دیپلماسی پارلمانی موتور محرکه بریکس
سفر محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی به آفریقای جنوبی با هدف حضور در نهمین مجمع پارلمانی گروه بریکس بار دیگر نگاه ها را به سمت اهمیت عضویت ایران در این گروه و چگونگی بهره برداری از مزایای این عضویت سوق داد.
دوم شهریورماه بود که رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی به طور رسمی اعلام کرد که دعوتنامه عضویت در بریکس برای ایران و 5 کشور دیگر صادر شده است؛ این به آن مفهوم بود که 5 عضو این سازمان چندجانبه و متشکل از اقتصادهای نوظهور با عضویت ایران موافقت کرده اند. ایران یک سال پیش‌تر درخواست عضویت در گروه بریکس را ارائه کرده بود. ایده شکل گیری گروهی به نام بریک با نزدیکی 4 قدرت اقتصادی در حال ظهور جهان شامل برزیل، روسیه، هند و چین، در سال 2001 توسط موسسه سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس، به منظور پیش‌بینی وضعیت اقتصادی جهان و قدرت های برتر آن در نیم قرن آینده مطرح شد. جیم اونیل اولین بار نام مخفف این گروه را در سرتیتر یک روزنامه اقتصادی به کار برد. نهایتا «گروه بریک» در 16 ژوئن 2009 رسما تاسیس شد. آفریقای جنوبی نیز در 21 سپتامبر 2010 به این گروه اضافه شد و نام آن پس از پیوستن این کشور از «بریک» به «بریکس» تغییر یافت.
با گذشت 13سال و در پی برگزاری نشست سه روزه بریکس در اوایل شهریور ماه، رئیس جمهور آفریقای جنوبی اعلام کرد که گروه بریکس در نشست ژوهانسبورگ تصمیم گرفت که از ایران و پنج کشور دیگر به عنوان اعضای جدید این گروه دعوت کند. رئیس جمهور آفریقای جنوبی به عنوان میزبان نشست سران بریکس روز پنج‌شنبه خبر داد که این گروه از 6 کشور ایران، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، مصر، اتیوپی و آرژانتین برای عضویت به عنوان اعضای جدید به گروه بریکس دعوت کرد و گفت آنها از اول ژانویه 2024 (11 دی 1402) به عضویت کامل در خواهند آمد.
روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی با عنوان «ایران بریکسی می‌شود» که در تاریخ یکم شهریور ماه و در آستانه اعلام عضویت ایران در بریکس منتشر شد به بررسی منابع معنوی قدرت پرداخت. در این گزارش آمده بود: «در دهه های 1980 و 1990 در پاسخ به جریان اصلی روابط بین‌الملل جریانی شکل می‌گیرد که معتقد است قدرت فقط مادی نیست و منبع معنوی هم دارد؛ منظور از منبع معنوی، ادراکات بازیگران از یکدیگر، نظام بین‌الملل و منابع مادی شان است. علاوه بر این داستان، بحث ایده، طرح و گفتمان هم مهم است. کسی که ایده و گفتمان داشته باشد می‌تواند منبع و منشأ قدرت باشد.»
در پرتو چنین نگاهی، شکل‌گیری ایده ای به نام بریکس معنا و مفهوم پیدا می کند؛ زیرا هدف گذاری اصلی بریکس، به صلح و همکاری بین‌المللی و مساله توسعه بازمی‌گردد و در ابتدا و در سال 2001 به عنوان یک ایده مطرح می‌شود. محوریت بریکس نیز کشورهایی بودند که تحت عنوان کشورهای جنوب جهانی خوانده می شدند.
همچنین در گزارش «دنیای‌اقتصاد» به این موضوع پرداخته شد که اقدام به عضویت در نهادهای بین‌المللی مانند بریکس و شانگهای در فضای گذار نظام بین‌الملل امروز بالقوه خوب است. اما باید توجه داشت که قدرت نه صرفا مادی است نه غیرمادی؛ قدرت وقتی تکامل پیدا می کند که این دو کنار هم تعریف شوند. امروز ایران عضو بریکس شده است؛ این در حالی است که در حوزه منابع غیرمادی قدرت، ما توانمندی هایی ارائه کردیم و در دولت های مختلف ایده های مختلفی مطرح شد اما در حوزه منابع مادی آنچنان که باید و شاید عمل نکردیم. در خصوص منابع مادی باید نقاط ضعف رفع شود. منابع مادی ما در حوزه اقتصاد به دلیل رژیم های تحریمی آسیب دیده است. ایران برای افزون سازی منافع ملی باید پیوستگی قدرت مادی و معنوی را در نظر بگیرد و به صورت توامان این دو منبع قدرت را به پیش ببرد؛ اینکه ما بتوانیم از کارکرد نهادهایی مانند شانگهای و بریکس نهایت استفاده را ببریم لازمه اش توجه به این متغیر مهم است. امروز با توجه به سفر رئیس مجلس به ژوهانسبورگ، پایتخت اقتصادی آفریقای جنوبی و محل برگزاری نهمین مجمع پارلمانی گروه بریکس، این پرسش مطرح می‌شود که چنین سفرهایی چقدر می‌تواند در افزایش ادراکات بازیگران از یکدیگر کمک کند؟ هدف رئیس مجلس از این سفر سه روزه حضور در نهمین مجمع پارلمانی گروه بریکس است که با موضوع «بهره‌مندی از چندجانبه گرایی و دیپلماسی پارلمانی برای تعمیق بریکس و مشارکت در تسریع اجرای توافق‌نامه تجارت آزاد آفریقا» برگزار می‌شود. همچنین هیات عالی‌رتبه پارلمانی ایران با حضور در این مجمع پارلمانی به دنبال تقویت روابط پارلمانی قوی بین اعضای بریکس برای رفع چالش های مهم منطقه ای و جهانی از طریق دیپلماسی پارلمانی و تاثیرگذاری مثبت بر بحران های سیاسی یا اقتصادی مهم جهان است. در عین حال ارتقای توانایی های ساختاری گروه بریکس به منظور استفاده از ظرفیت های کشورهای در حال توسعه برای تغییر مناسبات اقتصاد جهانی در راستای تقلیل وابستگی اقتصادی کشورهای عضو به اروپا و آمریکا و تقابل با تحریم های غربی از جمله محورهای مورد توجه هیات پارلمانی کشورمان در نهمین مجمع پارلمانی بریکس است. اما به واقع اگر بخواهیم نقش پارلمان ها را در گروهی چون بریکس بررسی کنیم باید در نظر داشته باشیم که یکی از تکیه گاه های قدرت های نوظهور «پارلمان ها» هستند.
