سایه پرخطرها بر سطح شهر
سال‌ها است شاهد آن بوده‌ایم که نبود ایمنی، ساختمان‌های زیادی را ویران کرده است. رعایت نکردن نکات ایمنی، یکی از علت‌هایی است که باعث می‌شود بسیاری از ساختمان‌ها در اثر اتفاقات مختلف آسیب ببینند و به‌تبع آن، جان و مال افراد به‌خطر بیفتد.
سال‌ها است شاهد آن بوده‌ایم که نبود ایمنی، ساختمان‌های زیادی را ویران کرده است. رعایت نکردن نکات ایمنی، یکی از علت‌هایی است که باعث می‌شود بسیاری از ساختمان‌ها در اثر اتفاقات مختلف آسیب ببینند و به‌تبع آن، جان و مال افراد به‌خطر بیفتد. بارها توسط سازمان آتش‌نشانی به ساختمان‌های در حال ساخت، هشدار رعایت نکات ایمنی صادر شده است، اما بسیاری از مالکان این ساختمان‌ها به اخطارهای داده‌شده بی‌تفاوت هستند. سازندگان ساختمان‌ها، کمتر به نکات ایمنی توجه می‌کنند و ساخت‌وساز اصولی را در نظر نمی‌گیرند. باتوجه به هشدارهای سازمان آتش‌نشانی و نظارت‌شان بر ساخت‌وسازهای اصولی، همچنان شاهد آن هستیم که تعداد ساختمان‌های پرخطر و در معرض ریزش بسیار هستند. تعدادی از سازندگان، به‌دلیل هزینه‌بر بودن ایمن‌سازی ساختمان‌ها، توجهی به هشدارهای سازمان آتش‌نشانی نمی‌کنند و قوانین ساخت به‌ویژه مبحث 19 را نادیده می‌گیرند. همین امر سبب می‌شود تا با کوچک‌ترین زلزله، شاهد تخریب ساختمان‌های ناایمن باشیم. صمت در این گزارش ضرورت ایمنی ساختمان‌ها را از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.
مدیریت شهر با کنترل ساخت‌وسازها
کنترل ساخت‌وسازهای شهری برای توسعه متوازن و بهینه شهر و به‌طورعمده از طریق ضوابط و مقررات ساخت‌وساز شهری انجام می‌گیرد، عدم‌اجرای بسیاری از ضوابط و احکام مذکور، مدیریت شهری را به اقدامات گوناگون نظیر کنترل مستمر ساخت‌وسازها، تعیین ضمانت‌های اجرایی قانونی برای رعایت ضوابط و مقررات واداشته است، اما باوجود اقدامات کنترلی مدیریت شهری، سالانه موارد قابل‌توجهی از تخلفات ساختمانی در تهران گزارش می‌شود. تخلفاتی همچون ساخت‌وساز بدون پروانه، رعایت نشدن اصول ایمنی و استحکام در ساخت بناها، تغییر کاربری در جریان ساخت‌وساز، فقدان نظارت کافی از سوی مسئولان فنی، تراکم ساختمان‌سازی، ارتفاع اضافی بناها و ساخت‌وسازهای خلاف ضوابط به‌صورت پیشروی طولی نه‌تنها موجب ناهنجاری کالبدی در سیمای شهری شده، بلکه در حال ایجاد مشکلاتی برای محیط اجتماعی است.
با این حال، سال قبل شهردار تهران طی دستوری تاییدیه ایمنی ساختمان‌ها را که پیش‌تر توسط سازمان آتش‌نشانی انجام می‌شد، به دفاتر خدمات الکترونیک شهر منتقل کرد. بر این اساس، تاییدیه نقشه‌های معماری ساختمان‌های مسکونی تا 11طبقه و ساختمان‌های تجاری و اداری تا 7طبقه، منطبق با مبحث سوم مقررات ملی ساختمان به مسئولیت طراحان و با کنترل دفاتر خدمات الکترونیک شهر انجام می‌شود. این موضوع از آنجا تعجب‌آور است که مشخص نیست دفاتر خدمات الکترونیک یا طراحان ناظر که کمترین آگاهی را در مورد اصول ایمنی ساختمان دارند، چگونه می‌توانند نحوه ایمنی ساختمان‌های در دست احداث را موردارزیابی ایمنی از لحاظ پیشگیری از حریق، آزمودن تاب‌آوری تجهیزات در آتش، تخلیه دود توسط آتش‌نشانی، تخلیه افراد در هنگام حریق که از جمله وظایف و تخصص سازمان آتش‌نشانی است را انجام دهند؟
نقش آتش‌نشانی در ایمنی ساختمان‌ها
مهدی بابایی، عضو شورای شهر تهران در رابطه ایمنی ساختمان‌ها به صمت گفت: سازمان آتش‌نشانی اغلب تلاش‌هایی انجام داده که تا حد زیادی درباره بازرسی و گوشزد دستورالعمل‌های ایمن‌سازی موفق بوده است، اما متاسفانه بسیاری از مالکان برای پیشگیری و رعایت اصول ایمنی مقاومت می‌کنند و با این کار، به جان و مال خود و دیگران ضرر می‌رسانند. از سوی دیگر، سازمان آتش‌نشانی ابزار قانونی لازم را برای ملزم کردن این افراد برای تحقق ضوابط قانونی ایمنی در اختیار ندارد، در نتیجه نمی‌تواند آن‌طور که باید در حیطه اختیارات خود موفق ظاهر شود. بابایی با بیان اینکه حدود 11هزار ساختمان پرخطر در تهران داریم، گفت: شهرداری بعد از اینکه اخطار را صادر می‌کند، باید از دادستانی درخواست کند تا نسبت به قطع انشعابات ساختمان و پلمب ساختمان اقدام کند و معتقدم که شهرداری تهران باید نسبت به این موضوع توجه ویژه داشته باشد و تنها به اخطار اکتفا نکند.
