سرنوشت غسالخانه تاریخی قبرستان «عمو زین‌الدین» چه خواهد شد؟
تغییر کاربری گورستان عموزین‌الدین از سال‌ها پیش مطرح بود و عملی کردن این ایده نیاز به تایید مراجع شرعی و قانونی داشت. اکنون با گذشت حدود دو سال از زمزمه‌های تغییر کاربری، تبدیل این گورستان به خیریه سرای سالمندان با تصمیم شهرداری تبریز و اداره کل امور اوقاف و امور خیریه آذربایجان شرقی رو به اجرایی شدن است.
این را بنر نصب شده در محله عموزین‌الدین می‌گوید، بنری که بر روی آن نوشته شده است این گورستان در آینده‌ای نه چندان دور به خیریه سالمندان تبدیل خواهد شد و کسانی که تمایل به انتقال امواتشان دارند، نسبت به این کار اقدام کنند، تا این جای کار همه چیز درست و منطقی به نظر می‌رسد.
گورستان عموزین‌الدین هم مانند دیگر گورستان‌های تاریخی دستخوش تغییر کاربری و بخش تاریخی آن به مدرسه تبدیل شده، اما غسالخانه تاریخی واقع در آن توانسته است تا حدودی در امان مانده و زبان گویای تاریخ این گورستان و محله عمو زین‌الدین باشد، غسالخانه‌ای که در سال 1384 به ثبت ملی رسیده است.
حال باید دید اداره کل اوقاف و امور خیریه آذربایجان شرقی و شهرداری تبریز چه برنامه‌ای برای این غسالخانه دارند و واکنش اداره کل میراث فرهنگی استان در قبال این اقدام چه خواهد بود؟
در ماده 560 قانون مجازات اسلامی و فصل نهم آن که مربوط به تخریب اموال تاریخی و فرهنگی بوده، صراحتا ذکر شده است که هر کسی بدون اجازه از سازمان میراث فرهنگی یا با تخلف از ضوابط مصوب و اعلام شده از سوی سازمان میراث فرهنگی در حریم آثار تاریخی فرهنگی مبادرت به عملیات عمرانی کند و سبب تزلزل بنیان آن‌ها شود یا تخریبی در آن ایجاد کند، علاوه بر رفع آثار تخلف و جبران خسارت، باید به یک تا سه سال زندان محکوم شود.
با وجود چنین قانونی، استعلام از اداره کل میراث فرهنگی جدی گرفته نمی‌شود، با توجه به سر پا بودن غسالخانه، انتظار می‌رود اداره کل میراث فرهنگی این بار قبل از تخریب دست به اقدام جدی بزند.
بررسی‌های میدانی ایسنا نشان می‌دهد که ثبت ملی این غسالخانه هم نتوانسته است به حفظ آن کمک کند و بخش زیادی از این بنا در طی سال‌های گذشته تخریب شده است. دورنمای قبرستان عموزین‌الدین شباهتی به گورستان ندارد و بیشتر شبیه به قطعه زمین خالی و بزرگی است که دور تا دور آن را نرده کشیده‌اند و تنها نمادی که در این قطعه در خیابان استاد جعفری توجه رهگذران را جلب می‌کند، غسالخانه‌ای است که حال و روزش خوش‌تر از مرده‌های اطرافش نیست.
این قبرستان توسط دو مدرسه و خانه‌های اطرافش محصور شده و بخش تاریخی آن در گذشته به مدرسه تبدیل شده است، برخلاف دیگر گورستان‌های متروکه، اینجا ظاهر موجهتری دارد، اما از همان ورودی تا رسیدن به پیکر بی جان غسالخانه با معضلاتی که در دیگر قبرستان‌ها هم دیده‌ایم، مواجه میشویم.
در هر چند قدمی و به فاصله‌های اندک با کاغذهایی روبه‌رو میشویم که نسخه دعانویسان بوده و در گورستان دفن شده و به مرور زمان رو شده‌اند، تعداد کوزه‌های سفالی هم در قبرستان عمو زین‌الدین کم نیست، اما اشتباه نکنید؛ این کوزه‌ها هیچ ارزش تاریخی نداشته و به اعتقادات خرافی و جادو و جنبل بی‌ربط نیستند.
