سقوط مبادلات بین ایران و ترکیه | تجارت دوجانبه به بن بست نزدیک شد

وب‌گاه گسترش 1404/09/01 - 21:00 مشاهده در مرجع

کشور 86 میلیون نفری ترکیه از یک بازار حدوداً 620 میلیارد دلاری برخوردار است که حدود 40 درصد آن سهم صادرات و 60 درصد آن سهم واردات است.

کشور 86 میلیون نفری ترکیه از یک بازار حدوداً 620 میلیارد دلاری برخوردار است که حدود 40 درصد آن سهم صادرات و 60 درصد آن سهم واردات است. این یعنی در همسایگی ایران یک بازار 370 میلیارد دلاری وجود دارد که متأسفانه سهم ما از این بازار بزرگ بسیار اندک است.

مبادلات دو کشور در سال 2012 به 22 میلیارد دلار رسیده بود و پس از آن دو کشور تصمیم گرفتند این مبادلات را حتی به 30 میلیارد دلار برسانند اما این هدفگذاری فقط بر روی کاغذ ماند و ارقام واقعی سال به سال کمتر شد تا اینکه کل مبادلات ایران و ترکیه در سال 2022 به حدود شش میلیارد دلار کاهش پیدا کرد.

یکی از مهمترین دلایل افت سهم ایران از بازار ترکیه، بی توجهی به تولید محصولات مناسب بازار ترکیه عنوان می‌شود. در این خصوص با سیدطه‌حسین مدنی رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند و مهرداد سعادت دهقان رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه گفت و گو کردیم.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند: صادرات ایران به ترکیه، تنها 4.2 میلیارد دلار

سیدطه‌حسین مدنی رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند درباره صادرات ایران به ترکیه، گفت: طبق آمار گمرک، ایران در سال 1402 نزدیک به 3300 مورد صادرات با حدود هفت میلیون و 800 هزار تن وزن به ارزش 4.2 میلیارد دلار و ارزش ریالی بیش از 160 همت به ترکیه داشته است.

مدنی افزود: با ارزش‌ترین محموله صادراتی ایران به ترکیه در سال 1402 شامل سه میلیون تن گاز طبیعی مایع شده به ارزش نزدیک به یک میلیارد دلار بوده که از گمرک بازرگان اجازه خروج گرفته است.

وی ادامه داد: دومین مورد با بیشترین ارزش شامل یک میلیون تن اوره به ارزش 300 میلیون دلار بوده که از منطقه ویژه انرژی پارس به ترکیه صادر شده است.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند تصریح کرد: 100 هزار تن آلومینیوم کار نشده به ارزش حدود 200 میلیون دلار، سومین محموله صادراتی ایران در سال 1402 بوده که این ردیف صادرات از منطقه ویژه اقتصادی لامرد به ترکیه ثبت و راهی شده است.

مدنی خاطرنشان کرد: از کل 3300 مورد صادرات انجام شده، علاوه بر این سه مورد، تنها هفت مورد دیگر بالای 100 میلیون دلار ارزش داشته که مجموع ارزش آنها به 2.2 میلیارد دلار رسیده است. ارزش 47 مورد صادرات هم بین 100 تا 10 میلیون دلار بوده و ارزش آنها نیز در مجموع به حدود 950 میلیون دلار رسیده است.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند افزود: ارزش 154 مورد صادرات هم بین 10 تا دو میلیون دلار بوده و ارزش آنها حدود 660 میلیون دلار محاسبه شده است. 144 محموله یک تا دو میلیون دلاری با مجموع ارزش 180 میلیون دلار هم به ترکیه صادر شده است. علاوه بر این موارد نسبتاً چشم‌گیر، در سال 1402، 300 مورد صادرات هم به ثبت رسیده که هرکدام زیر هزار دلار ارزش‌گذاری شده‌اند که در مجموع تنها 130 هزار دلار برای کشور ارزآوری داشته‌اند.

مدنی درباره کم‌قیمت‌ترین کالاهای صادراتی به ترکیه، گفت: 50 تن هیپوکلریت سدیم با قیمت کمتر از 0.4 سنت برای هر کیلو از منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی بندر امام خمینی (ره)، 50 تن بنتونیت با قیمت هر کیلو 0.7 سنت، 12 هزار و 400 تن کلرورهیدروژن (اسیدکلریدریک) 33 درصد با قیمت هر کیلو 0.8 سنت از ارومیه و سمنان و 50 تن اسید سولفوریک، (جوهرگوگرد) به قیمت 0.8 سنت برای هر کیلو، کالاهای با کمترین ارزش جرمی بوده که به ترکیه صادر شده است.