زیرا پارلمان ها معمولا ذیل دیپلماسی غیررسمی تعریف می شوند؛ از این رو آنها ملزم نیستند که پروتکل ها و محدودیت‌های دیپلماسی غیررسمی را رعایت کنند. در عین حال نمایندگی مردم خود را دارند. امروزه در میان صاحب نظران اجماع قابل تایید ایجاد شده، مبنی بر اینکه دیپلماسی پارلمانی به عنوان ابزاری موثر و جدید می‌تواند در پیشبرد منافع ملی کشورها و کاهش هزینه های اقدامات دولت ها در حوزه سیاست خارجی کارآمد باشد. به همین دلیل در بسیاری از کشورها تمایل فزاینده‌ای برای فراهم کردن مقدمات توسعه نقش و نفوذ بین‌المللی پارلمان ها ایجاد شده است.
در چنین فضایی، پارلمان ها می‌توانند به مثابه ابزارهای تسهیل گر برای دیپلماسی رسمی تعریف شوند. یعنی پارلمان ها بسترسازی می کنند و فضای لازم را برای نشست ها و دیدارهایی در قالب سران یا وزرای دفاع و خارجه فراهم می کنند.
از این حیث مجمع پارلمانی کشورهای بریکس می‌تواند در تحقق اهداف مدنظر بریکس که یکی بحث چندجانبه‌گرایی در نظام بین‌الملل و نفی یک جانبه گرایی آمریکا و غرب است، تاثیرگذاری بیشتری داشته باشد. چون همان‌طور که اشاره شد پارلمان ها، ابعاد غیررسمی دیپلماسی را پوشش می‌دهند و در فضای غیررسمی، دست طرفین برای گفت‌وگو و بده بستان امتیازات افزایش پیدا می کند. در نتیجه چون پارلمان ها محدودیت و معذوریت مقامات رسمی را ندارند، می‌توانند راحت تر با مقامات کشورهای دیگر وارد گفت‌وگو و رایزنی شوند. در این فضا، اگر بپذیریم بخش مهمی از روابط بین‌الملل به جز مسائل مادی و عینی ناشی از ادراک بازیگران از نظام بین‌الملل است، در این مورد خاص نیز ادراک اعضای بریکس از طریق پارلمان ها می‌تواند به هم نزدیک تر شود.
اهداف هیات پارلمانی در ژوهانسبورگ
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس نیز پیش از عزیمت به آفریقای جنوبی از اهداف سفر رونمایی کرد و گفت: «طبیعتا فرصت های مناسب پارلمانی برای جمهوری اسلامی ایران با رویکرد چندجانبه‌گرایی و ارتباطات منطقه ای و بین‌المللی در این سفر فراهم است که از سیاست های قطعی دولت و مجلس ما در این دوره است.» رئیس قوه مقننه در ادامه با بیان اینکه ما می‌توانیم با حضور در نشست این مجمع به سایر مجامع دیگری که جمهوری اسلامی ایران در آن عضویت دارد کمک کنیم، توضیح داد: «ما می‌توانیم حلقه ارتباطات را وسیع تر کرده و فرصت های اقتصادی و سیاسی بیشتری برای کشور فراهم آوریم.»
وی در ادامه با اشاره به رویکرد مجمع پارلمانی بریکس، گفت: «این مجمع رویکرد چندجانبه گرایی داشته و روابط بین بریکس و کشورهای آفریقایی را تقویت می کند بنابراین فرصت خوبی است که بتوانیم روابط دوجانبه پارلمانی و توسعه روابط پارلمانی خود را با سایر کشورهای آفریقایی دنبال کنیم.»
در نهایت باید توجه داشت که گستردگی و پیچیدگی های مناسبات سیاسی در جهان امروز ایجاب می کند تا کشورها از همه ابزارها و نهادهای دولتی و غیردولتی خود برای بیان دیدگاه ها و تامین منافع ملی در عرصه های مختلف استفاده کنند. در این خصوص یکی از مهم‌ترین ابزارها، پارلمان های کشورها هستند که برای حل مسائل و مشکلات دو یا چندجانبه و حل معضلات بین‌المللی می‌توانند وارد عرصه شوند.
--> اخبار مرتبط