سرایت خشکسالی به پاییز

نقشه‌های مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا از احتمال تداوم کم‌بارشی و خشکسالی در پاییز امسال حکایت دارد

روزنامه همشهری نوشت: «کمتر از یک‌ماه و نیم دیگر تا پایان سال آبی 1400- 1399 باقی مانده و میزان بارش‌ها 34درصد کمتر از میانگین 52سال اخیر است. در این میان پیش‌بینی‌های هواشناسی از احتمال افزایش دمای هوا در پاییز پیش رو و تداوم کاهش 30درصدی بارندگی در این فصل نسبت به دوره‌های بلندمدت حکایت دارد.

احتمال کشیده شدن دامنه خشکسالی به فصل پاییز در حالی مطرح می‌شود که افت شدید بارش‌های جوی در ماه‌های گذشته باعث خالی ماندن حدود 51درصد از ظرفیت مخازن سدهای کشور شده است. آخرین آمارهای وزارت نیرو از وضعیت سدهای کشور، ذخیره آب مخازن را 49درصد اعلام کرده که 29درصد کمتر از مدت مشابه در سال آبی گذشته است.

آخرین وضعیت بارندگی

بررسی آخرین اطلاعات دفتر مطالعات پایه منابع آب از وضعیت بارندگی روزانه به تفکیک حوضه‌های آبریز نشان می‌دهد از ابتدای سال آبی جاری تاکنون (از اول مهر 1399 تا شامگاه 15مرداد 1400) میانگین ارتفاع بارش‌های جوی در کشور به 153میلی‌متر رسیده که نسبت به مدت مشابه در سال آبی قبل 51درصد و نسبت به میانگین دوره‌های مشابه در 52سال اخیر 34درصد کمتر است.

بر اساس این آمارها در 319روز سپری شده از سال آبی 1400- 1399، حوضه آبریز «دریای خزر» با میانگین بارش 319میلی‌متر، بیشترین میزان بارندگی کشور را به خود اختصاص داده است که البته این میزان در مقایسه با بارندگی‌های دوره مشابه در سال آبی قبل 31درصد و در مقایسه با دوره‌های مشابه 52سال اخیر 18درصد کاهش نشان می‌دهد.

بعد از آن، رتبه دومین حوضه آبریز پرباران به «دریاچه ارومیه» رسیده است که بارش‌های بسیار مساعدی نسبت به میانگین کشور تجربه کرده و میانگین بارندگی آن به 238میلی‌متر رسیده است. این مقدار بارندگی گرچه در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 16درصد و نسبت به دوره‌های بلندمدت 12درصد کاهش نشان می‌دهد اما در مقایسه با سایر حوضه‌های آبریز کشور وضعیت مطلوبی به شمار می‌آید.

رتبه سوم فهرست حوضه‌های پربارش ایران در سال آبی جاری نیز به حوضه «خلیج فارس و دریای عمان» رسیده که میانگین بارش‌های آن 212میلی‌متر ثبت شده است. این میزان بارندگی در مقایسه با دوره مشابه در سال آبی قبل 53درصد و در مقایسه با میانگین دوره‌های مشابه در 52سال اخیر 40درصد کاهش نشان می‌دهد و از میانگین کشوری نیز پایین‌تر است.

همین افت محسوس بارش‌ها باعث شده این حوضه آبریز از رتبه دوم فهرست بارندگی به رتبه سوم سقوط کند. در 3 حوضه آبریز باقی مانده کشور نیز که شرایط نامساعدتری نسبت به میانگین کشوری تجربه می‌کنند، حوضه آبریز «قره قوم» با میانگین بارش 103میلی‌متر، افت 64درصدی بارندگی نسبت به سال قبل و 53درصدی نسبت به دوره‌های بلندمدت را تجربه می‌کند. بعد از آن حوضه آبریز «فلات مرکزی» نیز با میانگین بارش 99میلی‌متر، با کاهش 57درصدی بارندگی نسبت به سال قبل و کاهش 35درصدی نسبت به میانگین 52سال اخیر مواجه شده است.

حوضه آبریز «مرزی شرق» نیز به عنوان ششمین حوضه آبریز کشور با میانگین بارندگی 43میلی‌متر در سال آبی 1400-1399، شاهد کاهش 71درصدی بارش نسبت به سال قبل و کاهش 57درصدی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه در 52 سال اخیر است و در شرایط نامطلوبی به سر می‌برد.

دورنمای بحران آب در پاییز

با توجه به کیفیت بارش‌های جوی در اقلیم خشک و کم‌باران ایران، احتمال جبران اندکی از کم‌بارشی‌های سال آبی 1400- 1399 در 45 روز باقی مانده از این سال آبی بسیار ناچیز و نزدیک به صفر است اما حکایت بارش‌های پاییزی از این مقوله جداست و پیش از این نیز امید می‌رفت با بارش‌های پاییزی، معادلات کم‌آبی تغییر کند.

نکته اینجاست که این امید فقط در صورتی به نتیجه مطلوب می‌رسد که فصل پاییز مشمول تبعات تغییر اقلیم، افزایش دما و بروز خشکسالی نشود. این در حالی است که نقشه‌های مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا نشان می‌دهد در پاییز امسال با احتمال 60 تا 70 درصد، کم‌بارشی حدود 30درصدی نسبت به بلندمدت وجود خواهد داشت و این یعنی خشکسالی و کم‌بارانی سال آبی1400-1399 به احتمال قوی در پاییز امسال نیز ادامه خواهد داشت.