نکته دیگری که پررنگتر از دیگر مشکلات بوده و تصمیم شهرداری و اداره کل اوقاف و امور خیریه را منطقی جلوه می‌دهد، وجود شیشه‌های شربت و قرص در بسیاری از نقاط این قبرستان است، محلی‌ها از رفت و آمد معتادان به این مکان خبر داده و فراوانی این شیشه‌ها را به آن‌ها نسبت می‌دهند.
آن‌ها از بلاتکلیفی چندین ساله این قبرستان گله‌مند و خواستار حفظ غسالخانه تاریخی قبرستان عمو زین‌الدین به عنوان شناسنامه تاریخی این محله قدیمی هستند.
محلی‌ها می‌گویند کتیبه‌ای در غسالخانه بوده که به یک باره ناپدید شده است، کتیبه‌ای که در تصویر ارسالی "مجید رضازاد عموزین‌الدینی" که حدود 20 سال قبل گرفته شده است، دیده می‌شود، همچنین ستون‌های دیده شده در این تصویر نیز به مرور زمان تخریب شده و از بین رفته‌اند.
عکس مربوط به 20 سال قبل از محل وجود کتیبه عکس جدید از محل کتیبهبه گفته آن‌ها راه ورود به غسالخانه توسط میراث فرهنگی بسته شده است و تا به حال کسی برای ساماندهی و مرمت این مجموعه مراجعه نکرده و خبری از کتیبه بالای درب ورودی غسالخانه هم نیست.
ورودی غسالخانه (با سیمان مسدود شده است)به علت بستن راه ورود به غسالخانه با سیمان، تلاش‌ها برای ورود به داخل غسالخانه بی‌نتیجه است، به گفته محلی‌ها این غسالخانه در گذشته دو طبقه و دارای قسمت زنانه و مردانه بوده که طبقه بالای آن به مرور زمان تخریب شده است.
محلی‌ها می‌گویند: قسمت داخلی غسالخانه ظاهر موجهتری داشته و با معماری جالب و زیبایی دارد که با سنگهای زیبایی ساخته شده است.
تنها عکس موجود از داخل غسالخانه که توسط آیدین تبریزی، عکاس اهل تبریز در سال های گذشته به ثبت رسیده استمحمد فروغی، یکی از معتمدان محله عمو زین‌الدین و عضو هیات امنای مسجد حاج آخوند که در این بازدید میدانی ما را همراهی می‌کند، به ایسنا می‌گوید: بخشی از قبرستان را اهالی محل حصارکشی کرده‌اند، انتظار داریم تا بنای غسالخانه که به ثبت ملی هم رسیده است و مزار تعدادی از شخصیت‌ها در این محل حفظ شود.
به گفته او، مزار "حاج آخوند" که مسجد محله هم به نام او است و مزار بسیاری از افراد مورد احترام و قدیمی‌های محله عمو زین‌الدین در این گورستان قرار دارد و بستگان اموات گاهی برای قرائت فاتحه به قبرستان و سر خاک عزیزانشان می‌آیند.
وی می‌افزاید: بسیاری از اهالی محل برای روشن شدن تکلیف خانه‌هایشان و باز شدن راه دسترسی‌شان راضی به ساماندهی گورستان هستند، بیشتر تمایل داریم تا در این قطعه زمین، ورزشگاهی برای سپری کردن اوقات فراغت جوانان ساخته شود.
فروغی می‌گوید: پبشنهاد کرده‌ایم تا در صورت تبدیل شدن این محل به خیریه، آن را به نام قهرمان این محله، "زینب پاشا" نامگذاری کرده و بنای تاریخی غسالخانه را حفظ و مرمت کنند، محله عموزین‌الدین تاریخ غنی داشته و محل تولد شخصیت‌های بزرگی است.
حفظ و مرمت غسالخانه مهم است
مجید رضازاد عموزین‌الدینی، مورخ تبریزی که از اصالتا اهل محله عموزین‌الدین هم هست، در خصوص تصمیم شهرداری و اداره کل اوقاف و امور خیریه آذربایجان شرقی برای تبدیل گورستان عموزین‌الدین به خیریه به ایسنا می‌گوید: ساماندهی قبرها به علت تاریخی نبودن این قسمت شاید عیبی نداشته باشد، اما حفظ و مرمت غسالخانه مهم است.