صدور 10 میلیون دلار زیورآلات به ترکیه

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند به آمار صادرات کالاهای با ارزش هم اشاره و تصریح کرد: یک محموله 200 کیلوگرمی زیورآلات و جواهرآلات با کد تعرفه 71131990 با ارزش هر کیلو حدود 53 هزار دلار و ارزش کل حدود 10 میلیون دلار از فرودگاه اصفهان و حدود 900 کیلوگرم صنایع دستی مرصع با کد تعرفه 71131910 با ارزش هر کیلو حدود 48 هزار دلار از فرودگاه امام خمینی (ره)، جزو با ارزش‌ترین کالاهای صادراتی ایران به ترکیه بوده است. غیر از این دو مورد، هیچ کالای دیگری با ارزش بیش از 2000 دلار به ازای هر کیلوگرم به ترکیه صادر نشده است. البته پنج کالا با ارزش بین 1000 تا 2000 دلار به ازای هر کیلوگرم از فرودگاه امام خمینی (ره)، مشهد و پیام صادر شده که شامل زعفران آماده برای خرده فروشی با قیمت حدود 1100 تا 1800 دلار برای هر کیلو و یک ردیف دارو با ارزش هر کیلو 1230 دلار و در مجموع حدود یک میلیون دلار به این کشور صادر شده است.

جای خالی ایران در بازار لبنیات ترکیه

مدنی در ادامه به بازارهای ترکیه و پتانسیل ایران برای حضور در این بازارها اشاره و تصریح کرد: لبنیات یکی از این بازارها است. درآمد فروش این محصولات در ترکیه در سال 2025 به حدود 2.5 میلیارد دلار رسیده است. علی‌رغم وجود این بازار بزرگ در همسایگی کشور ما، ولی این کشور در میان 10 مقصد صادراتی لبنیات ایرانی جایی نداشته است.

سهم یک دهم درصدی ایران از بازار 2 میلیارد دلاری شیرآلات ترکیه

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند به بازار شیرآلات ساختمانی ترکیه هم اشاره کرد و افزود: ترکیه سالانه حدود دو میلیارد دلار شیرآلات ساختمانی وارد می‌کند. آلمان حدود 17 درصد، ایتالیا 15 درصد، چین 14 درصد، آمریکا 9 درصد، اسپانیا 5 درصد و لهستان بیش از 4 درصد این بازار را به خود اختصاص داده‌اند و سهم ایران از این بازار در سال 1402 چیزی در حد یک دهم درصد بوده است. این یعنی سهم ایران از این بازار دو میلیارد دلاری، چیزی در حد 2.5 میلیون دلار بوده است.

نیاز شدید ترکیه به سیمان / سهم ایران فقط یازده مورد صادرات

وی در مورد وضعیت حضور ایران در بازار سیمان ترکیه هم گفت: با وجود اجرای پروژه‌های ساختمانی و احداث سالانه 800 هزار واحد مسکونی در ترکیه و نیاز این کشور به سیمان، اما صادرات سیمان و کل کالاهای خانواده با کد تعرفه 2523 ایران به ترکیه کمتر از 3 کانتینر در روز بوده است. البته صنایع تولید سیمان ایرانی در سال‌های گذشته با مشکلات زیاد و اساسی چون قطع مکرر برق و گاز روبرو بوده‌اند که این موضوع مهم در جای خود قابل بررسی است و راه‌کارهای علمی و عملیاتی برای آن در اندیشکده حکمرانی هوشمند ترسیم شده است.

مدنی افزود: ترکیه با توجه به این حجم از ساخت و ساز، نیاز بسیار زیادی به آهن و فولاد نیز دارد که ایران در سال 1402 حدود 300 میلیون دلار آهن و فولاد به این کشور صادر کرده است. در صورت خودداری از خام‌فروشی سنگ آهن و ایجاد ارزش افزوده در این محصول، می‌توان سهم بیشتری از بازار ترکیه را به خود اختصاص داد.

