سفر پزشکیان به بصره و سیاست نگاه به جنوب
به گزارش مشرق، کانال تلگرامی اندیشکده راهبردی تبیین منتشر کرد:
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران در نخستین سفر خارجی خود، روز گذشته وارد بغداد شد و با نخست‌وزیر، رئیس‌جمهور، نائب‌رئیس پارلمان و سران چهارچوب هماهنگی شیعه در عراق دیدار و گفت‌وگو کرد.
رئیس‌جمهور همچنین صبح امروز با سفر به اربیل به گفت‌وگو با مقامات بلندپایه اقلیم کردستان عراق پرداخت. اما بخش مهم و متفاوت سفر پزشکیان به عراق حضور در بصره، به عنوان پایتخت اقتصادی این کشور است که نخستین سفر یک رئیس‌جمهور خارجی در 100 سال گذشته به این شهر محسوب می‌شود.
سیاست نگاه به جنوب
مهم‌ترین بعد اهمیت سفر رئیس‌جمهور به بصره، راهبرد نگاه به جنوب عراق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است. براساس این راهبرد، به موازات اهمیت اربیل در شمال عراق از منظر قومی و امنیتی؛ اهمیت کربلا، نجف و بغداد در مرکز عراق (به‌ترتیب) از منظر مذهبی و سیاسی؛ شهر بصره در جنوب عراق، به‌عنوان کانون توسعه همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی برای تهران مرکزیت خواهد داشت. درنتیجه این شهر با ایفای نقشِ مرکز ثقلِ روابط اقتصادی ایران با عراق، مکمل راهبرد همگرایی دوجانبه با این کشور خواهد بود.
شهر بصره از چند منظر واجد اهمیت راهبردی است:
نخست اینکه این شهر نقطه ثقل فرهنگی، جمعیتی و اقتصادی منطقه جنوب و استان‌های واسط، ذی‌قار، مثنی و القادسیه است.
از منظر تولید و صادرات نفت، منطقه جنوب و بصره مهم‌ترین شهر عراق است و بیش از 70% منابع و میادین نفتی عراق در این محدوده واقع شده است.
بیش از 90% از صادرات نفت‌خام و فرآورده عراق از طریق بندر فاو واقع در جنوب این شهر صورت می‌پذیرد. همچنین به دلیل نزدیک بودن این استان به مناطق ویژه صنعتی ایران نظیر منطقه ویژه امام خمینی (ره)، پیوند اقتصادی وصنعتی استان‌های بصره و خوزستان، می‌تواند منطقه جنوب را به قطب تولید محصولات پالایشی و پتروپالایشی تبدیل نماید.
از منظر تجارت کالایی، بصره تنها نقطه دسترسی عراق به آب‌های آزاد محسوب می‌شود و دارای بنادر مهمی چون خورالزبیر، ام قصر و فاو است. بندر خورالزبیر و شهرک صنعتی خورالزبیر که در مجاورت آن واقع شده است، نقش ویژه‌ای در توسعه صنعتی عراق دارند. براین‌اساس، بصره را می‌توان پایتخت اقتصادی عراق دانست.
باتوجه‌به اهمیت بصره در اتصال عراق به خلیج فارس، این شهر ریه لجستیک دریایی عراق محسوب می‌شود و به‌همین دلیل طی سال‌های اخیر، همواره مورد توجه کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس قرار داشته است. هم‌اکنون بصره و بندر فاو، نقطه آغاز «جاده توسعه» هستند که قرار است تا از دو مسیر ریلی و جاده‌ای، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس را به ترکیه و سپس اروپا متصل کنند. علاوه‌براین، این شهر در معرض رقابت با بندر مبارک کویت نیز قرار دارد.
این شهردربردارنده مهم‌ترین طرح اتصال ایران به عراق، یعنی راه‌آهن شلمچه بصره است. این مسیر ریلی علاوه بر تسهیل تردد زائران می‌تواند در راستای تحقق چشم‌انداز همکاری تجاری 20 میلیارد دلاری کمک کند. دراین‌راستا، بصره را می‌توان تکمیل‌کننده چرخه توسعه مناطق جنوبی ایران باتوجه‌به دسترسی این شهر به عراق و قرارگیری در مسیر جاده توسعه در نظر گرفت.
بصره ازجمله شهرهای عراق محسوب می‌شود که نفوذ و جایگاه قبایل و عشایر در آن زیاد و بیشتر از شهرهایی چون کربلا و نجف است. چنانکه در جهاد کفایی مرجعیت، مرکز اصلی تشکیل نیروی مقاومت مقابله با داعش یعنی حشدالشعبی بود. براین‌اساس، حضور رئیس‌جمهور ایران در این شهر و دیدار و گفت‌وگو با سران قبایل آن، می‌تواند در ارتقای قدرت نرم ایران در عراق اثرگذار باشد.
در حال حاضر بصره از یک‌سو به‌دلیل درآمدهای بالای نفتی و از سوی دیگر عقب‌ماندگی‌های زیربنایی و خدماتی و نیز چشم‌انداز توسعه همه‌جانبه، به یک کارگاه ساختمانی و صنعتی تمام عیار تبدیل شده است. براین‌اساس، درصورت رفع برخی موانع ازجمله پذیرش ضمانت‌نامه صندوق ضمانت صادرات یا بیمه مرکزی ایران از سوی دولت عراق، این شهر می‌تواند به مقصد حضور شرکت‌های پیمانکاری ایرانی تبدیل شود.
جمع‌بندی
سفر رئیس‌جمهور ایران به بصره گام مهمی در جهت تقویت و تکمیل روابط ایران با عراق از منظر اقتصادی و اتخاذ سیاست نگاه به جنوب توسط ایران است. براین‌اساس، ایران نیازمند ارتقای کنشگری در عراق از طریق بازتعریف و بازطراحی روابط تهران با شهرهای اثرگذار عراق ازجمله بصره است.
منطقه‌ای که به‌نظر می‌رسد طی سال‌های آتی و با راه‌اندازی پروژه‌هایی چون جاده توسعه و بندر فاو، اهمیتی فزاینده‌ای در معادلات منطقه‌ای داشته باشد. بر این اساس پیشنهاد می‌شود با ایجاد مناطق آزاد مشترک و سهولت تردد تجار به ویژه بین دو استان خوزستان و بصره رویکرد وابستگی اقتصادی متقابل بیش از پیش فعال گردد.
*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.