سری‌دوزی آسیب امروز ادبیات جنگ
گلعلی بابایی می‌گوید: سری‌دوزی و سفارشی‌نویسی آسیب امروز ادبیات دفاع مقدس است، عمده آثار حاصل قلمفرسایی نویسنده است تا روایت راویان.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،ادبیات دفاع مقدس در سال‌های گذشته همواره یکی از مهمترین گونه‌های ادبی در ایران به شمار رفته است، هم در تنوع تولید و هم در تعداد نویسندگان و آثاری که به جامعه معرفی کرده است. در کنار همه موفقیت‌هایی که این حوزه به دست آورده است، هنوز نمی‌توان گفت که توانسته‌ایم پیام دفاع را به نسل‌های بعد از آن منتقل کنیم. از هیمن روست که رهبر انقلاب می‌فرمایند: هرچه از لحاظ زمان از دفاع مقدس دور میشویم، از نظر معرفت باید به آن نزدیک بشویم، چون دستهای تحریفگر در کمین هستند. الان مردان جنگ حضور دارند، اما 30 سال دیگر خیلی‌ها نیستند؛ لذا دست تحریف، بخش پردرخشش تاریخ ما را ممکن است مخدوش کند. باید ادبیات دفاع مقدس تقویت شود.»
تقویت ادبیات دفاع مقدس اگرچه در سال‌های پایانی دهه 80 و ابتدایی ده 90 با انتشار آثار درخشانی در حوزه تاریخ شفاهی، خاطره‌نگاری و رمان و داستان همراه شد، اما رفته رفته هر چه از سال‌های میانی دهه 90 فاصله گرفتیم بر تعد آثار افزوده و از کیفیت آن کاسته شد. ورود نهادهای مختلف به حوزه ادبیات دفاع مقدس و انتشار آثار متعدد و فله‌ای از سوی برخی ناشران دولتی و خصوصی فعال در این عرضه موجب شد تا آثار درخشان کمتر زمینه بروز و ظهور پیدا کنند و این حوزه نیز درگیر آسیب‌های مختلف شود.
از مهمترین آسیب‌های ادبیات دفاع مقدس در سال‌های اخیر تکراری بودن روایت‌ها، زوایا و موضوعات پرداختی، کاهش خلاقیت نویسندگان جوان، سطحی و سفارشی بودن آثار و از همه مهمتر تخیلی‌نویسی صرف به جای پرداخت مستند بوده است.
گلعلی بابایی، از نویسندگان شاخص حوزه ادبیات دفاع مقدس، معتقد است ورود نویسندگان نوقلم و جدید به عرصه دفاع مقدس اتفاق شگرفی است که می‌توان از آن به نفع این ادبیات بهره‌برداری کرد، اما نبود نظارت و فیلتر توسط پیشکسوتان این عرصه که از تجربه آن‌ها بر می‌آید، موجب شده تا تعدد آثار زرد و دارای آسیب در این عرصه بالا رود.
بابایی که خود مدت‌ها در حوزه مستند‌نگاری دفاع مقدس فعالیت می‌کند، در گفت‌وگو با تسنیم به دیدار اخیر رهبر انقلاب با پیشکسوتان و فرماندهان دفاع مقدس اشاره کرده و می‌گوید: رهبری نیز در این دیدار بر روایت درست و واقعی از دفاع مقدس تاکید داشتند. مشروح این گفت‌وگو به ظرح ذیل است:
* تسنیم: در سال‌های اخیر حجم آثار منتشره در حوزه خاطره‌نگاری دفاع مقدس چه در قالب داستان و چه غیر داستان افزایش قابل توجهی یافته است، که باید آن را به فال نیک گرفت، اما در سوی دیگر ماجرا ما با حجم زیادی از آثار و روایت‌های تکراری و بدون خلاقیت، زاویه‌های دید یکسان و... مواجه هستیم که عمدتاً حاصل چند ماه تلاش نویسنده قلم اولی است. نظر شما درباره این وضعیت چیست و آن را ناشی از چه می‌دانید؟
ورود نویسنده‌های تازه‌نفس و نوقلم به عرصه ادبیات دفاع مقدس امری اجتناب‌ناپذیر و ضروری است، البته نویسندگان جوان فاقد تجربه‌ای هستند که در وجود نویسنده پیشکسوت قرار دارد، تجربه حرف اساسی را می زند. اینکه کیفیت اثری که منتشر می‌شود، چگونه است، تا اندازه بسیاری به کارفرما و سفارش‌دهنده یعنی ناشر مرتبط است.