وی خاطرنشان می‌کند: این گورستان در محله عموزین‌الدین، زادگاه "زینب پاشا" قرار گرفته است، ای کاش این خیریه را به یاد آن شیر زن آذربایجان، به نام زینب پاشا نامگذاری کنند.
وی ادامه می‌دهد: با وجود قرار داشتن قبر زینب پاشا در کربلا، قبر پدر و مادر و نوادگانش در گوشه‌ای از این گورستان بوده است.
این تاریخ پژوه می‌گوید: قبرهای باقی مانده گورستان فعلی مربوط به دوره پهلوی دوم هستند، از این جهت اهمیت تاریخی ندارند.
وی می‌افزاید: قسمت قدیمی گورستان در سال 1330 تخریب و مدارس فعلی در آنجا ساخته شده‌اند، این مدارس در سال‌های گذشته دوباره بازسازی شده‌اند، اما غسالخانه گورستان عموزین‌الدین ثبت ملی بوده و باید مرمت و نگهداری شود.
وی خاطرنشان می‌کند: غسالخانه در گذشته، به شکل زیباتری بوده و متاسفانه برخی قسمت‌های آن به علل مختلفی مانند گذشت زمان، بارش نزولات آسمانی و سایر عوامل از جمله عوامل انسانی تخریب شده است.
عموزین‌الدینی تاکید می‌کند: امیداریم اداره کل اوقاف و امور خیریه و شهرداری تبریز نیز به این مهم دقت کرده و آسیبی به غسالخانه نزنند، وظیفه داریم که این مسئله را پیگیری کنیم تا غسالخانه مرمت و تحت حفاظت باشد.
لزوم اخذ نظر میراث فرهنگی در زمینه اقدامات در این گورستان
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان تبریز در این خصوص با اشاره به ثبتی بودن غسالخانه گورستان عموزین‌الدین از لزوم اخذ نظر میراث فرهنگی در زمینه اقدامات در این گورستان خبر داده است.
به گفته، رامین اسبقی، غسالخانه این گورستان در سال 1384 به شماره 11979 در فهرست آثار ملی ثبت شده و اطلاع رسانی در این خصوص توسط اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان تبریز بدون هماهنگی و اخذ نظر اداره کل میراث فرهنگی استان انجام شده است، اما حال ناخوش غسالخانه نشان می‌دهد که حتی قبل از اتخاذ چنین تصمیم نیز اهتمام خاصی برای حفظ و مرمت غسالخانه وجود نداشته است.
سرای سالمندان، کودکان بی‌سرپرست و معلولان با حفظ غسالخانه و قبور شهدا ساخته خواهد شد
مدیر کل اوقاف و امور خیریه آذربایجان شرقی نیز در جواب اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی به ایسنا می‌گوید: میراث فرهنگی هنگام ثبت ملی غسالخانه از اوقاف استعلام نکرده است.
حجت‌الاسلام شهاب‌الدین حسینی ادامه داد: سرای سالمندان، کودکان بی‌سرپرست و معلولان با حفظ غسالخانه و قبور شهدا در اطراف آن به عنوان یادمان با طی مراحل قانونی و کسب مجوزهای شرعی و قانونی ساخته خواهد شد.
وی خاطرنشان می‌کند: مجموعه مورد نظر ما در کنار این غسالخانه ساخته می‌شود و میراث فرهنگی می‌تواند آن را مرمت کرده و یا به همان شکل نگه دارد.
حسینی با بیان اینکه هنوز تصمیمی در خصوص نامگذاری این مجموعه گرفته نشده است، می‌افزاید: بانی این مجموعه قصد دارد بیش از 100 میلیارد تومان برای ساخت سرای سالمندان سرمایه گذاری کند، عرصه این مجموعه به نام عمو زین‌الدین، واقف قبرستان نامگذاری شده و نامگذاری اعیان مجموعه نیز به تصمیم بانی بستگی دارد و ما نیز پیشنهاد داده‌ایم تا اعیان مجموعه به نام خیر و بانی که قصد سرمایه گذاری در آن را دارد، نامگذاری شود.
انتهای پیام
