راهی که با «خروج» شروع شد چگونه به فیلم‌های پشت سد اکران مانده رسید؟

فاطمه پاقلعه‌نژاد: «فیلم من مناسب اکران آنلاین نیست و برای پرده بزرگ ساخته شده» این اظهارنظری است که معمولا در صحبت‌های بعضی از تهیه‌کننده‌ها یا کارگردان‌ها وقتی در مقابل این پرسش قرار می‌گیرند که آیا فیلمت را به صورت آنلاین اکران می‌کنی با آن مواجه می‌شویم. جمله‌ای کلیشه‌ای که نشان می‌دهد معنای اکران آنلاین در ایران با آنچه که در کشورهای پیشرفته با عنوان نمایش آنلاین فیلم‌ها نامیده می‌شود متفاوت است.

اکران آنلاین اتفاقی است که شاید پر بیراه نباشد اگر بگوییم خیلی اتفاقی سر از سینمای ایران درآورده است. اتفاقی که در کشورهای پیشرفته سال‌ها و از طریق پلتفرم‌های پخش استریم محتوا مانند نتفلیکس و آمازون و... دنبال می‌شد و این پلتفرم‌ها با انرژی و انگیزه بسیار به سراغ ساخت فیلم‌هایی مخصوص نمایش آنلاین رفتند. فیلم‌هایی که با سرمایه‌گذاری نتفلیکس و آمازون و... ساخته می‌شد و در کیفیت نه تنها از فیلم‌های موسسات فیلمسازی دیگر چیزی کم نداشتند که در رقابت‌های بزرگ جهانی مانند اسکار هم شانه به شانه فیلم‌های دیگر حضور می‌یافتند. آخرین مورد از این فیلم‌ها هم «استخراج» با بازی گلشیفته فراهانی بود که از نتفلیکس پخش شد و توانست امتیاز بالایی در سایت‌های معتبر سینمایی دنیا به دست بیاورد.

شاید اگر در سی‌وهشتمین جشنواره فیلم فجر که در بهمن ماه 1398 برگزار شد از اهالی و دوستداران سینما درباره ورود اکران آنلاین به عرصه سینمای ایران می‌پرسیدید، خوش‌بین‌ترین افراد هم پیش‌بینی نمی‌کرد حدود 2ماه بعد سینمای ایران به سمت اکران آنلاین خروج کند اما این اتفاق با شیوع کرونا و بسته شدن سالن‌های سینما رخ داد و به گفته محمدجواد شکوری‌مقدم «در عرض کمتر از ده روز زیرساخت‌های اکران آنلاین فراهم شود» و این اتفاق رخ بدهد اما با همکاری میان سازمان اوج (سرمایه‌گذار فیلم «خروج») و دو پلتفرم نماوا و فیلیمو، آخرین فیلم ابراهیم حاتمی‌کیا به صورت آنلاین اکران شد و در کمتر از سه روز فروش یک میلیاردی را رد کرد تا این راه جدید با موفقیت امتحان شود و همین موضوع انگیزه‌ای باشد برای صاحبان دیگر فیلم‌ها تا فیلم خود را در این عرصه به نمایش بگذارند.

پس از موفقیت «خروج» که با سرمایه یک سازمان دولتی ساخته شده بود، محمد شایسته و رامبد جوان از میان تهیه‌کنندگانی که با سرمایه شخصی و مستقل فیلم می‌سازند پیشگام شدند و فیلم پرستاره‌شان را در معرض نمایش آنلاین گذاشتند.

«طلا» ساخته پرویز شهبازی با بازی نگار جواهریان، هومن سیدی، طناز طباطبایی، مهرداد صدیقیان و... هم تقریبا با میزان استقبال خوبی روبه‌رو شد. طوری که محمد شایسته در گفت‌وگو با خبرآنلاین از فروش حدود 70هزار بلیت برای این فیلم در 3 روز اول نمایش آنلاین آن گفت. شایسته در این گفت‌وگو که در قالب میزگرد «اکران آنلاین» صورت گرفت در انتقاد به این جمله برخی از همکارانش که فیلمشان را مناسب پرده سینما و نامناسب برای اکران آنلاین می‌دانستند گفت: «همکارهای من برای اینکه اسم خودشان را مطرح کنند مصاحبه می‌کنند و مثلا می‌گویند این فیلم مناسب اکران آنلاین هست یا نیست یا فیلم‌هایی که آنلاین پخش می‌شود مناسب قاب تلویزیون است. من از فیلم خودم دفاع می‌کنم؛ آقای شهبازی کارگردان، فیلمبردار پیمان شادمان‌فر، کست جلوی دوربین و... همه جز رکوردداران سیمرغ هستند. اینها که کاری نمی‌کنند برای قاب تلویزیون. نیت ما سینما بوده اتفاقاتی رخ داده به ناچار مجبور به اکران آنلاین شدیم.»

