دیدار 90 دقیقه‌ای پس از 8 سال
کاخ السلام جده روز جمعه میزبان وزیرخارجه ایران بود تا نخستین دیدار سطح بالای یک مقام ایرانی با یک مقام ارشد عربستان هشت سال پس از قطع روابط دیپلماتیک و دو دهه پس از تنش فراگیر میان دو کشور رقم بخورد.
حسین امیرعبداللهیان در دومین روز از سفرش به پادشاهی سعودی با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی و پادشاه غیررسمی این کشور دیدار کرد تا نقطه عطفی در روابط تهران و ریاض 5 ماه پس از از‌سرگیری روابط به میزبانی چین، صورت گیرد که با دعوت مجدد ریاض از رئیس جمهور ایران برای سفر به این کشور می‌تواند صفحه جدیدی را در روابط دوجانبه و روابط منطقه‌ای ایجاد کند. پیش‌تر و در حالی که بسیاری از رسانه‌ها نسبت به چنین دیدار سطح بالایی تردید داشتند و درباره آن گمانه‌زنی می‌کردند، روزنامه «دنیای‌اقتصاد» روز سه‌شنبه 24 مرداد چند روز قبل از انجام سفر دو‌روزه هیات ایرانی به عربستان و تنظیم چنین ملاقاتی، در یک خبر اختصاصی ضمن اشاره دقیق به زمان سفر از میزبانی بن سلمان از امیرعبداللهیان در جده خبر داد. در جریان ملاقات دو مقام ایرانی و سعودی، روابط دو کشور، فرصت های آتی همکاری های دوجانبه و راه های توسعه آن و همچنین تحولات اوضاع منطقه ای و بین المللی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. دیداری که نشان از عزم جدی و عمل‌گرایانه دو طرف برای ادامه روند عادی‌سازی روابط دارد.
آن‌گونه که فیصل عباس روزنامه‌نگار معروف عرب نیوز عربستان نوشته، چنین دیداری چند ماه پیش غیرقابل تصور بود. ناصر التمیمی نویسنده سعودی نیز در توییتی نوشت: صحنه‌ای که چندین ماه پیش تصورش سخت بود... اما همان‌طور که همیشه گفته می‌شود در سیاست هیچ چیز غیر‌ممکن و ثابتی وجود ندارد. علی هاشم خبرنگار الجزیره نیز از این دیدار با عنوان خاورمیانه جدید یاد کرده است. اهمیت این دیدار به آن میزان هست که بلافاصله و پس از دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان در ریاض، آنتونی بلینکن با فیصل بن فرحان به‌صورت تلفنی گفت‌وگو کند و در جریان جزئیات این دیدار قرار گیرد. آمریکا در شرایط کنونی درگیر پروژه عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل است و متغیر ایران در این معادله نقش مهمی دارد. سعودی‌ها شروط سنگینی را روی میز بایدن قرار داده‌اند که اساسی‌ترین شرط به تعهد آمریکا به حفظ امنیت عربستان در قالب ماده 5 ناتو باز‌می‌گردد.
صرف‌نظر از اینکه پروسه عادی‌سازی در نهایت به کجا ختم خواهد شد، اما ایران و اسرائیل در تلاش هستند تا عربستان را به سمت خود متمایل کنند. در همین رابطه عبدالعزیز الغشیان تحلیلگر سعودی بنیاد کارنگی معتقد است که تهران و تل آویو هر دو بر سر محوریت گرانش منطقه‌ای عربستان با یکدیگر رقابت می‌کنند. طبیعتا با توسعه روابط تهران و ریاض و با توجه به استراتژی موازنه مثبت چندجانبه ریاض برای به حداکثر رساندن منافع و کاهش سطح ریسک‌ها، این رقابت و همکاری‌ها حول مفهوم امنیت برای ضمانت‌بخشی به توسعه غلبه بیشتری پیدا خواهد کرد.
با وجود اهمیت مساله امنیت در روابط ایران و عربستان، موضوع توسعه و تجارت نیز مدنظر طرفین قرار دارد. آن‌گونه که امیرعبداللهیان دیدار با بن سلمان را این‌گونه روایت کرده است: صبح جمعه با امیر محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی به مدت 90 دقیقه در جده دیدار داشتیم. گفت‌وگوی صریح، بی پرده، سودمند و نتیجه بخش، مبتنی بر سیاست همسایگی. با اراده روسای دو کشور، بر مناسبات دوجانبه پایدار در همه زمینه ها تاکید شد. در منطقه بر «امنیت و توسعه برای همه» اتفاق نظر داریم. حمایت ایران از میزبانی عربستان برای اکسپو در جریان این سفر2030 با استقبال گسترده رسانه‌های سعودی مواجه شده است. در همین ارتباط سلمان الانصاری از چهره‌های نزدیک به خاندان سعودی در توییتی نوشت: چه کسی انتظار این را داشت: تهران از میزبانی اکسپو 2030 عربستان سعودی حمایت می‌کند.
