رادیو در ایران 83 ساله شد

سال 1860 میلادی بود که جیمز کلرک ماکسول، فیزیک‌دان و ریاضی‌دان اسکاتلندی برای اولین‌بار از نظریه امواج الکترومغناطیسی پرده برداشت. 27 سال بعد

هاینریش هرتز، مهندس و فیزیک‌دان آلمانی با تایید نظریه ماکسول از نوسانات الکترونیکی برای انتقال امواج از محلی به محل دیگر بدون سیم استفاده کرد.

او برای اولین‌بار موفق شد امواج رادیویی را در آزمایشگاه تولید کند. پس اختراع آنتن و ارسال اولین پیغام تلگرافی به مسافت 250 متر، اولین کسی که متوجه شد می‌توان از بی‌سیم به عنوان یک وسیله ارتباطی استفاده کرد، گولییلمو مارکونی ایتالیایی بود که بعد‌ها نام مخترع رادیو را به نام خود گره زد.

او در سال 1895 اولین خبر رادیویی خود را به وسیله بی‌سیم در فاصله 3 کیلومتری ارسال کرد. یکسال بعد هم اولین ایستگاه تلگرافی بدون سیم به کمک امواج الکترونیکی در لندن نمایش داده شد.

از اواخر قرن نوزدهم به دنبال نخستین آزمایش‌های موفقیت‌آمیز مارکونی، ارتباطات رادیویی اهمیت روزافزونی پیدا کردند. از سال 1951 که وسایل ترانزیستوری به جای لامپ‌های معمولی مورد استفاده قرار گرفت، به سبب تقلیل مصرف برق و تقویت امواج، دستگاه‌های رادیویی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفتند.

وسایل ترانزیستوری علاوه‌بر کوچک‌تر کردن دستگاه‌های رادیویی امکان استفاده از امواج فوق‌العاده کوتاه را فراهم کردند.

ورود رادیو در ایران

در همان سال‌هایی که سلطنت پهلوی اول روز‌های آخر خود را پشت سر می‌گذاشت، در چهارم اردیبهشت سال 1319 رادیو به نام رادیو تهران در ایران پا گرفت و در کنار رادیو‌های فارسی زبان شروع به سخن گفتن کرد.

اگرچه هیات وزیران روز دوم مهر 1313 با صدور تصویب‌نامه‌ای ورود دستگاه‌های گیرنده (رادیو) را برای اخذ اصوات نغمات رادیو، مجاز اعلام کرد و در سال 1316 مقدمات ایجاد مرکز رادیو توسط وزارت پست و تلگراف و تلفن فراهم شد، ولی رضاخان مخالف سرسخت تاسیس آن بود.

مخالفت رضاخان تا زمانی ادامه داشت که وی در سال 1316 به ترکیه سفر کرد. در این سفر بود که چشم و گوشش باز شد و متوجه شد از تاثیر چه دستگاه قدرتمندی غافل است.

او که اصرار داشت رادیو را تا شهریور 1317 تاسیس کند، مشکلات فنی اجازه تاسیس را به او نداد. بعد از نصب فرستنده‌های مورد نیاز لازم بود از حیث محتوایی هم آمادگی‌هایی صورت گیرد. به دستور رضاخان در سال 1317 سازمان پرورش افکار با هدف پرورش و راهنمایی افکار عمومی تاسیس شد. سرانجام روز چهارشنبه 4 اردیبهشت سال 1319 این جعبه جادویی افتتاح شد.

اگرچه سال 1319 را سال افتتاح رادیو در ایران می‌نامند، ولی پیش از آن رادیو‌های فارسی‌زبان بیگانه به اندرونی خانواده‌های اشرافی راه یافته بودند. مشهورترین این رادیو‌ها رادیو آنکارا، رادیو دهلی، رادیو برلین و رادیو بی‌بی‌سی بود.

تاسیس مراکز استانی رادیو به شهریور سال 1319 برمی‌گردد. در سال 1325 اولین فرستنده محلی در تبریز با قدرت 7.5 کیلووات تاسیس شد. دومین رادیوی استانی سال 1326 در کردستان، سال 1328 رادیو مشهد و رادیو گرگان افتتاح شدند. رادیو اصفهان صاحب فرستنده 0.4 کیلوواتی و رادیو شیراز در سال 1329 افتتاح شد.

به طور کلی، تا سال 1355، 55 شهر و استان کشور دارای فرستنده رادیویی بودند.

براساس مقاله «اجمالی بر تاریخچه رادیو در ایران 1319 - 1387» اغلب این فرستنده‌ها با برنامه‌ریزی هدفمند تاسیس نشدند؛ بلکه به دنبال فشار‌های سیاسی - تبلیغاتی وارد شده از طرف رادیو‌های فرقه‌های داخلی ضد دولت یا کشور‌های همسایه علیه ایران همچون اتحاد جماهیر شوروی، عراق و... تاسیس شدند.

با این حال، اگر از رادیو ایران و رادیو تهران به عنوان قدیمی‌های شبکه رادیویی یاد کنیم، به ترتیب رادیو قرآن به عنوان اولین رادیوی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1362 با حضور رهبر انقلاب افتتاح شد.

بعد از آن رادیو پیام در سال 1373 با هدف راهبردی در حوزه موسیقی و محتوا تاسیس شد. رادیو جوان در سال 1375 با محوریت ایجاد امید، شور و نشاط اجتماعی و رادیو فرهنگ در همین سال آغاز به کار کردند.

رادیو معارف در سال 1377 در جوار شهر قم و رادیو ورزش در سال 1378 افتتاح شدند. فعالیت رادیو سلامت از سال 1381 بود و رادیو گفتگو در سال 1385 با شعار رادیوی اندیشه‌ها تاسیس شد.

رادیو آوا به عنوان کانال دوم رادیو پیام در سال 1386 فعالیت خود را آغاز کرد و رادیوی اینترنتی ایران صدا هم در همین سال فعالیت خود را شروع کرد.

رادیو اقتصاد و نمایش در سال 1390 افتتاح شدند. رادیو تلاوت به عنوان کانال دوم رادیو قرآن در سال 1391 و رادیو زیارت در سال 1397 در مشهد تاسیس شد. رادیو ترتیل به عنوان کانال سوم رادیو قرآن هم در سال 1399 به عنوان شبکه‌ای مستقل شروع به فعالیت کرد.

در سال 1401 کانال تخصصی ورزش بانوان افتتاح شد و در همین سال رادیو مستند به صورت آزمایشی شروع به کار کرد و در انتظار تخصیص بودجه به سر می‌برد. علاوه‌بر فعالیت شبکه‌های رادیویی در بستر اینترنتی و غیر اینترنتی معاون صدای رسانه ملی از طرح رادیو تصویری نشاط خبر داد که به گفته وی این طرح در مرحله بررسی کارشناسی قرار دارد.

در سال گذشته هم دو شبکه رادیویی از جمله جوان و صبا از طرح راه‌اندازی شبکه‌های مخصوص خود با عنوان رادیو نوجوان و رادیو تصویری با محوریت نشاط و سرگرمی در سال جدید (1402) خبر داده بودند.