پس از این دو فیلم، تقریبا هفته‌ای یک فیلم به صورت آنلاین در پلتفرم‌های مختلف به نمایش درآمدند. فیلم‌هایی که البته دیگر کیفیت‌شان در نگاه مخاطب مانند «طلا» و «خروج» نبود و نه پرستاره بودند و نه به لحاظ ساخت پروداکشن عظیمی داشتند و نمی‌توانستند مخاطب را که تازه داشت با یک شیوه جدید تماشای فیلم انس می‌گرفت برای دیدن وسوسه کنند.

درباره این اتفاق که از نگاه منتقدان سینما می‌تواند آفتی برای اکران آنلاین باشد، محمدرضا لطفی کارگردان و منتقد در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها اینطور توضیح می‌دهد: «اکران فیلم‌های مطرحی همچون «خروج» و «طلا» باعث شد این امیدواری ایجاد شود که بستر اکران آنلاین جای فیلم‌های مطرح و پرمخاطب شود اما در ادامه و با انتخاب آثار ضعیف مخاطب را نسبت به موفقیت این طرح دچار تردید کرد. متاسفانه ظرفیت خوبی که می‌توانست به فضایی برای دیده شدن آثار هنرمندان جوان تبدیل شود با انتخاب‌های ناآگاهانه به سمت شکست این طرح حرکت می‌کند.»

درحقیقت اتفاقی که در ادامه مسیر اکران آنلاین رخ داد این بود که برخی از تهیه‌کننده‌ها اکران آنلاین را شیوه مناسبی برای اکران فیلم‌هایی دیدند که احتمالا هیچ‌گاه فرصت اکران در سینماها را پیدا نمی‌کردند یا اگر اکران می‌شدند چندان با اقبال مخاطب روبه‌رو نمی‌شدند. به همین جهت با اکران آنلاین فیلم از یک سو بالاخره آن را به یک شیوه به نمایش گذاشته بودند و از سوی دیگر از آنجایی که قرارداد پلتفرم‌ها با صاحبان فیلم به صورت 70-30 است و این رقم در سینماها برعکس است و تنها 30درصد از فروش کلی فیلم به صاحب آن می‌رسد، رقمی بالاتر از میزان درآمد حاصل از اکران در سالن‌های سینما کسب کرده بودند.

اکران آنلاین در کنار محاسنی که برای صاحبان فیلم و مخاطبان دارد با آفت‌هایی هم روبه‌رو است که شاید مهمترین آنها عدم رعایت کپی‌رایت در کشور ما باشد. در کمتر از چند ساعت پس از اکران آنلاین یک فیلم به صورت گسترده می‌توان آن را در کانال‌های تلگرامی یا سایت‌های دانلود فیلم به صورت رایگان دانلود و تماشا کرد. مساله لاینحلی که حل آن نیازمند عزم جدی دستگاههای قانونگذاری و نظارتی است. اتفاقی که تا امروز رخ نداده و همین موضوع باعث شده تا تهیه‌کننده‌ها و سرمایه‌گذاران فیلم‌های پرستاره و پرهزینه برای ورود به عرصه اکران آنلاین دچار تردید شوند و رغبتی برای حضور در این مدیوم نداشته باشند.

شاید اولین راهکار برای نجات اکران آنلاین و تبدیل آن به یک عرصه پرمخاطب و یک زمین بازی که هم تماشاگر هم صاحب فیلم و هم پلتفرم از آن برنده بیرون می‌آیند، تلاش برای فرهنگ‌سازی در عرصه کپی‌رایت و البته تدوین قانون مناسب برای این موضوع باشد اما تا آن زمان شاید خرید مالکیت فیلم‌هایی که احتمال استقبال مخاطب از آنها بالاست از سوی پلتفرم‌ها و عرضه آنها به صورت آنلاین راه‌حل مناسبی برای این موضوع باشد. شیوه‌ای که در دنیا هم آزمون خود را پس داده و حالا مدت‌هاست پلتفرم‌های عرضه فیلم و سریال یا خود به ساخت فیلم و سریال رو آورده‌اند و یا با شریک شدن در مالکیت فیلم‌ها سود تهیه‌کننده یا حداقل عدم خسارت او را تضمین می‌کنند.

258258