زنانی که مطالبه حق رای را از عریضه‌نویسی آغاز کردند
تهران - ایرنا - زنان ایرانی به گفته یک پژوهشگر تاریخ معاصر، پس از پایان جنگ جهانی دوم اندک اندک به مسائل حقوقی و اجتماعی خود توجه نشان‌داده و از طریق عریضه‌نویسی تلاش کردند تا این حقوق را بدست آورند.
«فرزانه عامری» پژوهشگر تاریخ معاصر در میزگرد تخصصی «عریضه‌های زنان» که به همت «انجمن زنان پژوهشگر تاریخ» و در روز سه شنبه اول بهمن‌ماه در آرشیو ملی اسناد برگزار شد، ضمن بررسی ویژگی‌های عریضه و عریضه‌نویسی زنان ایرانی در سال‌های 1320 تا 1332، شاخصه‌های عریضه‌های زنان در این دوره را مورد نقد و بررسی قرار داد و از آغاز دغدغه‌مندی سیاسی زنان ایرانی در این دوران سخن به میان آورد.
بررسی مطالبات زنان از مجلس شورای ملی سیزدهم تا هفدهم
فرزانه عامری، محقق حوزه تاریخ معاصر در میزگرد مذکور، ضمن اشاره به تحقیقات خود در ارتباط با عریضه‌های زنان در سال‌های 1320 تا 1332، گفت که در این تحقیق دو مسئله قابل پیگیری بود؛ اول تحلیل محتوای عرایض و دوم تاثیر اتفاقات سیاسی بر عرضه‌نویسی زنان ایرانی. جنگ جهانی دوم در این دوره اتفاق می‌افتد و در نتیجه خروج رضاخان از کشور، فضای باز سیاسی ایجاد می‌شود. همچنین در همین دوره است که بحث حق رای زنان در مجلس مطرح می‌شود که واکنش‌های بسیاری را برمی‌انگیزد.
پس از آغاز دوران مشروطه در ایران، مجلس شورای ملی محلی بود که زنان برای پیگیری مطالبات خود، خطاب به این شورا، عریضه می‌نوشتند.این پژوهشگر با اشاره به تحقیقات خود افزود که 138 عریضه در این دوره نگارش شده است و این عرایض حاوی موضوعات مختلفی است. محتوای بخشی از عرایض، مطالبات حقوقی و از سوی زنان بوده است و برخی زنان با نوشتن عریضه به‌طور مثال تقاضای بخشش برای همسران خود را از مجلس شورای ملی طلب کرده‌اند. گروهی از زنان نیز مطالبات مالی داشته‌اند و از کلاهبرداری، تصرف اموال یا مانند آن به مجلس شورای ملی شکایت برده‌اند.
بخش سوم عرایض زنان در این دوران، به مطالبات اداری همچون بحث نظام وظیفه بازمی‌گردد. زنان نگران آن بوده‌اند که همسران یا فرزندان آن‌ها به مناطق دور اعزام شوند و از نمایندگان می‌خواستند که همسران یا فرزندانشان را از خدمت سربازی معاف کنند. همچنین بعضی از عرایض مربوط به درخواست اضافه حقوق، استخدام یا وضعیت شغلی زنان مربوط بوده است. برخی زنان نیز طالب حق برابری، آزادی یا حق رای بوده‌اند. درخواست‌های خانوادگی از جمله درخواست برای طلاق نیز از دیگر موضوعات عرایض زنان به مجلس شورای ملی است.
عامری اضافه کرد که در سال‌های 1320 تا 1332، مجالس سیزدهم تا هفدهم فعالیت می‌کردند که دوره سیزدهم با 61 عریضه، بیشترین تعداد عریضه دریافتی را داشته است و کمترین تعداد عرایض دریافتی، متعلق به دوره شانزدهم است. به نظر وی دلیل تعداد بالای عرایض در دوره سیزدهم، آشفتگی کشور پس از جنگ جهانی دوم است. در دوره هفدهم جنس عرایض فرق کرده و بیشتر این عرایض جنس حقوقی، سیاسی و مدنی پیدا می‌کنند.
زنان، مطالبات حقوقی و سیاسی
عامری در ادامه یادآور شد که در مجلس سیزدهم بیشترین مطالبات عرایض زنان مربوط به مسائل قضایی، مالی و مالیاتی بوده است. به دلیل اشغال کشور به دست بیگانگان، بحث دزدی و قتل افزایش پیدا کرده و باعث شده است تا زنان به مجلس شورای ملی عریضه‌های شکایت بنویسند. از سوی دیگر چون در دوره‌های قبل، املاکی تصاحب شده است، بعد از برکناری رضاخان، زنان برای بازپس‌گیری املاک خود به مجلس عریضه می‌نویسند.
عرایض زنان به مجلس شورای ملی، در گذر زمان بیشتر جنبه سیاسی پیدا کرده و از مسائل شخصی دور می‌شود.
این پژوهشگر تاریخ معاصر گفت که اشغال ایران به دست بیگانگان، باعث شد تا زنان بیشتر به مشکلات همسر و فرزندان خود و یا مشکلات اقتصادی بپردازند و عریضه‌ها کمتر جنبه سیاسی پیدا کرده است. در مجلس چهاردهم نیز وضعیت به همین صورت بوده و ناآگاهی زنان باعث شده است تا مورد سوءاستفاده مالی و کلاهبرداری قرار گیرند.