ادبیات امنیت و توسعه نیز بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های عربی خلیج فارس داشته و با استقبال وزیر خارجه کویت که کشور همسو با عربستان در مساله میدان گازی آرش با ایران هستند مواجه شده است. این بازتاب در اظهارات محمد بن سلمان در جریان دیدار با وزیر خارجه ایران نیز قابل رصد است. ولیعهد سعودی با ابلاغ سلام خود به مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران گفت: نگاه عربستان به رابطه با ایران راهبردی بوده و ریاض در این خصوص عزم جدی دارد. ولیعهد عربستان با تاکید بر دعوت از رئیس جمهور ایران برای سفر به عربستان، دیدار سران دو کشور را بسیار با اهمیت برشمرد و گفت: این دیدارها تاثیرات اساسی بر توسعه و تعمیق مناسبات دوجانبه و چندجانبه خواهد داشت. آخرین سفر رسمی دوجانبه یک رئیس جمهور ایران به عربستان به سفر اسفند ماه سال 1385 محمود احمدی‌نژاد و آخرین سفر رسمی یک مقام ارشد سعودی نیز به دیدار ملک عبدالله پادشاه سابق عربستان از تهران و ملاقات با رئیس دولت اصلاحات باز‌می‌گردد. سفر امیرعبداللهیان به عربستان روز پنج‌شنبه در ریاض با دیدار با همتای سعودی در محل وزارت خارجه این کشور آغاز شد و پنج‌شنبه شب با بازگشایی رسمی سفارتخانه ایران در ریاض و مستقر شدن علیرضا عنایتی سفیر جمهوری اسلامی همراه شد. این سفر پاسخی هم سطح و هم‌وزن به سفر 27 خرداد فیصل بن فرحان به تهران است که به آغاز ماموریت دیپلماتیک سفرا رسمیت می بخشد و طبق این جدول سفیر عربستان نیز هفته‌های آینده وارد تهران خواهد شد. این سفر همچنین تاکید دوباره‌ای بر تقویت روابط دوجانبه با نگاه به مسائل منطقه‌ای بر اساس بیانیه 10 مارس در پکن است و نشان می دهد دو طرف بر اساس گام‌های متوازن در حال برداشتن قدم‌های آهسته اما مستمر برای تعیین تکلیف پرونده روابط دوجانبه هستند. با این حال دیدار سطح بالای امیرعبداللهیان با ولیعهد سعودی می‌تواند سرعت بیشتری به روابط بدهد و در این چارچوب محتمل است که ظرف ماه‌های آینده رئیس جمهور ایران با سفر به عربستان صفحه جدیدی را در روابط تهران و ریاض رقم بزند. با این حال نگاه ایران به نسبت نگاه‌های خوش‌بینانه ماه‌های اولیه توافق با عربستان واقع‌بینانه‌تر شده و بر اساس رفتار سعودی گام‌هایی را به‌صورت آهسته و متوازن برمی‌دارد.
واقعیت این است که نگاه عربستان همچنان آزمون رفتار ایران برای بازگشت کامل به روابط دوجانبه است که متغیر یمن در آن نقش کانونی ایفا می کند. همچنین نقش متغیرهای مداخله‌گر در روابط ایران و عربستان پررنگ است که دو متغیر رفتار دولت دموکرات آمریکا و عادی‌سازی روابط احتمالی با اسرائیل می‌تواند در روند آن اخلال ایجاد کند. از این زاویه است که تهران و ریاض باید در حوزه روابط منطقه‌ای پرچالش خود وزن این دو متغیر را سنجیده و بر اساس معادله حساسیت - آسیب‌پذیری، همزمان خطوط همکاری و خطوط قرمز خود را ترسیم و بر مبنای آن حرکت کنند. با این حال و به‌رغم وزن چنین متغیرهایی اما نقشه راه اقتصاد سیاسی عربستان در منطقه و خیزش چینی در خلیج فارس دو متغیر پررنگ دیگری است که باعث می‌شود روابط ایران و عربستان برخلاف دهه‌های گذشته، در یک فضای معطوف به رقابت همکاری‌جویانه و کمتر منازعه‌آمیز ترسیم شده و به پیش برود.
--> اخبار مرتبط