وی بیان کرد: اغلب حوادث حریق که بزرگ و ویژه در تهران اتفاق می‌افتند، وقتی که آنها را رصد و پیگیری می‌کنیم، متوجه می‌شویم که در لیست ساختمان‌های ناایمن بوده‌اند؛ لیستی که از طریق دادستانی منتشر شد، اسامی ساختمان‌های خیلی پرخطر بود، اما در حال حاضر حدود 11هزار ساختمان پرخطر در تهران داریم، همچنین ساختمان‌های میان‌خطر نیز در تهران وجود دارد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر 129ساختمان بحرانی به 90 واحد رسیده است، خاطرنشان کرد: در این رابطه، جلسات کمیته ایمنی و مدیریت بحران در سطح مناطق شهر تهران برگزار می‌شود و با همکاری مدیران و دادستانی توانسته‌ایم تعداد ساختمان‌های ناایمن را کاهش دهیم.
برخی اصحاب رسانه در ابتدای دوره جدید مدیریت شهری معتقد بودند که تعداد ساختمان‌های ناایمن از دهه 70 تاکنون، کاهش نیافته و همچنان روی عدد 129 باقی مانده، اما تلاش مدیریت شهری موفقیت‌آمیز بوده و تعداد ساختمان‌های ناایمن کاهش داشته، اما هنوز به صفر نرسیده است. براساس برنامه‌ریزی باید تا پایان سال 1402، تمام 129ساختمان بحرانی شهر تهران تعیین‌تکلیف شوند. ساختمان‌های ناایمن که در مالکیت شهرداری تهران هستند نیز، باید ایمن‌سازی شوند و در این‌باره برای نخستین‌بار ردیف اعتباری در بودجه شهرداری‌های مناطق پیش‌بینی و فرصت ایمن‌سازی فراهم شده است.
همچنین، عضو کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران با تاکید بر ضرورت ایمن‌سازی مدارس، اظهار کرد: شهرداری‌های مناطق، بودجه‌ای را که برای کمک به مدارس دارند، با اولویت ایمن‌سازی مدارس در اختیار آنها قرار دهند.
ضرورت توجه به ایمنی ساختمان
عضو شورای اسلامی شهر تهران ادامه داد: ایمنی ساختمان‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است، چراکه به‌طورمستقیم با جان و مال مردم ارتباط دارد، از این‌رو این یک وظیفه همگانی است که بر برابر ایمنی ساختمان‌ها احساس تا با همه‌گیری و فرهنگ‌سازی این موضوع، روزبه‌روز شاهد کاهش خطرات متعدد در ساختمان‌های سطح شهر باشیم، به‌نحوی‌که ابتدا با نصب پلاکارد خطر، شهروندان را از ناایمن بودن ساختمان مطلع کنیم و ارائه خدماتی مانند آب، گاز و برق به ساختمان با حکم قضایی قطع و در آخرین گام، نسبت به پلمب ساختمان اقدام شود.
به‌منظور ایمنی ساختمان در کمیته ایمنی و پیشگیری از بحران، جلسات مستمری با معاونت شهرسازی، معاونت خدمات شهری و آتش‌نشانی برگزار شده و صدور تاییدیه ساختمان‌های یک تا شش‌طبقه که در اختیار سازمان آتش‌نشانی بود، به دفاتر الکترونیک و معاونت شهرسازی مناطق 22 گانه داده شد. این موضوع به این معنی نیست که سازمان آتش‌نشانی از دایره نظارت خارج شده، بلکه نظارت عالیه از سوی سازمان آتش‌نشانی انجام می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، در گذشته اجرا توسط این سازمان بود، اما اکنون نظارت برعهده آتش‌نشانی است. در ساختمان‌های بلندمرتبه، هنوز نظارت و اجرا برعهده آتش‌نشانی است و اجرا در بررسی پرونده‌ها از سوی دفاتر الکترونیک و براساس آموزش‌هایی که آتش‌نشانی به این دفاتر ارائه کرده است، انجام می‌شود.