اما در همین دوران است که برخی از زنان فعال اجتماعی به بحث در خصوص تساوی زنان و مردان توجه می‌کنند. در همین رابطه «حزب زنان» عریضه‌ای به مجلس نوشته و تاکید می‌کند با توجه به منشور سازمان ملل متحد و تصویب حقوق زنان، مجلس باید زمینه برای پیشرفت زنان در امور اجتماعی را فراهم کند. اعضای حزب زنان از طبقه متوسط رو به بالا و تحصیل کرده تهرانی تشکیل شده و امضای زنانی چون «فروغ حکمت»، «هاجر تربیت»، «فاطمه سیاح»، «شمس الملوک»، «عفت الملوک خواجه نوری»، «شایسته صادق» و «سیمین دانشور» در پای این عریضه به چشم می‌خورد و این نشان می‌دهد که تنها زنان فعال اجتماعی در این دوره در پی حقوق زنان بوده‌اند. تاریخ ارسال این عریضه 15 خرداد سال 1323 بوده است. قانون تساوی حقوق زن و مرد در 24 مرداد تصویب می‌شد که نشان می‌دهد عرایض چندان هم بی‌تاثیر نبوده‌اند.
عامری اضافه کرد که تعداد عرایض مجلس پانزدهم نسبت به دوره‌های قبل کمتر شده، اما مطالبات شغلی زنان افزایش پیدا می‌کند. علت این امر فراهم شدن زمینه‌ای برای ورود زنان به عرصه اجتماعی بوده است. مجلس شانزدهم کمترین میزان عرایض زنان را در این دوران داشته است و بالا رفتن سطح آگاهی زنان باعث شده است تا کمتر مورد کلاهبرداری قرار بگیرند و همچنین دریافته بودند که نهادهای دیگری به جز مجلس شورای ملی برای پیگیری خواسته‌های آنان وجود دارد.
عرایض سیاسی، محور عریضه‌نویسی در دوره هفدهم مجلس ملی
این کارشناس تاریخ معاصر زنان، در ادامه سخنرانی خود به عریضه‌نویسی در مجلس هفدهم اشاره کرد و گفت که در مجلس هفدهم ما با کاهش عریضه‌نویسی نسبت به مجلس سیزدهم مواجه هستیم و در عین حال و بیشترین مطالبات مندرج در محتوی عریضه‌ها، مطالبات سیاسی بوده است که به مطرح شدن بحث حق رای زنان بازمی‌گردد. حق رای زنان واکنش‌های موافق و مخالف بسیاری داشته است و طومارهای فراوانی در موافقت یا مخالفت با این حق رای، به مجلس ارسال می‌گردد. کار تا جایی پیش می‌رود که عده‌ای از کارمندان زن، از دولت مصدق گلایه کرده و این پرسش را مطرح می‌کنند که اگر وعده دولت مصدق، صادقانه یا ملی بوده، چرا حق رای زنان را به تصویب نرسانده است.
هم زنان موافق و هم زنان مخالف حق رای زنان، طومارهایی بلند و بالا خطاب به نمایندگان مجلس شورای ملی نوشتند و استدلال‌هایی را در رد یا قبول آن مطرح کردند.
در عین حال، زنان مخالف حق رای نیز عریضه‌های به مجلس نوشته و معتقد بودند که فعالیت سیاسی برای زنان جایز نیست و مخالف دین اسلام است و در این راستا طوماری با 500 امضا به مجلس ارسال می‌کنند.
عامری در ادامه به ویژگی‌های عرایض زنان پرداخته و تاکید می‌کند که اغلب عرایض زنان دارای ادبیات عامیانه بوده، اصول نامه‌نگاری در آن‌ها رعایت نشده و فاقد علائم ویرایشی هستند. عرایض زنان اغلب دارای قالبی یکسان بوده‌اند و با جمله یکسان «محترما به عرض مبارک می‌رساند» آغاز و با عبارت «امر، امر مبارک است» به پایان می‌رسیده‌اند. همچنین اغلب این عرایض پر از غلط و بدخط هستند، در برخی موارد نیز بخاطر کم سوادی یا بی‌سوادی از اثر انگشت یا مهر استفاده می‌کرده‌اند.
وی می‌افزاید در عرایض زنان، عجز و لابه مشهود است و زنان برای برانگیختن احساسات نمایندگان از این ادبیات استفاده می‌کرده‌اند. در برخی عرایض نیز مدیحه گویی نمایندگان یا رییس مجلس دیده می‌شود. همچنین استفاده از واژگان بیگانه از زبان‌های عربی و انگلیسی به چشم خورده و سرهم نویسی در این عرایض هم بسیار دیده می‌شود.
وی در پایان این سخنرانی نتیجه‌گیری گرفت که بعد از اتمام جنگ جهانی دوم، با رها شدن ذهن زنان تحصیل‌کرده و فعال از امور روزمره و حضور در بیشتر جامعه، آنان بیش از گذشته برای دستیابی به حقوق برابر تلاش می کنند. اما زنان خانه‌دار یا بی‌سواد همچنان به دنبال مطالبات فردی یا خانوادگی خود هستند.
*س_برچسب‌ها_س*