رازگشایی از هواپیمای وعده داده شده «رییسی» / پلتفرم جدید هواپیمایی با سابقه سه سقوط مرگبار

امیرحسین فوقانی - امیر مسعود عابدینی : اسفند ماه، این جدیدترین زمان برای پرواز هواپیمای ایرانی است. هواپیمایی که سازمان هواپیمایی کشوری از ابتدای سال وعده اش را داده بود. هواپیمایی که تولید صنایع هواپیماسازی اصفهان است و پس از کلی گفته‌های رمزی سرانجام محمدی بخش رییس سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرد این هواپیما همان هواپیمای ایران 140 است که کاربری ترابری دارد.

«اینجا قبل از اینکه به پشت تریبون بیایم، یادگار عزیز یادگار امام از من پرسیدند این که گفتی هواپیمای ایرانی جریانش چیست. حالا می خواهم این ماجرا برای تان شرح بدهم. در سفری که به تاتارستان داشتم مرا به کارخانه هلیکوپترسازی بردند که اوج صنعت کشور روسیه و یکی از بهترین های دنیا بود اما من اخیرا در سفری که به اصفهان داشتم برای اولین بار به کارخانه هسا رفتم برایم که شرح دادند و مقایسه کردم با کارخانه روسیه، تقدیرنامه ها و مجوزهایی که دارند را نشانم دادند و توضیحات و امکاناتی که دیدم، تقریبا همه نوع پرنده ای می سازند. برای همین این توانایی را که دیدم از این مهندسان مان خواستم تا هواپیمای 72 نفره مسافری بسازند و دولت هم قول حمایت از این پروژه را داد.» این جمله را سید ابراهیم رییسی در هفته دولت در حضور سید حسن خمینی مطرح کرده است. چند روزی پس از نقل قول جنجالی حسین حاجی دلیگانی نماینده مردم برخوار و میمه که روز بازدید رییسی از هسا در کنارش بود و خبر ساخت 8 هواپیمای ایرانی تا سفر بعدی رییسی به اصفهان که 4 تایش مسافربری و 72 نفری هستند را مطرح کرده بود. او البته بعدا در گفت و گو با ایرنا توضیح داده بود:«آنجا یک هواپیمای ایران 140 ترابری آماده بود و گفته شد که این ها 4 تا خواهند بود که من از رییس جمهور خواستم این هواپیماها 8 عدد بشوند و 4 تای شان هواپیمای مسافر بری باشند که رییس جمهور گفتند انشاالله و قول همکاری و حمایت دادند.»

البته کمی بعد محمدی بخش رییس سازمان هواپیمایی از برنامه ساخت هواپیمای ایرانی با حمایت شرکت های دانش بنیان و بر اساس پلتفرم های 72 و 150 نفره سخن گفته بود. هواپیماهایی که با این تعداد صندلی نمی توانند ایران 140 باشند که نهایتا و بر اساس استاندارد های سازه تولیدش 52 نفره است.

ایران 140 چیست؟

ایران 140 حاصل بلندپروازی دهه 70 مرحوم اکبر هاشمی رفسنجانی در مقام رییس دولت سازندگی است. او که پس از بازدید از کارخانه سازی هواپیماسازی آنتونوف، تصمیم به قرارداد ساخت مشترک یک پلتفرم مشترک می گیرد. آنتونوف یکی از کارخانه های سرشناس هواپیماسازی شوروی است که پس از فروپاشی شوروی به دلیل واقع شدن در اطراف کیف و خارکف مالکیتش به اوکراین سپرده شد. این کارخانه در 2022 و چند هفته قبل از حمله نظامی روسیه به اوکراین، جشن 116 سالگی اولگ آنتونوف بنیان گذارش را گرفته بود، در دهه 70 پس از قرارداد با ایران، دو پلتفرم ترابری و مسافربری از این هواپیمای کوچک را که برد عملیاتی اش 1380 کیلومتر است، را در دستور ساخت قرار داد. پروژه ای که در کارخانه هسای اصفهان کلید خورد و قطعات و تکنولوژی همراه با تکنیسین های ساخت به اصفهان می آمدند و رفتند. مدل مسافری آن دو خدمه و 52 سرنشنین گنجایش داشت و در بازه دمایی 55 درجه زیر صفر تا 45 درجه بالای صفر قابلیت پروازی داشت. پروازهای ترابری این مدل هم قرار بود برای ماموریت های گشت زنی دریایی به ناوگان هوایی ایران افزوده شوند.