سری‌دوزی در ادبیات دفاع مقدس افزایش یافته است
ناشران باید فیلترهایی را قرار دهند که هر کتابی منتشر نشود، اینکه نویسندگان تازه‌نفس وارد میدان نشوند، اشتباه است، باید وارد شوند، اما ورودشان کنترل‌شده باشد. هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی و محتوایی. آثار حرفی برای گفتن داشته باشند، نه اینکه نویسنده فقط متنی سرهم کرده باشد تا کتابی بنامش منتشر شود. متاسفانه برخی از ناشران کارهای سفارشی و سری‌دوزی در عرصه دفاع مقدس منتشر می‌کنند.
*تسنیم: به نظر می‌رسد، رواج کارهای سفارشی و به تعبیر شما سری‌دوزی در این عرصه ناشی از مشکلات دغدغه‌های اقتصادی ناشران است.
بله، قطعا دغدغه اقتصادی ناشر و کسادی بازار کتاب تاثیرگذار است، هم بازار کساد است و هم به دلیل تورم و گرانی کاغذ و دیگر ملزومات چاپ، کتاب‌ها گران تمام می‌شوند و خود به خود از شمار مخاطب نیر کاسته می‌شود. ناشرانی که ضربه اقتصادی می‌خوردند برای احیا و حیات سازمان یا انتشارات خود دست به انتشار آثاری با کیفیت پایین می‌زنند. در این میان شاید نتوان از ناشران خصوصی چندان خرده گرفت چون حمایت نمی‌شوند، اما از ناشران دولتی نمی‌توان انتظار داشت. گاهی ما با آمارهای عجیبی از ناشران دولتی مواجه می‌شوی. مثلا ناشری اعا کرده بود که بالای 5 هزار عنوان کتاب دفاع مقدس در یکسال منتشر کرده است، خوب این یعنی چه؟ مشخص است آثار از چه کیفیتی برخوردار هستند.
* تسنیم: رهبر انقلاب در دیدار اخیر خود با پیشکسوتان و فرماندهان دفاع مقدس بر مسئله روایت درست از جنگ تاکید داشتند، موضوعی که در تاریخ شفاهی دفاع مقدس نیز نویسندگان به دنبال آن هستند. به باور شما ما چقدر توانسته‌ایم به روایت درست از جنگ نزدیک شویم؟ به نظر می‌رسد یکی از آسیب‌های سال‌های اخیر در ادبیات دفاع مقدس همین محدوش شدن روایت درست است.
بله، این همان خلاء نبود ناظر و مشاور در انتشار کتاب‌های مرتبط با ادبیات دفاع مقدس است. نویسنده جوان ناآشنا با تاریخ جنگ و بدون مطالعات کافی درباره منطقه عملیاتی، نوع عملیات و... از تخیل و قلم روان خود بهره می‌برد و تعابیری را به کار می‌برد که سنخیتی با واقعه رخ داده ندارد، این آسیب ریشه در فقدان بازرسی و نظارت ناشران دارد، ناشران باید خود را مکلف کنند که هر کتابی را چاپ نکرده قبل از انتشار ارزیابی لازم را انجام دهند. این فیلترینگ به معنای سانسور نیست، به معنای کنترل کیفیت است.
برخی آثار حاصل قلمفرسایی نویسنده است تا روایت راوی
متاسفانه برخی آثار حاصل 20 ساعت مصاحبه نویسنده در 300 صفحه است، مشخص است که کار حاصل قلمفرسایی نویسنده است تا روایت راوی.
