رویکردهای نوین در توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاها

سرپرست سازمان مدیریت استان تهران گفت: اجرای طرح‌های در راستای رونق روستاها در کشور انجام شد اما باید برای توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاها برنامه‌ریزی مدون و بلندمدت صورت گیرد.

به گزارش خبرنگار مهر، اگر در متون کتاب‌های برخی نویسندگان معاصر داستان‌نویسی در کشور همچون جلال آل احمد و سیمین دانشور و... گشت وگذاری کنیم، تقریبا در همه آن متون، نشانی از یک روستا یا توصیف یک زندگی روستایی را می‌یابیم و حتی در حافظه انسان‌های 40، 50 یا 30 ساله کنونی هم نشانی از محیط روستا و حضور در روستاها وجود دارد. روستاهایی که ملزومات زندگی خود را با دستان خودشان تأمین می‌کردند و نیازی به شهرهای مجاور نداشتند. مرور این خاطرات در حافظه همه ما، ما را به این فکر وا می‌دارد که چرا اکنون شرایط کاملا متفاوت شده است و چرا آن رونق و تولید دیگر جایی در روستاهای ما ندارد.

بحثی که البته تنها در تغییر سبک زندگی روستاییان و شهرنشین شدن آنان نمی‌گنجد، بلکه مسئله‌ای ملی است. این موضوع نشان می‌دهد که مهاجرت از روستاها به شهرها چه آسیب‌های بزرگی برای توسعه کشور دارد و در جست‌وجویی ساده در اینترنت در می‌یابیم که کشورهای توسعه‌یافته، روستاهای توسعه‌یافته دارند و این دو لازم و ملزوم یکدیگرند. اما راهکار برون‌رفت از وضعیت فعلی را در چه می‌توان یافت.

آیا طرح‌های هادی و... توانستند گامی بردارند. بدون تردید بی‌تاثیر نبوده‌اند اما تأثیرگذاری پایدار و اثرگذار در یک برنامه‌ریزی جامع نهفته است؛ در سندی برای توسعه روستاهای کشور. سندی که اکنون به همت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران با همکاری صاحب نظران دانشگاهی برای روستاهای استان در دست تدوین است و سناریوهای آن کاملا مشخص شده است.

توسعه روستایی در برنامه ششم توسعه

شهرام عدالتی، سرپرست سازمان مدیریت وبرنامه ریزی استان تهران در گفتگو با خبرنگار مهر درباره سند توسعه اقتصادی و اشتغالزایی روستایی استان تهران گفت: در قانون برنامه ششم توسعه قانونگذار بدنه کارشناسی تصمیم‌ساز را مکلف به هویت‌بخشی به روستاها کرده است تا از این باب هر روستا شخصیتی اقتصادی و اجتماعی برایش تعریف شود و از تمرکز جمعیتی در مناطق شهری کاسته شود.

وی با بیان اینکه مهاجرت از روستاها و رشد شهرنشینی علاوه بر ایجاد مشکلاتی در حاشیه شهرها کاهش شدید میزان باروری را نیز سبب شده، ادامه داد: کانون‌های قطبی استقرار جمعیت و کاهش باروری در کشور از دو حوزه جغرافیایی و پیری جمعیت در سال‌های آینده کشور را تهدید می‌کند.

وی با اشاره به گام‌های پیشین برداشته شده برای رونق و توسعه روستاها متذکر شد: اجرای طرح‌های در راستای رونق روستاها در کشور انجام شد اما باید برای توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاها برنامه‌ریزی مدون و بلندمدت صورت گیرد، برنامه‌ای که تنها به برنامه ششم ختم نشود.

عدالتی با اشاره به سند توسعه روستایی خاطرنشان‌کرد: در این سند فرآیندی که برای توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاها مدنظر است به‌طور کامل تبیین شده و لازم است همه فرمانداران و مسئولان شهرستانی از آن مطلع شوند.

سرپرست سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران در ادامه با بیان اینکه تدوین سند توسعه اقتصادی و اشتغالزایی روستایی استان تهران یکی از اقدامات اثرگذار و مهم در حوزه توسعه پایدار در روستاهای استان است، گفت: با اجرایی شدن این سند در روستاهای استان می‌توان به اهداف برنامه‌ریزی شده برای تحقق رشد 7.6 درصدی استان دست یافت.

عدالتی افزود: تحقق این رشد در چهار بخش کشاورزی، معدن، صنعت و خدمات در نظر گرفته شده که با اجرای سند توسعه روستایی می‌توان در تمامی این بخش‌ها تحول ایجاد کرد.

وی در پایان گفت: اصلی‌ترین هدف در برنامه‌ریزی توسعه، برنامه‌ریزی شهرستانی است و امیدواریم با شهرستان‌محور شدن حوزه‌های اطلاعاتی و برنامه‌ریزی، نظام درآمد هزینه در استان‌ها دچار تحولی مثبت شود.

پیش به سوی نوزایی حیات روستایی

پرستو شولستانی رئیس گروه آمایش و برنامه‌ریزی منطقه‌ای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران نیز درباره این سند معتقد است: سازوکار سند توسعه اقتصادی و اشتغالزایی روستایی استان تهران در چهار محور پیش‌بینی شده تا از سوی تضعیف حیات روستایی در منطقه پیرامون پایتخت به سوی نوزایی در حیات روستایی حرکت کنیم و در این چهار محور ابتدا مسائل و ضرورت‌های توسعه روستایی مورد توجه قرار گرفته و براساس اسناد آمایش و توسعه و تجارب بین‌المللی در این حوزه، رویکردی تحولی در توسعه روستایی صورت می‌گیرد.