نخستین پرواز نمایش عمومی این مدل هواپیما در مراسم افتتاح فرودگاه امام خمینی بود که پرواز پر حاشیه ای هم شد. ایران 140 اما پروژه موفقی نبود. از 5 فروند هواپیمای تحویل شده به ناوگان هوایی ایران، 3 تای شان حوادثی تلخ و خونین را بر جای گذاشتند. پروازی که با مهندسان روس و اوکراینی در اردستان سقوط کرد، اولین حادثه شان بود. پروازی که در اصفهان و با 5 خلبان در پرواز آموزشی سقوط کرد و البته تلخ ترین فاجعه شان پرواز نا تمام ایران 140 از تهران به طبس بود که جان 39 هم وطن را گرفت. پس از این هواپیماها که دو تای شان هنوز در آشیانه های هسا بودند مجوز پروازهای شان باطل شد و زمین گیر شدند. البته هیچ وقت هسا و مسئولان هواپیمایی اعلام نکردند چند فروند دیگر از این هواپیما بعد از 5 هواپیمای تحویلی تولید شدند و برای ترابری در اختیار قرار گرفتند یا آماده هستند.

چرا ایران 140 سقوط کرد؟

محدودیت دمایی پرواز این دلیلی بود که برای سقوط آخرین فروند از هواپیماهای ایران 140 اعلام شد. محمد حسین جهان پناه خبرنگار تخصصی حوزه صنایع هوایی درباره این هواپیماها به خبرآنلاین می گوید:«مهمترین مشکلات این هواپیما موتور آن است. این هواپیما از موتور توربوشفت که برای هلیکوپتر است استفاده می‌کرد. این موتور به خودی خود مشکلی ندارد اما مسئله اینجاست که اساسا برای آب و هوای ایران به طور خاص مناسب نبود. چرا که ایران یک سرزمین مرتفع است و آب و هوای گرمی دارد. شرایط اقلیمی خاص ایران و تفاوتش با کشور سردسیری مثل شوروی به بزرگترین چالش برای این هواپیمای ساخته شده در ایران بدل شد. برای مثال در بعضی از ساعتهای روز و در بعضی از مناطق در خیلی از فصول نمیتوانست پرواز کند. در مورد حادثه‌ای که در تهران اتفاق افتاد، یکی از عوامل سقوط گرمی هوا و پروازش در میانه روز بود.»

ایران 140 با پلتفرم جدید چه تفاوت هایی دارد؟

محمد محمدی بخش در جدیدترین کنفرانس خبری خود از اولین پرواز پلتفرم جدید ایران 140 تا قبل از پایان سال داده است. هواپیمایی که گفته شده ترابری است. او البته در همین کنفرانس خبری گفته آنچه به عنوان متور جت ایرانی هواپیما در نمایشگاه صنایع هوایی رونمایی شده یک ماکت از موتوری است که متخصصان ایرانی مشغول ساختش هستند پس آنچه در ایران 140 پلتفرم جدید رخ داده احتمالا شامل تغییرات ظاهری و نهایت تغییراتی در موتور موجود پلتفرم اصلی است که سعی در تقویتش توسط مهندسان هسا و شرکت های دانش بنیان شده است. بی شک به دلیل تعطیلی کارخانه اوکراینی انتونوف پس از حمله روسیه، هر آنچه برای ایجاد پلتفرم جدید رخ داده تغییرات بر پایه تلاش های تکنیسین های داخلی است.

جهان پناه در این باره می گوید:«کارخانه آنتونوف که طراح و سازنده این هواپیما است، بسیاری از تاسیسات آن در جنگ اوکراین آسیب دیده و یا از دسترس خارج شده؛ عملا دیگر چیزی تولید نمی‌کند. اگر کاری هم انجام می‌دهد در حد تعمیرات و نگهداری هواپیمایی های فعلی که پرواز می‌کنند است. اگر تمامی این کارها را هم انجام می‌داد، یعنی خط تولیدش هم فعال بود، به دلیل فضای سیاسی ایران و اوکراین الان به شکلی نیست که بتوانند چنین همکاری‌ای در حوزه فناوری های پیشرفته و در صنایع هوایی صورت بگیرد.»

