سطوح سه‌گانه روابط استراتژیک تهران - مسکو
تهران - ایرنا - سفر رئیس‌جمهوری به مسکو برخلاف جوسازی‌های مخالفان با دستاوردهای ثمربخش پایان یافت؛ سفری با درجه اهمیت بالا که از نگاه ناظران به نقطه عطفی برای ارتقای روابط فی‌مابین تبدیل شده است. ضمن اینکه تقویت روابط دوطرف در نهایت به لایه‌ها و سطوح همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تسری خواهد یافت.
بخشی از نتایج سفر دو روزه دکتر «سیدابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهوری به مسکو و نیز برنامه‌های مطرح شده برای توسعه مناسبات ایران و روسیه را می‌توان در سخنرانی روز جمعه یکم بهمن‌ماه وی دریافت. رئیس‌جمهوری در بازگشت از سفر در گفت وگو با خبرنگاران اظهار کرد: مباحث مطرح شده در این سفر در راستای تحقق اهداف کلان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران یعنی تعامل حداکثری با کشورهای جهان و به ویژه کشورهای همسو و هم‌پیمان با ایران بود. رئیس‌جمهوری با اشاره به اینکه در این سفر توافق اساسی برای گسترش روابط همه جانبه و پایدار و سودمند میان دو کشور به دست آمد، افزود: بدون تردید توسعه روابط با روسیه به امنیت و رفاه دو ملت کمک خواهد کرد. گسترش همکاری‌های دوجانبه تهران و مسکو حتما برای منطقه و عرصه بین‌الملل امنیت‌ساز خواهد بود.
بسط روابط دوجانبه در صدر اولویت‌های تهران - مسکو
از محتوای مباحث مطرح شده در سفر این نکته روشن می‌شود که ایران و روسیه بیش از هر موضوعی بر توسعه روابط دوجانبه در زمینه‌های گوناگون به ویژه اقتصادی اصرار دارند.
از محتوای مباحث مطرح شده در سفر این نکته روشن می‌شود که ایران و روسیه بیش از هر موضوعی بر توسعه روابط دوجانبه در زمینه‌های گوناگون به ویژه اقتصادی اصرار دارند.
همان گونه که رئیس‌جمهوری در مجلس «دوما» ی کشور میزبان در این باره گفت: تقویت روابط ایران و روسیه در قالب‌های دوجانبه و چندجانبه موجب رونق اقتصاد دو ملت و تقویت امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی می‌شود. ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری فراوان و مکمل دو کشور، در کنار قدرت و اثرگذاری هر یک از دو کشور ما در مناطق جغرافیایی خود، می‌تواند همگرایی بین مناطق را تقویت کند.
جمهوری اسلامی ایران از ظرفیت‌های اقتصادی گسترده، بخصوص در عرصه‌های انرژی، تجارت، کشاورزی، صنعت و فناوری برخوردار است که زمینه‌ساز همکاری‌های سودمند برای هر تعامل دو یا چندجانبه با کشورهای مختلف است اما متاسفانه به دلیل موانع مختلف تا کنون از این ظرفیت‌ها به نحو مطلوب بهره گرفته نشده‌است.
اگرچه رئیس‌جمهوری پس از سفر از توافق تهران و مسکو در گام نخست برای افزایش معاملات تجاری تا 10 میلیارد دلار خبر داد اما آمارها نشان می‌دهد که حجم کنونی مبادلات تا رسیدن به این هدف، فاصله زیادی دارد و همتی مضاعف و در عین حال دوسویه می‌طلبد.
به گفته «محمد لاهوتی» رئیس کنفدراسیون صادرات ایران، اکنون مجموع صادرات و واردات ما با روسیه 1.6 میلیارد دلار است که از این میزان 1.2 میلیارد دلار مربوط به واردات ایران از روسیه دارد که حجم زیادی از آن به غلات اختصاص دارد و حدود 430 میلیون دلار هم صادرات ایران به روسیه است که اغلب محصولات سبد صادراتی ایران به روسیه را محصولات کشاورزی و مواد غذایی تشکیل می‌دهد.
موانع گسترش مراودات دو جانبه چیست؟
از نگاه کارشناسان یکی از مهمترین موانع، مرتبط با تحریم و نبود یک پیوند پولی مشترک است؛ موضوعی که رئیس‌جمهوری نیز پس از پایان سفر به آن اشاره کرد و با بیان اینکه در این سفر همچنین درباره مساله پولی و بانکی گفت‌وگو داشتیم، اظهار داشت: دو کشور می‌توانند در جهت شکست سلطه دلار بر روابط پولی و بانکی گام بردارند و مبادلات خود را با پول ملی انجام دهند.
پس از خروج آمریکا از برجام و ازسرگیری تحریم‌ها جای خالی پیوند پولی میان ایران با شرکای خود مانند روسیه و ترکیه احساس شد اما بنا به دلایلی این سازوکار طراحی و اجرا نشد که نبود بانک مشترک و نوسانات ارزی از جمله این موانع به شمار می‌روند. در صورت رفع این مشکلات در سایه مذاکرات کارشناسان اقتصادی، نه تنها سلطه دلار در روابط آنها از بین خواهد رفت که معاملات تجاری تسهیل خواهد شد.