وی افزود: در محور بعدی وضعیت سنجی و داده‌های تخصصی روستایی و چارچوب اشتغال روستایی با تشکیل بانک داده یکپارچه و گونه‌شناسی ماهیتی انجام می‌شود و در محور سوم به تحلیل محتوا و اسناد به دست آمده با همکاری کنشگران و ذی‌مدخلان روستایی پرداخته می‌شود و در نتیجه تحلیل پیوندهای فضایی صورت می‌گیرد. همچنین در محور چهارم و پایانی سناریو و چشم‌انداز مکانی و پیشران‌های توسعه در هر منطقه مشخص می‌شود و آنگاه به بحث الگوسازی توسعه براساس گونه‌های روستایی می‌رسیم و در نهایت اطلس سامانه توسعه اقتصادی و اشتغالزایی روستایی استان تهران تکمیل شده و آغاز به کار خواهد کرد.

گونه شناسی ماهیتی روستاهای استان تهران

رضا پیروزی راهبر تخصصی سند توسعه روستایی و کارشناس برنامه‌ریزی و آمایش نیز در ادامه با بیان اینکه اکنون روستاهای پیرامون کلانشهر تهران با مسائل متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند، گفت: بارگذاری فراتر از توان محیط زیستی، فقدان پویایی درآمد، سلطه نظام شهری، بحران هویت و... از مسائل امروز روستاهای اطراف تهران است و متأسفانه طبق آمار 95،7 درصد جمعیت استان تهران در روستاها و مابقی در شهرها زندگی می‌کنند.

وی ادامه داد: در محور رویکرد نظری توسعه روستایی چندین شاخص از جمله توسعه دارایی مبنا، ظهور شبکه روستایی، شراکت روستایی - شهری، پیوندهای فعالیتی ارزش آفرین و آمایش و توسعه یکپارچه روستایی مورد توجه قرار گرفته است.

پیروزی با اشاره به اینکه تشخیص هویت روستایی استان تهران با ترسیم روش‌شناسی و فرآیند کار انجام شده و در ادامه تحلیل محتوای اسناد فرادست و مشابه نیز صورت گرفته است، خاطرنشان‌کرد: بر اساس اسناد فرادست، اولویت‌های تمرکز نوزایی روستایی در استان در 5 بخش صیانت از هویت و رقابت پذیری، توسعه دانایی محور، تأمین امنیت زنجیره غذایی، تاب آوری زیستی و بهره‌وری منابع و توسعه اجتماعی و اقتصادی تعریف شده است.

وی با اشاره به بحث گونه‌شناسی ماهیتی بیان کرد: در این بحث در هفت حوزه اطلاعات روستاها طبقه بندی شده است، در حوزه بافت (خطی، پراکنده و متراکم)، در حوزه اجتماع (همگنی و شبکه روابط)، در حوزه کیفیت جمعیت (هرم سنی، خانوار و نرخ رشد)، در حوزه سلسله مراتب (پیوند شهری، خوشه روستایی و پیوند فعالیتی)، در حوزه مکان (راهوند، پیرانشهر و منزوی)، در حوزه مالکیت (خانه دوم، خوابگاه و مولد) و در حوزه عملکرد (کشاورزی، صنعت، خدمات و خاص) و مورد بررسی قرار گرفته است.

پیروزی افزود: به منظور تحلیل دقیق داده‌ها نیز بازدید میدانی و همکاری و تقویت شبکه‌های کنشگران انجام شده است و اکنون اطلاعات روستاهای منتخب در پایگاه داده مکانی وجود دارد و بازخوانی مستندات آمایش سرزمین از دیدگاه توسعه روستایی نیز انجام شده است.

این کارشناس با بیان اقدامات انجام شده در راستای آینده‌نگاری سند توسعه روستایی استان تهران گفت: به منظور تدوین سند، بازخوانی نظام فضایی استان و بازخوانی الگوی توزیع خدمات استان در افق 1424 با نگاهی به پیشران‌های اقتصادی و تخصص‌های استان تهران انجام شد تا به مبحث سناریونگاری الگوهای توسعه روستایی برسیم.

پیروزی اظهارداشت: بازآفرینی رویداد مبنا، ارزش‌آفرینی صیانت مبنا، سرمایه‌گذاری اجتماعی و جمع‌سپاری، حضور در لیگ توسعه روستایی، بازسازی ظرفیت فراموش شده، شتابدهی زنجیره امنیت غذا، باز زنده سازی و راهوندی، بهینه‌سازی شبکه تأمین و نشان‌سازی شبکه‌ای و مدیریت مقصد گردشگری خوشه‌ای همه از الگوهای توسعه روستایی در استان تهران است.

وی ادامه داد: در راستای سناریونگاری امکان‌سنجی بهره‌گیری از استارت آپ‌های توسعه هوشمند روستایی نیز صورت گرفته است و در نهایت ابعاد اطلس - سامانه توسعه اقتصادی و اشتغالزایی روستایی تهران تعریف و نسخه آزمایشی آن تدوین شده است.

با این وصف با اتکا به این مطالعات می‌توانیم از وضعیت فعلی در روستاها خارج شویم و به سوی توسعه در روستاهای استان که توسعه در استان تهران و فراتر از آن را در کشور در پی دارد، امیدوارانه نگاه کنیم.