بیشتر بخوانید:

• تهران اسیر بارش «برف وحشی» شده است؟

• دنیا به جای نمک پاشی و نابودی محیط زیست، اینگونه برف خیابان را آب می کند!

• اولین بنای ضد زلزله جهان با قدمت چند هزار ساله در ایران است

او درباره تغییرات انجام گرفته برای بهینه سازی ایران 140 می گوید:«متاسفانه بزرگترین مشکل مسئولان این پروژه عدم شفافیت است. اطلاعاتی که داده شده خیلی گنگ و پراکنده هستند. ابتدا که گفتند هواپیمایی آنچنانی با تغییرات وسیع شاهد هستیم اما حالا گفته شده تغییرات موتوری در تغییرات در جعبه دنده این موتورهاست که امیدوارم بخشی از ضعف های پروژه را برطرف کرده باشد اما اساسا با این تغییرات و حتی برای پرواز های ترابری همچنان ضعف های ساختاری ناشی از اقلیم و شرایط دمایی احتمالا همراه این پروژه خواهد بود. نکته مهمتر این است که هیچ گاه درباره این پروژه ایران 140 روشنگری نشد که چه هزینه ای برایش شده است و چه هدفی برایش پیش بینی شده است؟ از یاد نبریم که صنعت هوایی به دلیل پیچیدگی اش نیاز به پروژه های تبادل علم دارد و حتی چین هم در اولین هواپیمای تولید داخلش که سرانجام با حدود 7 سال تاخیر به سرانجام رسیده و دارد وارد چرخه پرواز می شود از شرکت های بزرگ دنیا مثل ایرباس و بویینگ کمک گرفته است.»

ایران 140 گره ای از صنعت هوایی کشور باز می کند؟

محمدی بخش رییس سازمان هواپیمایی در کنفرانس خبری اخیرش از نیاز ناوگان هوایی ایران به 550 فروند سخن گفته و تاکید کرده در حال حاضر هواپیماهای این ناوگان از نیم این تعداد هم کمتر است. او از مشکلات ایجاد شده در تحریم ها برای خرید گفته. از برنامه وارد کردن هواپیماهای دست دوم و احتمال گشایش و البته ظرفیت بومی سازی پرواز ها. اینکه به کمک شرکت های دانش بنیان و حمایت دولت بشود ایران را وارد صنعت ساخت پروازهای مسافربری داخلی کرد. او البته همچنان توضیحاتش همین قدر کلی و بی جزئیات بود. از پلتفرم 72 نفره و 150 نفره قبلا صحبت شده و البته موتور جت ایرانی که پیشتر اعلام شده بود ساخته شده است و حالا محمدی بخش می گوید هنوز در مرحله ساخت است.

پروژه ایران 140 حالا با کنار هم گذاشتن گفته های محمدی بخش، حاجی دلیگانی و رییسی در نهایت 4 هواپیمای در آستانه پرواز را شامل می شود. مشخص نیست پلتفرم بدنه های موجود بدنه های تولید شده در زمان همکاری با آنتونوف هستند یا به طور کامل در هسا قالب گیری و ساخته شده اند؟

چین کشوری که حالا یکی از دو ابرقدرت اقتصادی دنیاست، برای ساخت پروژه هواپیمای مسافربری از ابتدای قرن جدید وارد مرحله پژوهش و ساخت شد و تازه امسال با سال ها تاخیر و با سرمایه گذاری فراوان توانست وارد فاز تولید صنعتی هواپیمای بالای 150 نفره آن هم البته با مشارکت بویینگ در قطعات کلیدی شود.

نکاتی که سازمان هواپیمایی کشوری حداقل درباره آنها توضیحاتی دقیق نمی دهد تا بتوان پی برد ایران 140 های پلتفرم جدید آیا گره ای از مشکلات صنعت هوایی و ناوگان هوایی کشور باز می کنند یا همچنان خطر سقوط در گرما را خواهند داشت. پلتفرمی که مشخص نیست آیا قرار است بر اساس تغییرات انجام گرفته گنجایش آن 20 نفری بیشتر شود درحالی که با موتوری قبلی مشکل وزنی در زمان پرواز داشته است. پرسش هایی که همچنان باقی هستند و نگرانی درباره سرنوشت وعده صنعت هواپیمایی سید ابراهیم رییسی را در حد بالایی نگه می دارند.

5858