پس از خروج آمریکا از برجام و ازسرگیری تحریم‌ها جای خالی پیوند پولی میان ایران با شرکای خود مانند روسیه و ترکیه احساس شد اما بنا به دلایلی این سازوکار طراحی و اجرا نشد.
توجه به صدور محصولات کشاورزی و رفع مشکلات این حوزه، بسترساز افزایش چشمگیر سطح مراودات دوجانبه خواهد شد. روسیه بازار مصرف مناسبی برای تولیدات کشاورزی ایران دارد و در صورت پر کردن این خلا، همزمان منافعی دوجانبه و برد - برد حاصل می‌شود. البته ذکر این نکته ضروری است که کشاورزی ایران باید به ثباتی نسبی برسد تا اطمینان بازار هدف را کسب کند.
از دیگر منافع حاصل از همکاری دوجانبه، پیشبرد پروژه‌های مهم انرژی، معاملات تسلیحاتی و هسته‌ای، حمایت روسیه از لغو محدودیت پنجساله تسلیحاتی در قطعنامه 2231 و غیره است.
پیوند پارلمانی و قانون‌گذاری نیز از دیگر ابزارهای پیشبرد و توسعه مناسبات دوجانبه است؛ موضوعی که در جریان سخنرانی دکتر رئیسی در مجلس دوما به آن اشاره شد. رئیس‌جمهوری گفت: خوشبختانه روابط خوبی میان پارلمان‌های دو کشور نیز برقرار است و تعاملاتی که در قالب کمیسیون عالی پارلمانی، بین کمیسیون‌ها و کمیته‌های مختلف و هم چنین گروه‌های دوستی پارلمانی وجود دارد، علاوه بر پیشبرد روابط پارلمانی، به توسعه مناسبات دوستانه دو طرف، به ویژه در حوزه اقتصادی، کمک شایانی می‌نماید. ما نقش پارلمان‌ها برای توسعه روابط دو کشور را بسیار مهم می‌دانیم و از آن، هم در حوزه دوجانبه و هم چند جانبه استقبال می‌کنیم.
تسری مناسبات دوجانبه به همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی
همان گونه که مسائل سیاست داخلی بر سیاست خارجی تاثیرگذار است، روابط دوجانبه نیز در نهایت به همکاری‌های چندجانبه، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تسری خواهد یافت.
همکاری ایران و روسیه در سوریه با هدف مقابله با تروریسم به عنوان یک الگوی موفق همگرایی، ائتلاف علیه یکجانبه‌گرایی و کارزار تحریمی آمریکا، همکاری هسته‌ای و همسویی در مذاکرات جاری وین تنها چند نقطه اشتراک و بستری برای گسترش روابط در فضای منطقه‌ای و بین‌المللی به شمار می‌روند.
در پیوند با همکاری دوجانبه پارلمانی روسیه و ایران نیز می‌بینیم که این همکاری به سطحی وسیع‌تر کشیده شده‌است همانند طرح ابتکاری مسکو در زمینه برگزاری اجلاس روسای پارلمان‌های ایران، روسیه، ترکیه، پاکستان و چین، در زمینه مبارزه با تروریسم؛ طرحی که با استقبال تهران مواجه شد و رئیس‌جمهوری کشورمان از آن استقبال کرد.
در زمینه تسری مناسبات دوجانبه به همکاری‌های منطقه‌ای می‌توان به تغییر وضعیت ایران در سازمان همکاری شانگهای اشاره کرد. در جریان نشست سالانه شورای سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO) که روزهای 16 و 17 سپتامبر (25 و 26 شهریورماه) در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شد، ایران از عضو ناظر به دائم تغییر جایگاه داد.
لازم به ذکر است که تا پیش از این، سازمان همکاری شانگهای هشت عضو دایم شامل کشورهای هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان داشت. چهار کشور افغانستان، بلاروس، ایران و مغولستان نیز به عنوان عضو ناظر و 6 کشور آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا نیز از شرکای گفت و گوی آن به شمار می‌رفتند.
ایران و روسیه در ماه‌های گذشته نیز ابتکاراتی را برای حل وفصل بحران در کشورهای همجوار همچون افغانستان طراحی و اجرا کرده‌اند. به عنوان نمونه در ادامه نشست‌های سه گانه مسکو پیرامون بررسی تحولات افغانستان، دومین دور نشست وزیران امور خارجه همسایگان افغانستان 5 آبان در مقر وزارت امور خارجه کشورمان برگزار شد؛ تکاپوی دیپلماتیکی که پس از آن نیز متوقف نشد و تداوم یافت.
همکاری ایران و روسیه در سوریه با هدف مقابله با تروریسم به عنوان یک الگوی موفق همگرایی، ائتلاف علیه یکجانبه‌گرایی و کارزار تحریمی آمریکا، همکاری هسته‌ای و همسویی در مذاکرات جاری وین تنها چند نقطه اشتراک و بستری برای گسترش روابط در فضای منطقه‌ای و بین‌المللی به شمار می‌روند و انتظار می‌رود با سفر رئیسی به مسکو و کلید خوردن توافق راهبردی دو دهه‌ای، این همکاری‌ها در سطوح مختلف با سرعت بیشتری به پیش رود.