بازارهایی که با رفتارهای غیرحرفه‌ای از دست می‌روند

مدنی گفت: اگرچه ترکیه طی این سال‌ها همیشه جزو پنج شریک اول تجاری ایران بوده است؛ اما میزان مبادلات به خصوص صادرات ما به ترکیه با توجه به جمعیت و شرایط این کشور همچنان تا حد زیادی قابل افزایش است. متأسفانه در غیاب رفتار حرفه‌ای، اصولی و علمی در تجارت خارجی، نه تنها این پتانسیل‌ها بالفعل نشده بلکه همین مبادلات موجود هم کاهشی شده است.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند خاطرنشان کرد: ما معتقدیم حتی در همین شرایط کنونی اما با استفاده از ابزارهای هوشمند می‌توان سهم ایران از بازار ترکیه را افزایش داد. ابزار «اطلس تجارت ایران» به خوبی می‌تواند این شرایط را فراهم کند. اطلس تجارت ایران می‌تواند به جای توسعه عریض و گسترده، بر کشورهای هدف همچون ترکیه تمرکز کند. ابزار اطلس تجارت ایران می‌تواند عملکرد تجار ما در بازار این کشور را متحول کند و کلید ورود به این بازار باشد.

وی در پایان گفت: در همین راستا، قرار است اواخر آذر امسال نشستی با عنوان اطلس تجارت ایران توسط اندیشکده حکمرانی هوشمند برگزار شود. این رویداد، فرصت خوبی برای جمع شدن همه ذینفعان حوزه تجارت است. این رویداد می‌تواند با طرح چالش‌ها، بررسی ظرفیت‌ها و آخرین دستاوردها و... اتفاقات خوبی را رقم بزند. در گام اول بسیار مهم است که ما در حوزه تجارت معطل تغییرات گسترده نمانیم و ظرفیت‌های در دسترس موجود را برای تغییرات حداقلی فعال کنیم. پس از آن در گام‌های بعدی می‌توان سیاست‌نامه‌ها و توصیه‌هایی برای تسهیلگری و اصلاحات بنیادی به حاکمیت پیشنهاد داد تا در توسعه کشور، بهبود عملکرد و ارزآوری مؤثر واقع شود.

رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه: مبادلات ایران و ترکیه دچار نوسان است

مهرداد سعادت دهقان رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه درباره وضعیت روابط تجاری میان دو کشور گفت: اگرچه حجم تجارت دو جانبه میان ایران و ترکیه سالانه به چندین میلیارد دلار می‌رسد؛ اما این روابط تجاری دچار نوسانات ماهانه است و فشارهای بیرونی مثل تورم، نوسان ارز، تحریم‌ها و ریسک‌های سیاسی، بر روی این جریان تأثیر می‌گذارد.

سعادت دهقان خاطرنشان کرد: در صورت کاهش این فشارها و حل موانع پرداخت و بهبود زنجیره تأمین، مبادلات میان دو کشور مخصوصاً در بخش‌های غیرنفتی مثل پتروشیمی، میوه و خشکبار، فرآورده‌های غذایی و محصولات معدنی قابل افزایش است.

مهمترین کالاهای مبادله شده میان ایران و ترکیه

رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه درباره نوع مبادلات تجاری میان دو کشور هم اظهار کرد: محصولات پتروشیمی و نفتی، مواد معدنی، سیمان و مصالح ساختمانی، صنایع غذایی از جمله محصولات کشاورزی، کنسرو و خشکبار و کالاهای صنعتی از ایران به ترکیه صادر می‌شود. در مقابل ترکیه صادرات ماشین‌آلات، کالاهای مصرفی و مواد میانی به ایران دارد.

امکان همکاری با ترکیه برای توسعه ترانزیت به اروپا

وی درباره ظرفیت‌های بالقوه‌ای میان دو کشور توضیح داد: تولیدات تبدیلی و غذایی با ارزش افزوده بالا مثل لبنیات، فرآورده‌های پروتئینی، کنسرو و صنایع بسته‌بندی، محصولات پتروشیمی با برند، حمل‌ونقل ریلی - ترانزیتی برای ترانزیت به اروپا و پلتفرم‌های B2B آنلاین برای یافتن خریدار از جمله این ظرفیت‌های استفاده نشده است.

رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه در پاسخ به اینکه مهمترین چالش‌های فعالان اقتصادی ایرانی در تعامل با ترکیه چیست، توضیح داد: محدودیت‌ها و ریسک‌های بانکی و پرداخت بین‌المللی، نوسانات ارزی، مسائل مربوط به استانداردها و گواهی‌های کیفی / بهداشتی، هزینه بالای لجستیک و پیچیدگی رویه‌های گمرکی از جمله این چالش‌ها است.

