پاپی‌زاده با بیان اینکه وجود سیل‌بند در پایین‌دست سدها، حجم آب رودخانه‌ها را مدیریت کرده و از منحرف شدن آب رودخانه‌ها جلوگیری می‌کند، گفت: تمامی سیل بندها براثر وقوع سیلاب آسیب‌دیده و تخریب‌شده است بنابراین با اولین بارندگی سیل‌آسا قسمتی از استان خوزستان دچار سیل می‌شود.

نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: تاکنون جلسات متعددی با رئیس‌جمهور، معاون اول و نوبخت در خصوص بازسازی سیل بندها پایین‌دست سدها برگزار کرده‌ایم اما متأسفانه تا این لحظه هیچ اقدام جدی در جهت بازسازی سیل‌بندهای استان خوزستان صورت نگرفته است، البته سیل‌بندهای ناقصی هم وجود داشت که با سیل فرودین 98 از بین رفت و عملا استان هیچ امکاناتی برای حفاظت از خانه، زندگی و زمین‌های کشاورزی مردم در مقابل با سیل ندارد.

بی‌توجهی به بازسازی سیل بندها

نماینده مردم دزفول در مجلس شورای اسلامی با انتقاد از دولت به دلیل بی‌توجهی به بازسازی سیل بندهای استان خوزستان، افزود: دولت در این مدت تنها وقت تلف‌کرده و هیچ برنامه‌ای برای بازسازی زیرساخت‌های آسیب‌دیده در مناطق سیل‌زده نداشته است اما تا دیر نشده باید برای بازسازی سیل بندها اقدامات لازم صورت بگیرد.

این نماینده مردم در مجلس در خصوص میزان آمادگی استان خوزستان برای مواجهه با سیلاب در سال جاری خاطرنشان کرد: استان خوزستان هیچ آمادگی برای مقابله با سیلاب ندارد و تمامی بازسازی‌هایی که بنیاد مسکن در این منطقه انجام داده به دلیل نبود سیل بند به‌راحتی از بین می‌رود.

مردم خوزستان سال‌هاست از شرایطی که برایشان رقم خورده است، ناراضی هستند و آن‌ها با هر حادثه‌ای باید در انتظار وقوع یک بحران باشند. شاید برخی از بحران‌ها را شرایط طبیعی رقم‌زده باشد ولی ضعف مدیریت و نبود برنامه‌ای مدون برای مقابله با شرایط خاص و بسنده کردن به جلسات بی‌حاصل در افزایش خسارات بحران را نباید نادیده گرفت.

شرایط در خوزستان به‌گونه‌ای است که مسئولان آن منتظر هستند بحرانی در خوزستان رقم بخورد تا با حضور میدانی و شوآف های زننده به مردم نشان دهند که در کنار آن‌ها هستند درحالی‌که این روزها با پیشرفت‌های شگفت‌انگیز فناوری در تمامی حوزه‌ها، مدیریت بحران، چکمه پوشیدن و حضور در سیل و آب‌گرفتگی‌ها نیست بلکه پیش‌بینی وقوع حوادث و برنامه‌ریزی برای، پیشگیری، کنترل و کاهش آسیب‌های احتمالی است موردی که در خوزستان در این سال‌ها دیده نشده است.