کلاته: کارنامه نشر در موضوع "شهید سلیمانی" ضعیف است / درخواست گلعلی بابایی از مکتب حاج قاسم گلعلی بابایی: مقاومت مردم و مدیریت امام (ره) ورق جنگ را برگرداند / شهید لاجوردی کسی است که جوانان امروز باید او را بشناسند پرونده «روایت جنگ»| گفتگو با گلعلی بابایی: فرصت مصاحبه با فرماندهان بعثی را از دست دادیم / دسترسی به اسناد جنگ بسیار آسان‌تر شده استگاهی نویسنده در کتاب درباره عملیاتی در شلمچه که دشت وسیع است، صحبت می‌کند اما از ارتفاعات و تپه ماهورها سخن می‌گوید، مشخص است که هیچ اطلاعی از این سرزمین ندارد.
*تسنیم: در دوره‌ای که شما در سازمان ادبیات دفاع مقدس حضور داشتید، این کارشناسی آثار قبل از انتشار تا حددی کلید خورد، اکنون انجام می‌شود یا خیر؟
بله، ما با هماهنگی با مسئول وقت اداره کتاب وزارت ارشاد آثار حوزه دفاع مقدس را قبل از صدور مجوز بررسی می‌کردیم. اما اکنون نمی‌دانم این اتفاق انجام می‌شود یا خیر.
نقشه راه پیش رو را رهبری ترسیم کردند
* تسنیم: رهبر انقلاب در دیدار اخیر با فرماندهان دفاع مقدس از بی‌اطلاعی نسل جوان و نوجوان از حقایق دفاع مقدس سخن گفتند و فرمودند: «نسل جدید خیلی از مسائل دفاع مقدس را نمی‌داند. عرض من این است؛ من می‌گویم همان جوری که شما که خودتان در حادثه بودید قضایا را می‌دانید، ما باید کاری کنیم تا نسل امروز آن حادثه را همین جور بشناسد و ببیند و بداند؛ این، آن توقعی است که بنده از خودم و از دیگران در این زمینه دارم.» به نظر شما در عرصه ادبیات چطور می‌توان به این توقع رهبری پاسخ داد؟
رهبر انقلاب در حوزه دفاع مقدس به کتاب‌های تاریخ شفاهی، خاطرات و مستند‌نگاری توجه ویژه دارند. در سال‌های اخیر هم کارهای خوب در این زمینه به نظر بنده بسیار بوده است، از طرف دیگر آثار ضعیف نیز فله‌ای تولید شده است، رهبری نقشه راه را در صحبت‌های اخیر خود به نوعی ترسیم و توجه را به چند نکته مهم جلب کردند، از جمله بحث چرایی شروع جنگ و پشت پرده آن، بحث ادامه جنگ بعد از فتح خرمشهر و روایت‌های جعلی غرب از دفاع مقدس.
همانطور که گفتم، در زمینه مستند‌نگاری جنگ آثار خوبی منتشر شده است و همچنان نیز زمینه برای انتشار آثار مهم با توجه به نکاتی که رهبری مطرح کردند، وجود دارد، علاوه بر آن نویسندگان خوش ذوق و دارای قریحه ادبی می‌توانند با استفاده از این منابع مستند و مرجع داستان‌ها و رمان‌هایی خلق کنند که برای نسل جوان و نوجوان ما قابل استفاده باشد.
ارتباط کتاب‌های درسی با فرهنگ دفاع مقدس کمرنگ است
در این میان نقش نهادهای آموزشی هم‌چون آموزش پرورش نیز بسیار مهم است، متاسفانه مراکز آموزشی ما آنچنان که باید و شاید با فرهنگ دفاع مقدس آشنایی ندارند و ارتباط چندانی نه در کتاب‌های درسی و نه در مجلات آموزشی و پرورشی با دفاع مقدس برقرار نشده است. آموزش و پررورش نیز باید در این زمینه ورود کند.