تسویه با ریال - لیر تا حدی مورد استفاده قرار گرفته است

وی درباره محدودیت‌های بانکی و قوانین گمرکی اظهار کرد: مشکلات دسترسی به شبکه‌های بانکی بین‌المللی و هزینه ریسک تراکنش‌ها مانع مهمی است. همچنین اختلاف در فرآیندها و اسناد گمرکی می‌تواند تبادل را کند کند. البته برای رفع این چالش‌ها، راه‌حل‌های جایگزینی مثل تسویه به ارزهای محلی، تبادل کالایی یا سازوکارهای دوطرفه تا حدی مورد استفاده قرار گرفته است.

سعادت دهقان در ادامه با اشاره به اهمیت افزایش سهم ایران از بازار ترکیه، گفت: تسهیل کانال‌های پرداخت به وسیله تعهدات بانکی دوجانبه یا صرافی‌های معتبر، توافقات ترجیحی تعرفه‌ای برای کالاهای خاص، کمک به ارتقای استانداردها و بسته‌بندی صادراتی، حمایت از بازاریابی دیجیتال B2B و اتاقی سفارت‌محور برای شناسایی خریداران می‌تواند در کوتاه‌مدت به افزایش سهم ایران از بازار ترکیه کمک کند. البته این سیاست‌ها باید همزمان با کاهش ریسک‌های ارزی و لجستیکی اجرا شود.

وی درباره میزان شناخت فعالان اقتصادی کشور از بازار ترکیه هم گفت: شرکت‌های بزرگ و صادرکنندگان سنتی آشنایی خوبی با بازار ترکیه دارند، اما بسیاری از صنایع کوچک و متوسط برای کسب شناخت بیشتر، به اطلاعات بازار، استانداردها و بازارسازی دیجیتال نیاز دارند. در این راستا تقویت اطلاعات بازار و آموزش هدفمند می‌تواند مؤثر باشد و پراکنده و ناهمگنی که در میان فعالان اقتصادی کشور وجود دارد را رفع کند.

بازار لبنیات ترکیه بسیار بزرگ و رقابتی است / امکان صدور پنیرهای خاص ایرانی

رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه در پاسخ به اینکه سهم ایران از بازار صنایع غذایی ترکیه به ویژه لبنیات، با توجه به فعالیت برندها و صنایع توانمند لبنی در کشور تا چه حد قابل ارتقا است، گفت: بازار لبنیات ترکیه یک بازار چند میلیارد دلاری و به دلیل تولید داخلی قابل توجه، بسیار رقابتی است. با این وجود، صنایع لبنی ایران می‌توانند در اقلام ویژه مثل پنیرهای خاص، پودری و فرآورده‌های با ماندگاری بالا و محصولات ارگانیک ایرانی با برچسب منطقه‌ای در این بازار رشد کنند. البته برای رقابت در این بازار بزرگ، نیاز به انطباق کامل با استانداردهای بهداشتی، بسته‌بندی، شبکه توزیع و قیمت رقابتی دارند. با این شرایط رشد سهم صنایع لبنی ایران در بازار ترکیه ممکن است تدریجی ولی واقعی باشد.

وی درباره نقش نهادهای دانشی و اندیشکده‌های تخصصی در آنالیز بازارهای خارجی برای توسعه صادرات به ترکیه هم گفت: این نهادها می‌توانند با پژوهش‌های مربوط به بازار هدف و برآورد نیاز مصرف‌کننده، رقبا و قوانین فنی، آموزش‌های تخصصی مربوط به استاندارد، بسته‌بندی و قوانین واردات اتحادیه اروپا برای صادرکنندگان، ایجاد داشبوردهای داده‌ای و گزارش‌های عملیاتی، تسهیل ارتباط دانشگاه - صنعت برای پروژه‌های نمونه صادراتی و خدمات مشاوره‌ای با شبیه‌سازی هزینه / قیمت‌گذاری به توسعه بازارهای صادراتی کمک کنند.

اهمیت ترکیب بازاریابی سنتی و دیجیتال

رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه در پایان بر اهمیت ترکیب بازاریابی سنتی و جدید تأکید کرد و گفت: پلتفرم‌های آنلاین B2B ابزار قدرتمندی برای دسترسی به خریداران جدید، کاهش هزینه و تست بازار هستند؛ اما حضور فیزیکی در نمایشگاه، بازدید مشتری و مذاکره حضوری هنوز برای نهایی‌سازی قراردادها و اعتمادسازی اهمیت دارد. بنابراین ترکیب (hybrid) این شیوه‌ها بهترین است. در این حوزه آمادگی تجار ایرانی در حال افزایش است ولی نیاز به آموزش دیجیتال، خدمات لجستیک و تضمین پرداخت دارد تا مهاجرت کامل به آنلاین مؤثر شود.