بابایی در پایان گفت: برای ساختمان‌های جدیدالاحداث، بدون مجوز آتش‌نشانی، پایان کار صادر نمی‌شود. املاک ناایمن و بحرانی، به‌طورمکرر مورد بازدید قرار گرفته‌اند و اخطارهای لازم توسط شهرداران نواحی داده شده است. باتوجه به حساسیت این موضوع، باید در اسرع وقت مالکان متعهد شوند که نکات ناایمن را رعایت کنند. ثمره و نتیجه آن، این است که مردم با ایمنی کامل از ساختمان و اماکن عمومی استفاده می‌کنند. از سوی دیگر، انبارهای آتش‌نشانی خالی از تجهیزات است و اگر به قید فوریت به این مسئله رسیدگی نشود، امسال دچار بحران خواهیم شد.
تا پایان سال، تعداد ساختمان‌های ناایمن کاهش می‌یابد
قدرت‌الله محمدی، مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران درباره آخرین وضعیت ایمن‌سازی ساختمان‌های ناایمن در پایتخت اظهار کرد: 129 ساختمان ناایمن در تهران در دوره گذشته شناسایی شدند که با اقدامات انجام‌شده به 93 ساختمان رسیده است. به‌گزارش تسنیم، وی بااشاره به برنامه‌ریزی برای ایمن‌سازی سایر ساختمان‌های ناایمن گفت: براساس هماهنگی‌های انجام‌گرفته و ایمن‌سازی ساختمان‌های ناایمن، تعداد ساختمان‌های ناایمن تا پایان امسال به زیر 80 ساختمان کاهش پیدا خواهد کرد.
مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران ادامه داد: ایمن‌سازی بقیه ساختمان‌ها نیز در دستور کار قرار دارد و با همکاری دستگاه قضایی این کار انجام خواهد شد.
محمدی در پاسخ به این پرسش که ساختمان‌های ناایمن باقیمانده، اضافه کرد: کاربری این ساختمان‌ها متفاوت است، به‌طوری‌که تعدادی از آنها پاساژ، انبار، مجتمع تجاری، ساختمان دولتی، صنعتی و... است و فرآیند ایمن‌سازی ادامه دارد.
وی بااشاره به ارجاع پرونده قضایی ساختمان‌های ناایمن به دستگاه قضا گفت: سایر ساختمان‌های ناایمن که هنوز فرآیند ایمن‌سازی را انجام نداده‌اند، به دستگاه قضایی معرفی شده‌اند و قطعا فرآیند ایمن‌سازی ساختمان‌های ناایمن را رها نخواهیم کرد.
همچنین مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران درباره ایمن‌سازی ساختمان بیمارستان‌ها نیز گفت: در این بخش نیز، وضعیت نسبت به گذشته بهتر شده است و براساس دستور وزیر بهداشت، ساختمان‌های بیمارستانی ملزم به دریافت تایید آتش‌نشانی شده‌اند.
سخن پایانی
ایمنی در ساخت، یکی از مهم‌ترین عوامل در ساخت‌وساز است. با رشد روزافزون جمعیت تحولات عظیمی در صنعت ساختمان‌سازی به‌وجود آمده است. احتمال وقوع حوادث را به‌کلی نمی‌توان از بین برد، اما با رعایت بعضی از نکات ایمنی و حفاظتی، می‌توان آن را به‌مقدار قابل‌توجهی کاهش داد؛ بدین‌معنی که به‌وسیله مدیریت صحیح و طرح نقشه از قبل و کنترل روش‌های انجام کار می‌توانیم به هدف‌های حفاظتی خود برسیم. تخلف در ساخت‌وسازها از ضوابط و استانداردهای کیفی، فنی و شهرسازی در ایران واقعیتی ریشه‌دار و در عین حال گسترده بوده که همسو با رشد شهرنشینی و اجرای آن، تقاضای قوی‌تر در صنعت آن‌هم به‌صورت ساختمان‌های ناایمن به‌طورتصاعدی در حال افزایش است. در این میان، مدیریت شهری در راستای بهینه‌سازی و افزایش پایداری شهرها آن‌هم براساس برنامه‌های توسعه با چالش‌های متعددی روبه‌رو و یکی از این چالش‌ها تخلفاتی بوده که در زمینه ساخت‌وساز رایج است.
در این میان، مسئولان و متصدیان نیز از ساخت‌وسازهای غیرمجاز و ناایمن در شهرها، توسعه سکونتگاه‌های غیررسمی و خانه‌سازی‌های غیراصولی ابراز نگرانی می‌کنند. در این شرایط، ممکن است خریداران کم‌بنیه از روی شتابزدگی و برای عقب نماندن از کورس قیمت‌ها به‌ناچار دست به خرید واحدهای مسکونی بی‌کیفیت و ناایمن بزنند و سرمایه و جان خود را به‌خطر بیندازند. رعایت قوانین و ضوابط ساختمان‌سازی ممکن است برای برخی سازندگان ساختمان دشوار یا گران باشد، از این‌رو با قانون‌شکنی در ساختمان‌سازی و توجه نداشتن به قانون‌گذاری‌های موجود در عرصه ساخت‌وساز و سرپیچی از مقررات ساختمان‌سازی تخلف می‌کنند. بنابراین ضرورت دارد مسئولان برای نظارت و بالا بردن سطح ایمنی و استاندارد ساختمان‌ها برنامه‌ریزی بیشتری انجام دهند.