از سوی دیگر، صادق ضیائیان، رئیس این مرکز به ایرنا می‌گوید: بر اساس پیش‌بینی‌ها انتظار می‌رود پاییز امسال نیم تا یک درجه گرم‌تر از نرمال باشد و بارندگی‌ها نیز دیرهنگام شروع شود. به نظر می‌رسد با جمع شدن این دو عامل، یعنی تداوم کم‌بارشی و همچنین افزایش دما و تأخیر در بارش‌های پاییزی، محتمل‌ترین سناریو در فصل پاییز امسال، تداوم وضعیت فعلی بارندگی و خشکسالی باشد.

افزایش پدیده‌های حدی

در ادبیات هواشناسی، به مواردی که یک پدیده طبیعی نظیر گرما، بارش، تبخیر و باد به شکل حداکثری مانند گرمای بسیار زیاد، بارش‌های مداوم، تبخیر شدید و وزش بادهای شدید و توفان اتفاق بیفتد، عنوان «پدیده حدی» اطلاق می‌شود. آن گونه که مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا می‌گوید: بر اساس تغییرات اقلیمی در ایران، فراوانی و شدت وقوع پدیده‌های حدی مثل امواج گرمایی، سیل، تگرگ و بارندگی‌های شدید و... در کشور رو به افزایش است. به گفته ضیائیان با توجه به افزایش نیم تا یک درجه‌ای هوا در پاییز امسال، تکرار پدیده‌های حدی در این فصل نیز محتمل است.

او درباره چرایی سیلاب‌های تابستانی در کشور و ادامه آن در هفته‌های آینده اظهار می‌کند: این بارش‌ها غیر معمولی نیست و در سواحل دریای خزر بارش‌های تابستانی هر ساله وجود دارد. همچنین در خطه جنوب بارش موسمی هر ساله قابل پیش‌بینی است.

او می‌گوید: بارش‌های تابستانی عمدتا از ابرهای همرفتی با خاصیت رگبار باران با شدت زیاد به وجود می‌آید که در محدوده جغرافیایی محدود و کوچک رخ می‌دهد و اثر آن در کاهش خشکسالی نیز محدود است.

به گفته ضیائیان بر اساس تغییرات اقلیمی که برای کشور ما رخ داده است اکنون و در آینده «پدیده‌های حدی» مثل سیل، رعدوبرق، رگبار ناگهانی، گرما و سرمای شدید افزایش خواهد داشت و تعداد و شدت وقوع آنها نیز بیشتر خواهد شد.

او می‌گوید: در روزهای آینده برای نوار شمالی کشور و در بخش‌هایی از جنوب کرمان، فارس، کهگیلویه و بویراحمد، بارش رگباری پیش‌بینی می‌شود. در هرمزگان و غرب کشور هم بارش‌های رگباری ادامه دارد.

چالش افزایش دمای هوا و رشد مصرف آب

آمارهای شرکت آب و فاضلاب استان تهران حاکی است در حدود 140 روز سپری شده از سال جاری، بیش از 435 میلیون متر مکعب آب شرب در شهر تهران مصرف شده است. طبق این اعداد و ارقام، به طور میانگین مصرف آب روزانه شهر تهران در سال‌جاری 3میلیون و 345هزار متر مکعب بوده است که در مقایسه با سال‌های قبل رقم بالایی محسوب می‌شود. این در حالی است که ذخایر برف در ارتفاعات مشرف به 5 سد تأمین‌کننده آب پایتخت کاهش شدیدی را تجربه کرده و تقریبا به اتمام رسیده است.

بر اساس آمارها حجم ذخایر آب در مخازن سدهای تهران از حدود یک میلیارد و 80میلیون مترمکعب در سال گذشته با کاهش 35.1درصدی به 700میلیون مترمکعب در شرایط فعلی کاهش پیدا کرده است؛ در حالی که همزمان به دلیل افزایش دمای هوا و گرمای زودرس، سیستم‌های سرمایشی زودتر از موعد فعال شده‌اند و همزمان، تداوم شیوع کرونا نیز ضریب افزایش مصرف آب را افزایش داده؛ تا جایی که در شرایط فعلی میزان مصرف آب شهر تهران به 3.5میلیون مترمکعب رسیده است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران می‌گوید: هر یک درجه افزایش دمای هوا، 60تا70 میلیون لیتر مصرف آب شرب را در تهران افزایش می‌دهد. این در حالی است که دمای تهران در سال جاری در مقایسه با سال گذشته 2تا3درجه افزایش داشته است.

محمدرضا بختیاری می‌افزاید: از اسفند سال 1398 به دلیل شیوع بیماری کرونا، مصرف شهر تهران سیر صعودی بالایی را تجربه کرده و در شرایط فعلی گرچه میزان مصرف نسبت به سال قبل حدود 2 تا 3 درصد افزایش یافته اما این میزان در مقایسه با دوران قبل از کرونا بسیار بیشتر است.

او میزان افزایش مصرف آب تهران در دوره کرونا را 10 تا 15 درصد اعلام می‌کند و می‌گوید: در شهر تهران 20درصد مشترکان جزو مشترکان پرمصرف محسوب می‌شوند و حدود 5 درصد نیز مصرف فوق‌العاده بالایی دارند.

به گفته بختیاری، تهرانی‌ها تا 30درصد بیشتر از میانگین کشوری آب مصرف می‌کنند و حدود 17 تا 18 درصد آب کل کشور در شهر تهران مصرف می‌شود.